УЛС ТӨР

Улсын Их Хурлын 2025 оны 62 дугаар тогтоолоор байгуулагдсан Оюутолгойн бүлэг ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах, хүртэх өгөөжийг нэмэгдүүлэхтэй холбоотой баримт бичиг, үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийх Улсын Их Хурлын хянан шалгах түр хорооны нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсгол өнөөдөр (2025.12.08) Төрийн ордонд эхэллээ. Хянан шалгах түр хорооны 7 гишүүний хүрэлцэн ирснээр 09 цаг 17 минутад эхэлж, Улсын Их Хурлын гишүүн, Хянан шалгах түр хорооны дарга О.Батнайрамдал сонсголыг нээж үг хэлэв.Оюу толгой төслийн зээлийн хүүгийн хувь хэмжээг хэлэлцэх боломжтой долоон  жилийн давтамжит хугацаа 2025 онд тохиож байгаа, Монгол Улсын Засгийн газрын 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 09-ний 170 дугаар тогтоолд Жавхлант, Шивээ толгойн ордуудыг стратегийн ордод хамааруулах болсон, төсөлтэй холбоотой арбитрын шүүхийн шийдвэр гарсан, далд уурхайн бүтээн байгуулалт дуусаж, тогтвортой олборолтын шинэ мөчлөг эхэлж буй зэрэг Оюу толгой төсөлтэй холбоотой цөөнгүй үйл явдлын давхцал таарч буй онцлог цаг үе тохиож байгааг тэрбээр тэмдэглэлээ. Эдгээр болон нийгэм, эдийн засгийн гээд бусад шалтгаанаар Оюу толгой төсөлтэй холбоотой ард иргэдэд үүсээд буй зүй ёсны хүлээлт, эргэлзээг арилгах зайлшгүй шаардлагын үүднээс Хянан шалгах түр хороог байгуулахаар Улсын Их Хурлын 89 гишүүн дэмжин байгуулсан гэв.Нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсгол Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн дагуу 2025 оны 12 дугаар сарын 8-12-ны хооронд гурван өдрийн турш нээлттэй зохион байгуулагдана гэдгийг Түр хороны дарга мэдээлсэн. Түр хорооны 11 гишүүн, хянан шалгах шинжээчдийн бүрэлдэхүүнтэйгээр "Жавхлант" (MV-15225), "Шивээ толгой" (MV-15226) ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайн нөөцийг тогтоож, үнэлгээг тодорхойлсон болон холбогдох бусад баримтад үндэслэн төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоохтой холбогдуулан хяналт шалгалт хийх; "Оюу толгой" ХХК-ийн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ /Нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, дахин тодотгосон/-ний санхүүжилтийн хүүгийн хувь, түүнийг олон улсын зах зээлийн жишигт нийцүүлэн бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, холбогдох үр дагаврыг судлан хяналт шалгалт хийх, санал, дүгнэлт гаргах хоёр үндсэн зорилтын хүрээнд, Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлд заасан арга хэлбэрээр нотлох баримт цуглуулсан байна. Энэ үйл ажиллагааны үр дүнд цугласан бүхий л нотлох баримт, мэдээллийг гурван өдрийн сонсголын хугацаанд олон нийтэд нээлттэй танилцуулж, шинжлэн судлах аж.Сонсголын үйл ажиллагаа Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1 дэх хэсэгт заасан хараат бус, бодитой, иж бүрэн мэдээлэлд тулгуурлан, ард түмний нийтлэг ашиг сонирхлыг дээдэлж, ил тод байх зарчмыг хангах бөгөөд гагцхүү үнэн, бодит баримтад үндэслэн Улсын Их Хурлын шийдвэр гаргах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн тулд ажиллана гэдгийг сонсгол даргалагч тэмдэглэлээ. Сонсголын сэдэв, цар хүрээнээс хамааран урьд урьдынхаас олон гэрч дуудагдсан болохыг тэрбээр тайлбарлаад “Хянан шалгах түр хорооны зүгээс холбогдох асуудлыг бүх талаас нь бүрэн дүүрэн шүүн хэлэлцэж, тодорхой үр дүнд хүрэхийн тулд олон гэрч оролцуулах шаардлага үүссэн. Хяналт шалгалтын ажлын явцад Оюу толгой төсөлтэй холбоотой онцгой анхаарч, шийдвэрлэх шаардлагатай цөөнгүй асуудал урьдчилсан байдлаар илрээд байгаа. Ялангуяа Оюу толгой төслийн хэрэгжилттэй холбоотойгоор манай төрийн байгууллагууд, төсөл хэрэгжүүлэгч талууд, шийдвэр гаргах түвшний зарим албан тушаалтны шийдвэр гаргасан үйл ажиллагаа олон нийтэд ойлгомжгүй, эрх зүйн болон эдийн засгийн үндэслэл тооцоо нь үлэмж эргэлзээтэй хэвээр байна. Өнгөрсөн хугацаанд эл төсөлтэй холбоотойгоор Монголын талын үйл ажиллагаанд баримтлах зарчим, удирдамж, чиглэлийг тодорхойлсон Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөмж, Улсын Их Хурлын тогтоол удаа дараа гарч байсан ч хэрэгжилт тодорхойгүй байна. Хянан шалгах түр хороонд ирүүлсэн нотлох баримтын талаас илүү хувийг нууцын зэрэглэлд хамааруулж ирүүлсэн зэрэг хүндрэл бэрхшээл тулгарч байсан хэдий ч аливаа байгууллага албан тушаалтнууд гаргаж байсан шийдвэрүүдийнхээ талаар олон нийтийн өмнө ил тод, хариуцлагатайгаар тайлбар хийх ёстойг сануулж, тэмдэглэе” гэв.Төгсгөлд нь сонсголын явцад иргэдийн мэдэх эрхэд халдаж хэлэлцэж буй асуудлыг ямар нэгэн хэлбэрээр бүдгэрүүлэх, тодорхойгүй орхигдох явдал гарах ёсгүй гээд тэрбээр “Улсын Их Хурлын 2025 оны 62 дугаар тогтоолд дурдсан хоёр үндсэн зорилтын хүрээнд Оюу толгой төслөөс Монголын талын хүртэх өгөөжийг нэмэгдүүлэх, баталгаажуулах нөхцөлийг бүрдүүлэх явдал бөгөөд хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулахдаа талууд харилцан тохиролцож, ард нийтээрээ хүлээж байсан хүртэх ашгийн хэмжээ ямар шалтгаанаар өөрчлөгдсөн гэх зэрэг олон асуултад нотолгоотой, тодорхой хариулт авах боломж бүрдэнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Энэ төслийн үр дүнг хүртэх эзэд нь гагцхүү Монголын ард түмэн бөгөөд газрын хэвлийн доорх баялаг зөвхөн өнөөгийн бидний өмч биш, ирээдүйн Монголын тал нутагт олон үеэрээ амьдрах үр хойчсын маань өв хөрөнгө тул оролцогч Та бүхэн нэгэн үзүүрт сэтгэлээр хандаж, тодорхой үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна” гэв.Үргэлжлүүлэн Түр хорооны дарга нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсголын тов, сэдвүүдийн талаар танилцууллаа. 2025 оны 12 дугаар сарын 08-ны өдрийн сонсголоор “Жавхлант” (MV-15225), “Шивээ толгой” (MV-15226) ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайн нөөцийг тогтоож, үнэлгээг тодорхойлсон болон холбогдох бусад баримтад үндэслэн төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоохтой холбоотой асуудлыг хэлэлцэнэ.2025 оны 12 дугаар сарын 10, 12-ны өдрүүдэд “Оюу толгой” ХХК-ийн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ /Нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, дахин тодотгосон/-ний санхүүжилтийн хүүгийн хувь, түүнийг олон улсын зах зээлийн жишигт нийцүүлэн бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, холбогдох үр дагаварын талаарх нотлох баримтуудыг шинжлэн судлахаар товложээ.Хянан шалгах түр хорооны нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсголын дэгийг тэрбээр танилцуулаад, сонсголын танхимд байгаа оролцогч парламентыг хүндэтгэх, сонсголын дэгийг сахих, сонсгол даргалагчийн хууль ёсны шийдвэрийг биелүүлэх үүрэгтэйг танилцууллаа. Сонсголыг нээлттэй явуулж, олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр шууд дамжуулах ч Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн холбогдох зохицуулалтыг үндэслэн Түр хорооны гишүүн нийтийн сонсголыг бүхэлд нь, эсхүл зарим хэсгийг хаалттай явуулах горимын санал гаргавал гишүүдийн олонхын саналаар шийдвэрлэх юм байна.Нотлох баримтыг шинжлэн судлах зорилгоор гэрч, шинжээч, хянан шалгагч болон бусад оролцогчоос сонсгол даргалагч болон зөвхөн Түр хорооны гишүүд асуулт асууж болох бөгөөд асуулт, хариултын хугацаа Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны нийтлэг дэгийн дагуу тус бүр 4 минут байх юм байна. Хариулт, тайлбар хангалтгүй гэж үзвэл 1 минутаас илүүгүй хугацаагаар нэмэлт асуулт асууж, тайлбар авч болох юм байна. Сонсголд оролцогчид сонсголын явцад дуу, дүрсний бичлэг хийх, зураг авах нь хориотой гэдгийг мөн дурдсан.Ийнхүү нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсголын дэгийг Улсын Их Хурлын гишүүн, сонсгол даргалагч О.Батнайрамдал танилцуулснаар сонсголын үйл ажиллагаа эхлэв.“Жавхлант” (MV-15225), “Шивээ толгой” (MV-15226) ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайн нөөцийг тогтоож, үнэлгээг тодорхойлсон болон холбогдох бусад баримтад үндэслэн төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоохтой холбоотой асуудлаарх нотлох баримтуудыг шинжлэн судалж байна. Эхлээд Оюу толгой төслийн талаар болон Оюу толгой бүлэг ордын геологи, нөөцийн асуудлын талаар шинжээч танилцуулга хийлээ.Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2-т заасны дагуу сонсголын ирцийг Тамгын газар бүртгэж, ирээгүй гэрч, шинжээч, хянан шалгагч, ажиглагч болон холбогдох бусад этгээдэд сонсголын товыг мэдэгдсэн эсэх, ямар шалтгаанаар ирээгүй болохыг сонсгол даргалагчид илтгэв. Тухайн сэдвээр нийт 13 гэрч дуудагдсан бөгөөд тус бүрд нь мэдэгдэх хуудсыг хүргүүлжээ. Эдгээрийн дөрөв нь сонсголд оролцох боломжгүй гэдгээ урьдчилан бичгээр ирүүлсэн бол найман гэрч хүрэлцэн ирсэн, нэг гэрч ирээгүй хэмээн Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Хяналт шалгалтын газрын ахлах мэргэжилтэн С.Сэргэлэн танилцуулав.Нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсголын даргалагч О.Батнайрамдал гэрчүүдийн эрх, үүргийг дэлгэрэнгүй танилцуулснаар сонсгол үргэлжиллээ. Өнөөдрийн сонсголд нийтдээ 116 гэрчийг дуудсан бөгөөд дээрх хоёр сэдвээс гадна “Жавхлант” (MV-15225), “Шивээ толгой” (MV-15226) ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй холбоотой асуудал, мөн тус ордуудын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчтэй холбоотой асуудал, "Жавхлант" (MV-15225), "Шивээ толгой" (MV-15226) ашиглалтын тусгай зөвшөөрлүүд ба Оюу толгой төслийн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний хамаарлын талаар шинжээчийн дүгнэлт, хянан шалгагч нарын тайланг сонсох, шаардлагатай нотлох баримтыг танилцуулах, холбогдох гэрчүүдээс асуулт асууж, хариулт авах, гэрч, шинжээч, хянан шалгагчаас тайлбар авах юм. Сонсголын хөндлөнгийн ажиглагчаар “Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциаци”, "Иргэн та хүч залуусын нэгдэл", "Татварт иргэний хяналт" төрийн бус байгууллага болон Сайн ардчилсан иргэдийн намын төлөөлөл, иргэдийн төлөөлөл оролцож байна хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Улсын Их Хурлын 2025 оны 62 дугаар тогтоолоор байгуулагдсан Оюутолгойн бүлэг ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах, хүртэх өгөөжийг нэмэгдүүлэхтэй холбоотой баримт бичиг, үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийх Улсын Их Хурлын хянан шалгах түр хорооны нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсгол өнөөдөр (2025.12.08) эхэлнэ.Хянан шалгах түр хорооноос нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсголыг 2025 оны 12 дугаар сарын 08-12-ны өдрүүдэд Төрийн ордны “Их Эзэн Чингис хаан” танхимд үргэлжлэх юм.2025 оны 12 дугаар сарын 08-ны өдөр “Жавхлант” (MV-15225), “Шивээ толгой” (MV-15226) ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайн нөөцийг тогтоож, үнэлгээг тодорхойлсон болон холбогдох бусад баримтад үндэслэн төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоохтой холбоотой асуудлаар нотлох баримтуудыг шинжлэн судална. 2025 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдөр “Оюу толгой” ХХК-ийн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ /Нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, дахин тодотгосон/-ний санхүүжилтийн хүүгийн хувь, түүнийг олон улсын зах зээлийн жишигт нийцүүлэн бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, холбогдох үр дагаварын асуудлаар нотлох баримтуудыг шинжлэн судална.2025 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдөр “Оюу толгой” ХХК-ийн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ /Нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, дахин тодотгосон/-ний санхүүжилтийн хүүгийн хувь, түүнийг олон улсын зах зээлийн жишигт нийцүүлэн бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, холбогдох үр дагаварын асуудлаар нотлох баримтуудыг үргэлжлүүлэн шинжлэн судална.Хянан шалгах түр хорооны даргаар Улсын Их Хурлын гишүүн О.Батнайрамдал ажиллаж байгаа бол бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн, Б.Бат-Эрдэнэ, Б.Баярбаатар, Э.Болормаа, С.Зулпхар, Ш.Бямбасүрэн, П.Ганзориг, Б.Жаргалан, Д.Пүрэвдаваа, Ө.Шижир нар ажиллаж байна.Нотлох баримтыг шинжлэн судлах энэ удаагийн нээлттэй сонсголд нийтдээ 300 гэрчийг оролцуулахаар Хянан шалгах түр хороо шийдвэрлэсэн юм хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Эдийн засгийн хөгжлийн зөвлөлийн ээлжит хурал  болж, Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай багц хуулийн төслийг хэлэлцлээ. Тус хуралд Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар оролцож үг хэлэхдээ,-"Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл" болон Монгол Улсын 2026 оны төсөв батлагдсан. Эдгээр бодлогын баримт бичиг нь эдийн засгаа төрөлжүүлэх, хувийн хэвшлийн орон зайг бодитоор нэмэгдүүлэх, баялаг бүтээгчдээ дэмжихэд чиглэсэн Засгийн газрын "Шинэ итгэл, Эрс шинэтгэл" бодлого юм. Ирэх таван жилийн үндсэн чиглэлд "Төрийн оролцоог багасгаж, бизнесийн орчныг хөнгөвчилж, баялаг бүтээгчдийн бүтээмжийг өсгөх" чиглэлд тодорхой ажлуудыг тусгасан гэдгийг тэмдэглээд "Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай" хуулийн төслийг Эдийн засаг, хөгжлийн яамнаас боловсруулж, олон нийтийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулж санал, зөвлөмжийг хуулийн төсөлд тусган ажиллаж байгааг онцоллоо. 3асгийн газрын үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх, бодлого, судалгаа, зөвлөмж боловсруулах, төр-хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг сайжруулах зорилготой Эдийн засгийн хөгжлийн зөвлөлийн гишүүдийн санал, зөвлөмжийг нэгтгэн боловсруулж хуулийн төсөлд тусган, эргэж танилцуулахаар тус хурлаас шийдвэрлэлээ.Хуулийн төсөлд олон улсын байгууллага, хөгжлийн түнш, мэргэжлийн холбоод, бизнесийн зөвлөл, танхимууд, төрийн байгууллага, гадаад, дотоодын байгууллагуудаас нийт 642 санал ирүүлээд байна. "Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай" хуулийн төслийг энэ онд багтаан УИХ-д өргөн мэдүүлэхээр ажиллаж байна. Хуулиар бизнесийн үйл ажилллагаа явуулах эрхийг бүрэн хангана гэж Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ж.Энхбаяр хэллээ.

Нийгэмд шударга ёс тогтоох, баялгийн хулгай, авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажлыг эрчимжүүлэх зорилгоор Засгийн газар тусгай ажлын хэсэг байгуулсан. Энэ хүрээнд гааль, татварын байгууллагуудад хийсэн хяналт шалгалтаар авлигын ноцтой хэргүүд илрээд байна. Үүнтэй холбогдуулж Ерөнхий сайд Г.Занданшатар Улаанбаатар хотын Гаалийн газарт (2025.12.05) ажиллав. Нэн түрүүнд гаалийн бүрдүүлэлтийг хиймэл оюун ухаан ашиглан 100 хувь цахим болгохыг гаалийн байгууллагын удирдлагуудад үүрэг болголоо. Мөн албан тушаалын эрсдэл өндөртэй 50-70 байцаагчийг яаралтай ротацид оруулахыг даалгав. Мөн аж ахуйн нэгжийг том, жижиг гэж ялгалгүй нэг шалгуур, нэг стандартыг ягштал мөрдөж, танилын бараа, онцгой шугам гэх авлига, арын хаалганы үйлдлүүдээ таслан зогсоохыг хатуу анхаарууллаа.Энэ оны эхний арваннэгэн сард гаалийн байгууллага төсөвт 7.8 их наяд төгрөгийн орлого бүрдүүлэх төлөвлөгөөтэй. Өнөөдрийн байдлаар 6.2 их наяд төгрөг буюу 80 хувийн гүйцэтгэлтэй байна. Тиймээс төлөвлөгөөт орлого дутуу бүрдэж буй шалтгааныг тодорхойлж, нэн яаралтай Засгийн газарт танилцуулахыг мөн үүрэг болгов. Нэр бүхий гаалийн байцаагчид зуучлагч иргэдтэй үгсэн хуйвалдаж, олон удаагийн үйлдлээр гаалийн татварын орлогоос 13.5 тэрбум төгрөг зувчуулсан байж болзошгүй үйлдлийг цагдаагийн байгууллага илрүүлэн шалгаж байна. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд 131 аж ахуйн нэгжийн импортын барааны үнийн дүнг хууль бусаар бууруулсныг урьдчилсан байдлаар тогтоожээ.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2025 оны арванхоёрдугаар сарын 3-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.Зэсийн баяжмал хайлуулах, боловсруулах үйлдвэрийн хөрөнгө оруулагч, гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах эрх зүйн орчныг сайжруулна“Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ыг түшиглэсэн үйлдвэрлэл, технологийн паркийн хүрээнд Зэсийн баяжмал хайлуулах, боловсруулах үйлдвэр байгуулах төслийн стратегийн хөрөнгө оруулагч, гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах эрх зүйн орчныг сайжруулах, холбогдох дүрэм, журамд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах санал боловсруулж, Засгийн газрын хуралдаанд хэлэлцүүлэхийг Ажлын хэсгийн ахлагч, Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Бямбацогт, Монгол Улсын Тэргүүн Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ж.Энхбаяр нарт даалгав.Төслийн ерөнхий мэдээлэл болон бусад холбогдох материалыг зэс, металл үйлдвэрлэлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг дэлхийд тэргүүлэгч улс орон, томоохон аж ахуй нэгж, хөрөнгө оруулагч, сонирхогч этгээдүүдэд хүргүүлж, санал авна. Хөрөнгө оруулж хамтран ажиллах сонирхогч этгээдүүдээс ирүүлсэн саналыг 2026 оны нэгдүгээр сарын 15-ны дотор хүлээн авч, санхүүгийн чадавх, санхүүжилтийн оновчтой хувилбар, техник, технологи, менежментийн чадавх болон бусад шаардлагатай шалгуур үзүүлэлтийн дагуу үнэлэх чиг үүрэг бүхий Ажлын дэд хэсгийг байгуулан ажиллаж, үр дүнг Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулна.Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2025 оны 60 дугаар захирамжаар “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ыг түшиглэсэн үйлдвэрлэл, технологийн паркийн хүрээнд Зэсийн баяжмал хайлуулах, боловсруулах үйлдвэр байгуулах төслийн ажлын даалгавар, техник, эдийн засгийн үндэслэлийн тодотголыг батлуулан, гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах бэлтгэл хангах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг байгуулсан.Ажлын хэсгээс Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль тогтоомжийн дагуу төслийг Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн хүрээнд Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулан хэрэгжүүлэх боломжтой гэж үзжээ.Ажлын хэсэг уг төсөлд зэс, металл үйлдвэрлэлийн чиглэлээр Дэлхийд тэргүүлэгч улс орон, томоохон хуулийн этгээдийг бүрэн хамруулах, нээлттэй ил тод зарчмыг баримтлан, сонгон шалгаруулалтын мэдээллийг хүргүүлэх, ирүүлсэн саналыг судлан, санхүүжилтийн оновчтой саналыг зөвшилцөж, боломжит нөхцөл шаардлагуудыг тодорхойлох зорилгоор сонирхогч этгээдүүдээс санал авч хамгийн сайн гэж үнэлэгдэхүйц хөрөнгө оруулагч, сонирхогч этгээдүүдийн хураангуй жагсаалтыг гаргаж, урьдчилсан байдлаар хэлэлцээ хийж, Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэн шийдвэрлүүлнэ.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газрыг Засгийн газрын тохируулагч агентлаг болгох саналыг хэлэлцлээХөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газрыг Монгол Улсын Ерөнхий сайдын эрхлэх асуудлын хүрээнд Засгийн газрын тохируулагч агентлаг болгох талаар УИХ-ын тогтоолын төсөл боловсруулж, Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулахаар шийдвэрлэлээ.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газар нь хуулиар олгогдсон чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд орон тоо цөөн, орон нутагт салбар нэгжгүйн улмаас орон нутгийн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд хүрч үйлчилж чадахгүй байна. Иймээс хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асуудлаарх салбар дундын уялдааг хангах агентлагийн үйл ажиллагааг сайжруулах зорилгоор агентлагийг Монгол Улсын Ерөнхий сайдын эрхлэх асуудлын хүрээний тохируулагч агентлаг болгох саналыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй 21 төрийн бус байгууллагын төлөөлөл Ерөнхий сайдтай уулзах үеэрээ тавьсан юм.Ерөнхий сайдын харьяанд ажиллах тохируулагч агентлагийн бүтэц, чадавхыг бүрдүүлэх зорилтын хүрээнд аймаг, дүүрэг бүрд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний асуудал хариуцсан нийт 63 албан хаагчийг Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний газарт шинээр ажиллуулна. Хуулийн хэрэгжилт сайжрах, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд үзүүлэх эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгааллын үйлчилгээний чанар, хүртээмж нэмэгдэнэ. Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн салбар комиссын үйл ажиллагааг тогтворжуулах, сайжруулах, хөгжлийн бэрхшээлийг эрт илрүүлэх, оношилгоо, дэмжлэгийн тогтолцоог бэхжүүлэхэд тустай гэж үзэж байна.“Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах зөвлөлийн ажиллах журам”-д нэмэлт, өөрчлөлт орууллаа“Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах зөвлөлийн ажиллах журам”-д нэмэлт, өөрчлөлт орууллаа. Үндэсний статистикийн хорооны 2024 оны мэдээгээр Монгол Улсын хэмжээнд нийт 107.9 мянган хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн байна. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй төрийн бус байгууллагын төлөөлөлтэй уулзсан.Уулзалтад оролцогчид “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах зөвлөлийн ажиллах журам”-д өөрчлөлт оруулах, “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах салбар дундын үйл ажиллагааг улсын хэмжээнд уялдуулан зохицуулах, хэрэгжилтийг нэгдсэн удирдлагаар хангах чиг үүрэг бүхий орон тооны бус зөвлөлийг Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ахлуулах, мөн зөвлөлийн гишүүдийг нээлттэй сонгон шалгаруулдаг байх, томилох, чөлөөлөх хугацаатай болгох, хяналтын зөвлөл ажиллуулах саналыг Ерөнхий сайдад тавьсан юм. Журмын төсөлд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хангах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 20 гаруй төрийн бус байгууллага болон хувийн хэвшлийн саналыг урьдчилан авч, тусгасан. Уулзалт, хэлэлцүүлгийг зохион байгуулж, Ерөнхий сайдад танилцуулжээ.Шинэ журмаар зөвлөлийн дарга нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд, эсхүл хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн, дэд дарга нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагын төлөөлөл байна. Зөвлөлийн гишүүнээр төрийн бус байгууллагын төлөөллийг сонгон шалгаруулахад тавигдах шаардлага, хугацаа болон зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд ажиллах төрийн бус байгууллагын төлөөллийн тоог тодорхой тусгажээ.Төрийн болон орон нутгийн өмчийн нэгдсэн цахим системд холбогдох мэдээллийг нэгтгэж, хөгжүүлж ажиллахыг үүрэг болголооТөрийн болон орон нутгийн өмчийн нэгдсэн цахим системийн төрөлжсөн мэдээллийн санд холбогдох мэдээллийг нэгтгүүлж, өмчийн харилцаанд нэвтрүүлж ашиглах, сургалт зохион байгуулах болон системийг хөгжүүлэх, аюулгүй байдлыг хангуулж ажиллахыг Засгийн газрын өнөөдрийн хуралдаанаас холбогдох албан тушаалтнуудад үүрэг болголоо. МөнТөрийн болон орон нутгийн өмчийн болон оролцоотой бүх хуулийн этгээдийн эзэмшил, ашиглалтад байгаа эд хөрөнгө, хөрөнгө оруулалт болон компанийн засаглал, үйл ажиллагаа, холбогдох шийдвэр, хяналт шалгалт, гүйцэтгэлийн тайлан, мэдээлэл зэрэг хуулиар нийтэд нээлттэй мэдээлэхээр заасан бүх төрлийн мэдээллийг нэгдсэн цахим системд тухай бүр нэгтгүүлж хэвшүүлэх,Төрийн мэдээлэл солилцооны системээр дамжуулан төрийн болон орон нутгийн өмчийн нэгдсэн цахим системд хуулийн этгээдийн бүртгэл, газар зүйн мэдээллийн сан, автотээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэл, санхүүгийн тайлан, улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын бүртгэл, статистикийн мэдээллийн сан зэрэг төрөлжсөн мэдээллийн санг холбож, мэдээллийн зөрүүтэй байдлыг арилгах, уялдаа холбоог хангуулах арга хэмжээ авч, төрийн байгууллага, хүн, хуулийн этгээд ашиглах, мэдээлэл солилцох боломжийг бүрдүүлэх,Төрийн болон орон нутгийн өмчийн нэгдсэн цахим системээс үзүүлэх төрийн үйлчилгээг төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем (e-mongolia.mn)-ээр дамжуулан хүргэх, төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгийг иргэн, хуулийн этгээдэд ашиглуулах, шилжүүлэх, хувьчлах арга хэмжээг цахим систем ашиглан хэрэгжүүлэхийг даалгав.Үнийн зохиомол өсөлтөөс сэргийлэх Шуурхай штаб байгууллааБараа үйлчилгээний үнийн өсөлт, инфляцын нөхцөл байдлын талаар танилцууллаа. Танилцуулгатай холбогдуулан үнийн зохиомол өсөлтөөс сэргийлэх Шуурхай штабыг Шадар сайд Т.Доржхандаар ахлуулан байгуулж, холбогдох яам, агентлагийн удирдлагууд хамтарч ажиллахыг Ерөнхий сайд үүрэг болголоо. Дунд хугацаанд инфляцыг бууруулах зорилт тавин ажиллаж байна. Макро тогтвортой байдлыг хангаж, өрсөлдөх чадвар болон өрхийн бодит орлогыг хамгаалахын тулд инфляцыг тогтвортой бууруулах шаардлагатай. "Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай" хуульд туссаны дагуу дунд хугацаанд инфляцын тувшнийг 5 хувьд хүргэж бууруулахаар заасан.Тодруулбал, "Хүнсний хувьсгал" хөдөлгөөн, "Атар-4” аян" зэрэг эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх, дотоодын хүнсний үйлдвэрлэл болон нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээнүүдийн үp дүнд дунд хугацаанд хүнсний үнийн өсөлт буурах хүлээлттэй байна. Мөн Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2025 онд баримтлах үндсэн чиглэлд зааснаар төв банк 2027 оноос инфляцын зорилтыг таван хувь болгон бууруулах мөнгөний бодлого хэрэгжүүлэхээр байна.Товч мэдээ“Азийн гамшгийн бэлэн байдлын төв” олон улсын байгууллагад Монгол Улс гишүүнээр элсэхийг дэмжлээ. Тус төв нь гамшгаас урьдчилан сэргийлж, аюулгүй нийгэм, тогтвортой хөгжилд хүрэх зорилготой. Үйл ажиллагаа нь Ази, Номхон далайн бүс нутгийн улс орон, олон нийтийн гамшгийн нөлөөллийг бууруулахад чиглэдэг.Сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүдийн хэрэгжилтийн явц, цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн танилцууллаа. Монгол Улсын эрчим хүчний салбарын суурилагдсан нийт хүчин чадал 1808 МВт, үүнээс дулааны цахилгаан станц 1464 МВт (81%), салхин цахилгаан станц 155 МВт (8.6%), нарны цахилгаан станц 155.5 МВт (8.6%), усан цахилгаан станц 26.04 МВт (1.4%)-ыг тус тус эзэлж байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх Бүгд Найрамдах Итали Улсын Ерөнхийлөгч Сэржо Маттарэллагийн урилгаар тус улсад төрийн айлчлал хийж байна.Айлчлалын хүрээнд Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Итали Улстай тогтоосон  найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны түвшнийг хоёр шатаар алгасан ахиулж “Стратегийн түншлэл”-д хүргэлээ.Ингэснээр Бүгд Найрамдах Итали Улс нь манай улсын хувьд Европын Холбооны гишүүн орнуудаас Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын дараа “Стратегийн түншлэл” тогтоосон хоёр дахь орон болж байна.Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Итали Улсын уламжлалт найрсаг харилцаа тууштай өргөжин хөгжиж байгааг сайшаалаа. Хамтын ажиллагааны бүхий л салбарт гарсан томоохон ололт, амжилтыг онцолж, олон талт хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, олон улсын энх тайван, аюулгүй байдлыг хангах, дэлхий дахины тогтвортой хөгжлийн зорилтыг хэрэгжүүлэхийн төлөөх үүрэг, амлалтаа нотоллоо.Бүгд Найрамдах Итали Улстай тогтоосон “Стратегийн түншлэл”-ийн хүрээнд:Дээд, өндөр түвшний харилцан айлчлал, Гадаад харилцааны яам хоорондын Улс төрийн зөвлөлдөх уулзалт зэрэг хоёр талын хамтын ажиллагааны механизм, Парламентын бүлгүүдийн идэвхтэй харилцааг дэмжих замаар улс төрийн яриа хэлэлцээг бэхжүүлнэ;Олон талт хамтын ажиллагаа, ялангуяа НҮБ-ын хүрээнд хамтын ажиллагааг бэхжүүлнэ. Итали Улс, Монгол Улс болон Европын Холбоо хооронд 2017 онд байгуулсан “Түншлэл, хамтын ажиллагааны хэлэлцээр”-ийн хүрээнд өрнөж буй идэвхтэй хамтын ажиллагааг үргэлжлүүлэн дэмжинэ;Батлан хамгаалах болон Зэвсэгт хүчний байгууллага хоорондын хамтын ажиллагааг эрчимжүүлнэ;Эдийн засаг, техникийн хамтын ажиллагааны Засгийн газар хоорондын комиссын хуралдаан болон Монголын Үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим, Италийн Худалдааны агентлаг хоорондын шууд харилцааг бэхжүүлэх замаар эдийн засаг, худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагааг тэлнэ;Экспортыг нэмэгдүүлэх шинэ гарц нээх, хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны нөөц, бололцоог ашиглана;Хувцас загвар, ноолуурын салбарт тогтвортой нийлүүлэлтийн сүлжээ бий болгох, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, сэргээгдэх эрчим хүч, эрчим хүчний шилжилтийг дэмжсэн технологи зэрэг тэргүүлэх салбарт жижиг, дунд үйлдвэрлэл, аж үйлдвэрийн хамтын ажиллагааг дэмжинэ;Эрчим хүчний сүлжээ, тээвэр, логистик, ус болон хог хаягдлын менежментийн тогтолцоо, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи, эрүүл мэнд зэрэг салбарын хөгжлийг дэмжинэ. Аюулгүй, сөрөн тэсвэрлэх чадвар бүхий мэдээллийн технологийн дэд бүтэц, дижитал шилжилт, төрийн үйлчилгээг дэмжих ухаалаг шийдэл болон үйлдвэрлэлийн өрсөлдөх чадварыг хөгжүүлнэ;Тойрог эдийн засаг, газар, ус, хог хаягдлын тогтвортой менежмент зэрэг байгаль орчны хамгааллын хамтын ажиллагааг дэмжинэ;Ашигт малтмал болон түүхий эдийн салбарт хамтын ажиллагааг хөгжүүлнэ;Олон улсад автозамаар ачаа тээвэрлэх тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг эцэслэн байгуулна;Онцгой байдал, иргэний хамгаалалт болон эрсдэлийн менежментийн хамтын ажиллагааг дэмжинэ;Захиргаа, шүүх болон эрхзүйн тогтолцоог бэхжүүлэх чиглэлээр Европын Холбооны хэрэгжүүлж байгаа төсөл, хөтөлбөрийн хүрээнд Итали Улс дэмжлэг үзүүлнэ;Шинжлэх ухаан, боловсрол, соёлын салбарын хамтын ажиллагааг бэхжүүлнэ. Боловсролын салбар, судалгааны төвүүд, их сургууль, дээд боловсролын байгууллага хоорондын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн тэтгэлэг олгох боломжийг нэмэгдүүлнэ;“Милан-Кортина 2026” өвлийн олимп, паралимпын наадамд түшиглэн спорт болон аялал жуулчлалын салбарын хамтын ажиллагааг дэмжинэ.Манай улс Оросын Холбооны Улс, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улстай “Иж бүрэн стратегийн түншлэл”-ийн харилцаатай.Америкийн Нэгдсэн Улстай  “Стратегийн гуравдагч хөршийн түншлэл”, Япон Улстай “Энх тайван, хөгжил цэцэглэлтийн төлөөх тусгай стратегийн түншлэл”, Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улс, Бүгд Найрамдах Солонгос Улс, Бүгд Найрамдах Казахстан Улс, Бүгд Найрамдах Турк Улс, Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улстай “Стратегийн түншлэл”-ийн харилцаа тогтоогоод байна.

Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хороо 2025 оны 12 дугаар сарын 16-ны өдрийн 10.00 цагт Төрийн ордны “Жанжин Д.Сүхбаатар” танхимд Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн албан тушаалд нэр дэвшигчтэй хийх нэр дэвшигчийн сонсголыг зохион байгуулах тул иргэн, хуулийн этгээд, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын төлөөлөл Та бүхнийг оролцохыг урьж байна.Бүртгэл: Нэр дэвшигчийн сонсголд оролцох бүртгэл 2025 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдрийн 17:30 цаг хүртэл явагдах тул иргэн, хуулийн этгээдийн төлөөлөл, ажиглагч бол овог, нэр, холбогдох утасны дугаар, нэр дэвшигчээс асуух асуулт, нэр дэвшигчийн талаарх саналыг бүртгэлийн хуудасны дагуу бөглөж ирүүлнэ үү.Оролцогчдын талаарх мэдээлэл: Оролцогчдыг хүсэлт ирүүлсэн дарааллаар баталгаажуулах бөгөөд бүртгэл дуусмагц нэрсийг Улсын Их Хурлын www.parliament.mn цахим хуудаст байршуулна.Нэр дэвшигчдийн мэдээлэл: Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн албан тушаалд Монгол Улсын Их Хурлын даргын нэр дэвшүүлсэн С.Наранцогтын мэдээлэлтэй холбоосоор танилцана уу.Шуудангийн хаяг: 14201 Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, Төрийн ордон-329 тоот өрөө, /Лавлах утас: 261541, 99175774/Цахим шуудангийн хаяг: [email protected]Жич: “Монгол Улсын Төрийн ордны хамгаалалт, үйлчилгээний журам”-д заасны дагуу оролцох хүмүүсийн иргэний үнэмлэхийг үндэслэн Төрийн ордонд нэвтрүүлнэ. Ажлын алба 

Улсын Их Хурлын Өргөдлийн байнгын хороо “Бодлогод залуусын хяналт” ТББ-тай хамтран УИХ-ын хууль тогтоох, хянан шалгах үүрэгт иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилгоор "Нийтийн өргөдөл хүлээн авах, нийтлэх, санал авах, шийдвэрлэлтийн талаар өргөдөл гаргагчид мэдээлэх үйл ажиллагааг зохион байгуулах" журмын төслийн талаар нээлттэй хэлэлцүүлгийг 2025 оны 12 дугаар сарын 2-ны өдрийн 14.00 цагаас зохион байгуулах гэж байна. Хэлэлцүүлгийг 2025.12.02-ны өдрийн 14:00–17:00 цагт, Улсын Их Хурлын Тамгын газрын 1 дүгээр байранд зохион байгуулна.Бүртгэлийн линк:  https://forms.gle/AfUf3KSpXmCxdxZMAАжлын алба

Улсын Их Хурлын Төрийн байгуулалтын байнгын хороо өнөөдөр /2025.11.28/ хуралдаж, Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилох, чөлөөлөх тухай асуудлыг хэлэлцлээ.Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2 дахь хэсэгт “Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга хууль зүйн өндөр мэргэшилтэй, төрийн албаны удирдах ажлын туршлагатай байх бөгөөд түүнийг Улсын Их Хурлын даргын санал болгосноор Улсын Их Хурал томилж, чөлөөлнө” гэж заасны дагуу Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Лувсандоржийн Өлзийсайханыг томилуулахаар санал оруулж буйгаа Улсын Их Хурлын дарга Н.Учрал танилцуулсан юм.Л.Өлзийсайхан нь 1998 онд МУИС-ийн Хууль зүйн дээд сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр төгссөн, магистр зэрэгтэй.  2021 онд “Парламентын хуралдааны дэг, эрх зүйн харьцуулсан шинжилгээ” бүтээлээр Хууль зүйн ухааны докторын зэргийг хамгаалсан. 2025 онд Швейцарын Холбооны Улсын Бернийн их сургуульд зочин судлаачаар ажилласан. Профессор цолтой, Монгол Улсын гавьяат хуульч.  Тэрбээр, 1998-2002 онд Улсын багшийн их сургуульд багш, 2002-2016 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд багш, ахлах багш, 2007-2012 онд УИХ-ын Тамгын газрын Эрх зүй, хууль тогтоомжийн хэлтэст зөвлөх, ахлах зөвлөх, 2012 онд Улсын Их Хурлын даргын Хууль зүйн бодлогын зөвлөх, 2013-2015 онд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн Шүүхийн хүний нөөцийн газрын дарга, 2015-2017 онд Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч, 2017-2018 онд Улсын Их Хурлын Тамгын газарт Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны ажлын албаны ахлах зөвлөх, 2018-2019 онд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын Стратегийн удирдлага, зохицуулалтын газрын дарга, 2019 онд УИХ-ын даргын ахлах зөвлөх бөгөөд Ажлын албаны дарга, 2019-2023 онд  Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, 2023 оны 11 дүгээр сарын 16-ны өдрөөс Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээр томилогдон ажилласан байна.УИХ-ын дарга Н.Учрал, нэр дэвшигч Л.Өлзийсайхан нь МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд 17 жил багшилж, эрх зүйн онол, үндсэн хуулийн эрх зүй, парламент судлалын чиглэлээр 10 гаруй нэг сэдэвт бүтээл, ном, гарын авлага туурвиж, 20 гаруй эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, нийтлэл, судалгааны ажил бичиж эрдэмтэн, судлаачид болон олон нийтийн хүртээл болгосныг танилцуулсан. Үндсэн хуулийн хяналт, шүүх эрх мэдлийн болон хууль тогтоох үйл ажиллагааны практикийг судлах чиглэлээр АНУ, ОХУ, ХБНГУ, Япон, Франц, БНСУ, Швейцарын Холбооны Улсад тус тус мэргэжил дээшлүүлсэн Л.Өлзийсайхан нь дэлхий дахины болон Монголын парламентын түүх, сорилт бэрхшээл, парламентат ёсны, ирээдүйн хөгжлийн асуудлаар олон тооны судалгаа, эрдэм шинжилгээний бүтээл туурвиж үр дүнг нь УИХ-ын үйл ажиллагаанд нэвтрүүлсэн төрд бэлтгэгдсэн мэргэшсэн хуульч гэдгийг УИХ-ын дарга тодотгоод, 2019, 2023 онд Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах үйл явцад Их Хурлын Тамгын газрын удирдлагын хувиар манлайлан оролцож, Монгол Улсад Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинэтгэлийг эхлүүлж хэрэгжүүлэхэд бодитой хувь нэмрээ оруулсан хэмээн онцолсон. Тодруулбал Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу парламентын эрх зүйн орчны болон бусад шинэтгэлийг гүнзгийрүүлж Монголд парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, ард түмний засаглах эрхийг хангах чиглэлээр мэргэжлийн ур чадвар гарган ажиллаж ирсэн бөгөөд энэхүү мэдлэг, ур чадвар, туршлага нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг амьдралд бодитой хэрэгжүүлэх, үр нөлөөг сайжруулах асуудал чухлаар тавигдаж байгаа энэ цаг үед онцгой ач холбогдолтой гэж Их Хурлын даргын хувиар үзэж байгаагаа илэрхийлсэн юм.Тиймээс УИХ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад тавигдах хууль зүйн өндөр мэргэшилтэй, төрийн албаны удирдах ажлын туршлагатай байх гэсэн үндсэн шаардлагыг хангаж байгаа хэмээгээд, хууль зүйн эрдэм шинжилгээ, судалгаанаас эхлэн хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн салбарт болон Үндсэн хуулийн биелэлтэд дээд хяналт тавих чиглэлээр 27 жил ажилласан туршлагатай Л.Өлзийсайханыг УИХ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын албан тушаалд томилох саналыг хэлэлцэн, шийдвэрлэж өгөхийг хүсэв.Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн бөгөөд Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх Лувсандоржийн Өлзийсайханыг УИХ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын албан тушаалд томилохыг дэмжиж, Барсүрэнгийн Баасандоржийг УИХ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын албан тушаалаас чөлөөлөх нь зүйтэй гэж үзлээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн (2025.11.28) нэгдсэн хуралдаан гишүүдийн 58.7 хувийн ирцтэйгээр 10 цаг 34  минутад эхэлж, долоон асуудал хэлэлцэхээр товлов. Нэгдсэн хуралдааны эхэнд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг чөлөөлөх тухай асуудлыг хэлэлцэж, Хууль зүйн байнгын хорооны холбогдох санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Дав. Цогтбаатар танилцууллаа.Улсын Их Хурлын 2023 оны арван нэгдүгээр сарын 16-ны өдрийн 96 дугаар тогтоолоор Улсын Их Хурлын санал болгосны дагуу томилогдсон Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Лувсандоржийн Өлзийсайхан үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ энэ сарын 27-ны өдөр Улсын Их Хурлын даргад ирүүлснийг Хууль зүйн байнгын хороо өнөөдрийн хуралдаанаараа Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 105 дугаар зүйлийн 105.1 дэх хэсэгт заасны дагуу хэлэлцсэн байна.Байнгын хорооны хуралдаанаар Улсын Их Хурлын дарга Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээс чөлөөлөх саналын талаар танилцуулахдаа Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайхан нь 2019, 2023 онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах үйл явцад Улсын Их Хурлын Тамгын газрын удирдлагын хувиар манлайлан оролцож, Монгол Улсад Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинэтгэлийг эхлүүлж, хэрэгжүүлэхэд бодитой хувь нэмэр оруулсныг тэмдэглэсэн болохыг дурджээ. Түүнчлэн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу парламентын болон холбогдох салбарын эрх зүйн орчны шинэтгэлийг гүнзгийрүүлж, Монголд парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, ард түмний засаглах эрхийг хангах чиглэлээр мэргэжлийн өндөр ур чадвар гарган ажиллаж ирсэн, парламент судлал, парламентын дэгийн асуудлаар мэргэшсэн байдал зэргийг харгалзан Улсын Их Хуралд дэгийн асуудлаар зөвлөх, Улсын Их Хурлын үйл ажиллагаанд мэргэжил, арга зүй, техник, зохион байгуулалтын туслалцаа үзүүлэх, ажиллах нөхцөлөөр хангах, хуульд заасан бусад ажлыг удирдан зохион байгуулж, хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын албан тушаалд томилох санал тавьсныг хүлээн авсан талаар танилцуулсан байна. Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайханыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх тухай асуудлыг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн болохын Дав.Цогтбаатар чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулсан.Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнэболд, Ө.Шижир, Ц.Баатархүү, Х.Тэмүүжин, А.Ариунзаяа, Н.Номтойбаяр, Ц.Даваасүрэн нар асуулт асууж, Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайхан болон Улсын Их Хурлын дарга Н.Учрал нараас асуулт асууж, хариулт авсан. Н.Учрал дарга “Улсын Их Хурлын даргаас Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаач гэдэг хүсэлтийн дагуу Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайхан өөрийн хүсэлтээр ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ анх санал болгож, томилсон Улсын Их Хуралд илгээсэн. Энэ хүсэлтэд нь үндэслэн Цэцийн гишүүнээс чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцэж байна” хэмээн тодотгоод санал хураалт явууллаа.Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайханыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөхийг өнөөдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 81 гишүүний 64.2 хувь нь дэмжив. Иймд “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх тухай” Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдаж, Н.Учрал дарга нэгдсэн хуралдаанд уншиж танилцууллаа.Дараа нь Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилох, чөлөөлөх тухай асуудлыг хэлэлцэв. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2 дахь хэсэгт “Ерөнхий нарийн бичгийн дарга хууль зүйн өндөр мэргэшилтэй, төрийн албаны удирдах ажлын туршлагатай байх бөгөөд түүнийг Улсын Их Хурлын даргын санал болгосны дагуу Улсын Их Хурал томилж, чөлөөлнө. Төрийн албаны тухай хуульд заасан сонгон шалгаруулах журам Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилоход хамаарахгүй” гэж заасан байдаг.Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Баасандорж албан тушаалаас чөлөөлөгдөх өргөдлөө ирүүлсэн тул Н.Учрал дарга тус албан тушаалд Л.Өлзийсайханыг томилуулахаар санал болгож буйгаа нэгдсэн хуралдаанд танилцуулав. Л.Өлзийсайхан нь 1998 онд Монгол Улсын Их сургуулийн Хууль зүйн дээд сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр төгссөн. Магистр зэрэгтэй. 2021 онд “Парламентын хуралдааны дэг: Эрх зүйн харьцуулсан шинжилгээ” бүтээлээр хууль зүйн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. 2025 онд Швейцарын Холбооны Улсын Бернийн их сургуульд зочин судлаачаар ажилласан. Профессор цолтой. Монгол Улсын гавьяат хуульч.1998-2002 онд Монгол Улсын Багшийн их сургуульд багш, 2002-2016 онд Монгол Улсын Их сургуулийн Хууль зүйн сургуульд багш, ахлах багш, 2007-2012 онд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Эрх зүй, хууль тогтоомжийн хэлтэст зөвлөх, ахлах зөвлөх, 2012 онд Улсын Их Хурлын даргын Хууль зүйн бодлогын зөвлөх, 2013-2015 онд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн Шүүхийн хүний нөөцийн газрын дарга, 2015-2017 онд Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч, 2017-2018 онд Улсын Их Хурлын Тамгын газарт Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны ажлын албаны ахлах зөвлөх, 2018-2019 онд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын Стратегийн удирдлага, зохицуулалтын газрын дарга, 2019 онд Улсын Их Хурлын даргын ахлах зөвлөх бөгөөд Ажлын албаны дарга, 2019-2023 онд Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байгаад 2023 оны арван нэгдүгээр сарын 16-ны өдрөөс Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээр томилогдон ажилласан.Тэрбээр Монгол Улсын Их сургуулийн Хууль зүйн сургуульд 17 жил багшилж, эрх зүйн онол, Үндсэн хуулийн эрх зүй, парламент судлалын чиглэлээр 10 гаруй нэг сэдэвт бүтээл, ном, гарын авлага туурвиж, 20 гаруй эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, илтгэл, судалгааны ажил бичиж, эрдэмтэн судлаачид болон олон нийтийн хүртээл болгожээ. Үндсэн хуулийн хяналт, шүүх эрх мэдлийн болон хууль тогтоох үйл ажиллагааны практикийг судлах чиглэлээр АНУ, ОХУ, ХБНГУ, Япон, Франц, БНСУ, Швейцарын Холбооны Улсад тус тус мэргэжил дээшлүүлсэн байна.Л.Өлзийсайхан нь дэлхий дахины болон Монголын парламентын түүх, сорилт бэрхшээл, парламентат ёсны ирээдүйн хөгжлийн асуудлаар олон тооны судалгаа, эрдэм шинжилгээний бүтээл туурвиж, үр дүнг нь Улсын Их Хурлын үйл ажиллагаанд нэвтрүүлсэн төрд бэлтгэгдсэн, мэргэшсэн хуульч гэдгийг Улсын Их Хурлын дарга танилцуулгадаа онцлов. Тэрбээр 2019, 2023 онд Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах үйл явцад Улсын Их Хурлын Тамгын газрын удирдлагын хувиар манлайлан оролцож, Монгол Улсад Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинэтгэлийг эхлүүлж, хэрэгжүүлэхэд бодитой хувь нэмэр оруулсан байна. Тодруулбал, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу парламентын эрх зүйн орчны болон бусад шинэтгэлийг гүнзгийрүүлж, Монголд парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, ард түмний засаглах эрхийг хангах чиглэлээр мэргэжлийн өндөр ур чадвар гарган ажиллаж ирсэн бөгөөд энэхүү мэдлэг, ур чадвар, туршлага нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг амьдралд бодитой хэрэгжүүлэх, үр нөлөөг сайжруулах асуудал чухлаар тавигдаж буй энэ цаг үед онцгой ач холбогдолтой гэж үзэж байгаагаа Н.Учрал дарга тэмдэглэсэн.Иймд Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад тавигдах хууль зүйн өндөр мэргэшилтэй, төрийн албаны удирдах ажлын туршлагатай байх гэсэн үндсэн шаардлагыг хангаж байгаа, хууль зүйн эрдэм шинжилгээ, судалгаанаас эхлэн хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн салбарт болон Үндсэн хуулийн биелэлтэд дээд хяналт тавих чиглэлээр 27 жил ажилласан туршлагатай Л.Өлзийсайханыг Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын албан тушаалд томилох саналыг хэлэлцэн шийдвэрлэж өгөхийг хүсэв.Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилох, чөлөөлөх тухай асуудлыг хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Б.Баярбаатар гишүүн танилцуулсан. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 111 дүгээр зүйлд заасныг тус тус үндэслэн Улсын Их Хурлын даргаас Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Л.Өлзийсайханыг томилох саналыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд хүргүүлж, Байнгын хороо уг саналыг хэлэлцэн санал, дүгнэлт гаргажээ.Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Л.Өлзийсайханыг томилж, Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэгт ажлаас Б. Баасандоржийг чөлөөлөх тухай саналыг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, үг хэллээ. Тухайлбал, парламентат ёс, парламентын засаглалын чиглэлээр судалгаа хийдэг, мэргэшсэн цөөн судлаачдын нэг нь Л.Өлзийсайхан хэмээн Х.Тэмүүжин гишүүн тодотгоод, хууль тогтоох эрх мэдлийг, парламентын бүрэн эрхийн хил хязгаарыг манаж чадах мэдрэмж, сэтгэхүйтэй хүний гүйцэтгэх энэхүү албан тушаалд түүнийг томилохыг дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн. Үндсэн хуулийн дагуу эрх мэдлийн хяналт-тэнцлийг хангах шаардлагатай байгааг Л.Мөнхбаясгалан гишүүн тайлбарлаад, өнөөдөр Монголын төрд ардчиллаас өөр тусгаар тогтнох оршин тогтнохуйн үндэс байхгүй учир ардчилсан парламентын үйл ажиллагааг хамгаалж, аль нэг нам, улс төрийн хүчний нөлөөллөөс ангид ажиллахыг захив. 126 гишүүнтэй, ардчилсан парламентын засаглалыг бэхжүүлэхэд Үндсэн хуулийн суурь зарчмуудыг мөрдүүлж, хууль дээдлэх зарчмыг баримтлан Улсын Их Хурлын үйл ажиллагааг хуулийн хүрээнд явуулах, Улсын Их Хурлын Тамгын газрын ажлын алба, Байнгын хороодын зөвлөхүүдийг бэхжүүлэн чадавхжуулах чиглэлээр үр дүнтэй ажлуудыг хийнэ гэж найдаж буйгаа Д.Үүрийнтуяа гишүүн хэллээ.Ийнхүү хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараа Улсын Их Хурлын гишүүн, Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгийн дэд дарга Х.Тэмүүжин “Дэгийн зөвлөх гэдэг 126 гишүүнд мэргэжил, арга зүйн туслалцаа үзүүлэх албан тушаалтан. Бүлэг энэ асуудлаар хуралдаагүй учраас гурав хоногийн завсарлага авч байна” хэмээн мэдэгдэв. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн дагуу буюу хуралдаан даргалагч завсарлагын хугацааг тухайн асуудлыг хуулиар тогтоосон хугацаанд шийдвэрлэх боломжтой байхаар тогтоох зохицуулалтын Улсын Их Хурлын дарга Н.Учрал уг асуудлаар Улсын Их Хурлын АН-ын бүлэгт хоёр цагийн завсарлага өгөхөөр шийдвэрлэлээ.Үдээс өмнөх чуулганы нэгдсэн хуралдааны төгсгөлд “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эхлүүлэв. Төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Заяабал танилцуулсан юм.Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг энэ сарын 13, 14-ны өдрүүдийн нэгдсэн хуралдаанаар явуулж, анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороо болон бусад Байнгын хороодод шилжүүлсэн. Эдийн засгийн байнгын хороо Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлд заасныг баримтлан энэ сарын 27-ны өдрийн хуралдаанаараа тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулжээ.Монгол Улсын Их Хурлын даргын 2025 оны 435 дугаар захирамжаар дээрх төслийг Байнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах, санал, дүгнэлтийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Тэмүүлэнгээр ахлуулж, гишүүдэд Х.Баасанжаргал, М.Бадамсүрэн, Р.Батболд, Н.Батсүмбэрэл, Ж.Галбадрах, Д.Ганмаа, Ж.Золжаргал, Г.Лувсанжамц, М.Мандхай, Б.Мөнхсоёл, Ц.Мөнхтуяа, З.Мэндсайхан, Ч.Номин, Н.Номтойбаяр, Б.Пүрэвдорж, П.Сайнзориг, О.Саранчулуун, Р.Сэддорж, Б.Уянга, Г.Уянгахишиг, Б.Хэрлэн, С.Цэнгүүн, М.Энхцэцэг, С.Эрдэнэбат нарын гишүүдийн бүрэлдэхүүнтэй байгуулсан байна. Ажлын хэсэг төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг багасгах, урсгал дансны алдагдлыг цаашид үе шаттайгаар бууруулах бодлогын хүрээнд уул уурхайн бус салбарын үйлдвэрлэл, экспортыг нэмэгдүүлэх, аялал жуулчлал, боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээгээр гадагшилж буй валютын урсгалыг багасгах чиглэлээр тогтоолын төслийн 1, 2, 3 дугаар хавсралттай холбогдуулан нийт 143 зарчмын зөрүүтэй санал, 4 найруулгын саналын томьёолол бэлтгэн Байнгын хорооны анхны хэлэлцүүлэгт танилцуулжээ.Мөн Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлд заасныг баримтлан бусад Байнгын хороо тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулж, зарчмын зөрүүтэй саналуудаа олонхын дэмжлэг авсан, аваагүйгээр нь бүлэглэн томьёолж санал, дүгнэлтийн хамт Эдийн засгийн байнгын хороонд ирүүлсэн болохыг Б.Заяабал гишүүн танилцуулав. Тухайлбал, хөдөө аж ахуй, байгаль орчны салбарт уур амьсгалын өөрчлөлт, хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах, шингээлтийг нэмэгдүүлэх, хөрсний үржил шимийг сайжруулах, ган, чийгт тэсвэртэй үр сортыг бий болгох, дэвшилтэт технологи, инновацыг нэвтрүүлэх, хүний нөөцийг бэлтгэх зэрэг зарчмын зөрүүтэй 12 саналын томьёоллыг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооноос ирүүлсэн байна. Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос улсын болон орон нутгийн зэрэглэлтэй хотын эрх зүйн шинэчлэлийг эрчимжүүлэх талаарх зарчмын зөрүүтэй саналыг хэлэлцэн шийдвэрлэснээ ирүүлсэн байна. Мансууруулах бодисын хэрэглээ болон хууль бус эргэлтийг бууруулах, иргэдийн хор уршгийн талаарх мэдлэг, боловсрол нэмэгдүүлэх, урьдчилан сэргийлэх зан үйлийг төлөвшүүлэх чиглэлээрх саналыг Хууль зүйн байнгын хорооноос хэлэлцээд ирүүлсэн байна. Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хорооноос багшийн цалин хөлс, нийгмийн баталгааг сайжруулах, боловсролын салбарын санхүүжилтийг хүртээмжтэй, тогтвортой өсгөх нөхцөлийг бүрдүүлэх, эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэгийг тогтмолжуулах, эрүүл мэндийн салбарт зарцуулах зардлын ДНБ-нд эзлэх хувийг нэмэгдүүлэх, ахмад настныг дахин хөдөлмөр эрхлэхийг дэмжих зэрэг зарчмын зөрүүтэй 17 саналын томьёоллыг шийдвэрлээд Эдийн засгийн байнгын хороонд хүргүүлжээ. Харин Аюулгүй байдал гадаад бодлогын байнгын хороо, Төсвийн байнгын хороо, Өргөдлийн байнгын хорооноос санал ирүүлээгүй байна.Эдийн засгийн байнгын хороо Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.3 дахь хэсэгт заасныг баримтлан “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөлтэй холбогдуулан ажлын хэсгээс бэлтгэсэн болон Улсын Их Хурлын гишүүдээс ирүүлсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллуудыг нэгбүрчлэн хэлэлцэн санал хураалт явуулж, олонхын санал авсан, аваагүйгээр нь бэлтгэжээ.Байнгын хорооны дээрх санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир, Х.Баасанжаргал, А.Ариунзаяа, Б.Бат-Эрдэнэ нар асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлэв. Энэхүү улсын дунд хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичгийн төслийг Эдийн засаг, хөгжлийн яамны мэргэжилтнүүд Шинжлэх ухааны академийн зургаан салбар чуулган, их чуулганаар салбар бүрийн эрдэмтэн, мэргэжилтнүүд, судлаачид оролцон хэлэлцэж, бодлого, төлөвлөлтийн хэрэгжилтийн үр дүн, үр нөлөөг үнэлж, ​ахиц дэвшлийг хянах, зорилтот үр дүнд чиглүүлэх зорилгоор үр дүн тус бүрийг хэмжих шалгуур үзүүлэлт, суурь түвшин, зорилтот түвшнийг тусган боловсруулсан гэж Улсын Их Хурлын дарга Н.Учрал хэлээд “Улсын Их Хурлын гишүүд энэ төслийн хэлэлцүүлэгт анхаарал хандуулж, олон нийтэд зөв мэдээлэл хүргэх, эрүүл хэлэлцүүлэг, мэтгэлцээн өрнүүлэхийг хүсье” хэмээлээ.Үүгээр үдээс өмнөх чуулганы хуралдаан завсарласан бөгөөд 14 цагт Улсын Их Хурлын асуулгын цагтайг Н.Учрал дарга сануулаад, дараа нь 16 цагаас “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлнэ гэлээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Бүгд Найрамдах Итали Улсын Ерөнхийлөгч Сэржо Маттарэллагийн урилгаар 2025 оны 12 дугаар сарын 01-03-ны өдрүүдэд тус улсад төрийн айлчлал хийнэ.Энэ айлчлал Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Итали Улс хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 55 жилийн ойн хүрээнд төрийн тэргүүний түвшинд 14 жилийн дараа болох юм.Айлчлалын үеэр хоёр улсын Ерөнхийлөгч ганцаарчилсан уулзалт болон  албан ёсны хэлэлцээ хийнэ. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд Бүгд Найрамдах Итали Улсын Төлөөлөгчдийн танхимын Ерөнхийлөгч Лорэнзо Фонтана бараалхана.Айлчлалын хүрээнд уламжлалт, найрсаг харилцааны түвшнийг ахиулахын зэрэгцээ соёл, боловсрол, шинжлэх ухаан, эрдэс баялаг, дэд бүтэц, иргэний хамгаалал, орон нутгийн хөгжил, спорт, аялал жуулчлал, олон нийтийн хэвлэл мэдээлэл зэрэг чиглэлээр Засгийн газар болон байгууллага хоорондын хамтын ажиллагааны баримт бичигт гарын үсэг зурахаар төлөвлөж байна.Дипломат харилцаа тогтоосны 55 жилийн ойг тохиолдуулан Ром хотноо Монгол Улсын филармонийн Морин хуур найрал хөгжим уран бүтээлээ толилуулж,   аж ахуйн нэгжүүд хамтран бизнес форум  зохионо.Монгол Улсаас 2000 онд Ерөнхийлөгч Н.Багабанди ажлын, 2011 онд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж албан ёсны айлчлал хийж байсан.Хоёр улс 1970 оны 06 дугаар сарын 29-ний өдөр дипломат харилцаа тогтоосон түүхтэй. Манай улс 2011 оны 10 дугаар сард Ром хотноо, Итали Улс 2016 оны 07  дугаар сард Улаанбаатар хотноо Элчин сайдын яамаа нээсэн юм.

Засгийн газрын ээлжит бус хуралдаан 2025 оны арваннэгдүгээр сарын 28-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.Төрийн өмчит зарим компанийн удирдлагуудад хариуцлага тооцохыг чиглэл болголооТөрийн өмчит зарим компанид хийсэн хяналт-шинжилгээний дүнгийн талаар Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Бямбацогт Засгийн газрын хуралдаанд танилцууллаа. “Эрчист Монгол” ХХК-ийн харьяа төрийн өмчит компаниудыг удирдлага, менежментээр хангах хүрээнд хяналт-шинжилгээ хийжээ. Хяналт-шинжилгээний мөрөөр холбогдох албан тушаалтанд хариуцлага тооцох, алдаа, зөрчлийг арилгуулах, цаашид харьяа компаниудад хийх хяналт-шинжилгээ, шалгалтыг эрчимжүүлж, үйл ажиллагааг сайжруулах арга хэмжээ авч ажиллахыг холбогдох албан тушаалтнуудад үүрэг болголоо. “Дулааны дөрөвдүгээр цахилгаан станц” ТӨХК-ийн нийт бараа материалын үлдэгдэл 2025 оны зургаадугаар сарын 30-ны байдлаар 37.4 тэрбум төгрөг байна. 2024 онд 1.8 тэрбум төгрөгийн бараа материал хадгалалтын горим алдагдсанаас ашиглалтгүй болсон байна. Тус станц зуух 2, зуух 4-ийн их засварыг 2024 онд хийхдээ 1.1 тэрбум төгрөгөөр төсөвт өртгийг хэтрүүлжээ. 2024 онд 61.6 сая төгрөгийн бараа материал акталснаас 90% (55.3 сая.төг), 2025 онд акталсан 367.5 сая төгрөгийн бараа материалын 87.2% (320.3 сая.төг) техникийн үзүүлэлт таараагүй, шаардлага хангахгүй болжээ.“Эрчист Монгол” ХХК-ийн харьяа “Мэдээлэл холбооны сүлжээ” ХХК 2024, 2025 онд шууд гэрээгээр нийт 5.33 тэрбум төгрөгийн шатахуун худалдан авсан нь Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуульд заасан нээлттэй тендерийн шаардлагыг зөрчжээ. МИАТ ТӨХК-ийн нийт үйл ажиллагааны зардал өмнөх оны мөн үеэс өссөн, харин төлөвлөгөөнөөс доогуур гүйцэтгэлтэй байна. Ажилчдын цалингийн багц зардал есөн тэрбум төгрөгөөр өссөн нь батлагдсан төсвөөс үндсэн болон түр орон тоо хэтэрсэнтэй холбоотой байна.Эмч, ажилчдын илүү цагийн хөлс, урвалж оношлуурын зардалд Засгийн газрын нөөц сангаас нэг тэрбум 400 сая төгрөг гарганаТомуу, томуу төст өвчин, амьсгалын замын халдварт өвчний тархалтыг хязгаарлаж, эрсдэл хүндрэлээс сэргийлэх, урьдчилан сэргийлэх ажлыг нийслэлийн хэмжээнд зохион байгуулж, эрүүл мэндийн байгууллагуудын эмч, ажилчдын уртасгасан цагаар ажиллах илүү цагийн хөлс, урвалж оношлуурын зардалд нэг тэрбум 400 сая төгрөгийг Засгийн газрын нөөц сангийн хөрөнгөөс гаргахаар тогтлоо. Томуу, томуу төст өвчнөөс урдчилан сэргийлэх, өвчний тархалт нэмэгдэхээс сэргийлэх арга хэмжээ авч, эрүүл мэндийн байгууллагуудыг уртасгасан цагаар ажиллуулах арга хэмжээг зохион байгуулж, шаардлагатай урвалж оношлуураар хангаж ажиллахыг Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэнд даалгалаа. Монгол Улсын хэмжээнд тархвар судлалын 47 дугаар долоо хоногт томуу, томуу төст өвчний тархалт “Улсын хэмжээний дэгдэлт”-ийн түвшинд хүрч 10,000 хүн амд 96.7 байна. Томуу, томуу төст өвчнөөр өвчлөгсдийн 82.6 хувийг 15 хүртэлх насны хүүхэд, амьсгалын замын цочмог хүнд халдварын улмаас эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж буй хүүхдийн 63.2 хувийг 0-5 насны хүүхэд эзэлж байна.  Сүүлийн долоо хоногт А(H3N2) вирус дэгдэлт 32.5 хувиар нэмэгджээ. ХӨСҮТ-ийн вирус судлалын лабораторид томуугийн А(H3N2) вирусийн бүрэн геномийн дараалал тогтоох шинжилгээ хийхэд Англи болон Япон улсад тодорхойлогдож байгаа A(H3N2) subclade K дэд хэв шинжтэй ижил байна. Цаашид нэмэгдэх хандлагатай, хүүхдүүд болон ахмад настнууд илүү өртөж, эмнэлгийн ачаалал нэмэгдэх төлөвтэй байна. Нийслэлийн хэмжээнд 18 эмнэлэг, эмнэлгийн байгууллагын 2052 орыг хүүхдийн томуу, томуу төст өвчний тусламж, үйлчилгээнд зориулж байна.Монгол Улс болон Евразийн эдийн засгийн холбоо, түүний гишүүн орнууд хоорондын худалдааны түр хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн мэдүүлнэМонгол Улс болон Евразийн эдийн засгийн холбоо, түүний гишүүн орнууд хоорондын худалдааны түр хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцээд Улсын Их хуралд өргөн мэдүүлэхээр тогтлоо. Монгол Улсын хувьд ЕАЭЗХ-ны гишүүн орнуудад нийт 367 бараанд гаалийн тарифын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдэлснээр аж ахуйн нэгжүүдийн орлого нэмэгдэж, хөдөө аж ахуйн салбарын шинэ зах зээлд нэвтрэх боломж бүрдэж, дотоодын бизнес эрхлэгчдийн гадаад худалдааны туршлага, чадварыг сайжруулж, олон улсын стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд түлхэц болно. Мөн Монгол Улсын уул уурхайн бус бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл нэмэгдэн, аливаа нэг улсаас хамаарах худалдааны хамаарал багасаж, эдийн засаг төрөлжинө. Энэ нь эдийн засгийн тогтвортой байдалд эерэг нөлөө үзүүлнэ гэж үзэж байна. Хэлэлцээрт хөрөнгө оруулалт, үйлчилгээний худалдаа, банк санхүү, төлбөр тооцоо зэрэг асуудал тусгагдаагүй, зөвхөн барааны худалдааны хүрээнд байгуулахаар тохиролцжээ. Хэлэлцээрийг гурван жилийн хугацаатай байгуулах бөгөөд талууд харилцан тохиролцон тус хугацааг сунгах боломжтой юм байна.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар өнөөдөр УИХ-ын “Асуулгын цаг”-т оролцлоо. Сар бүрийн сүүлийн долоо хоногийн баасан гарагт зохион байгуулдаг “Асуулгын цаг”-аар энэ удаа “Амьжиргааны өртөг” сэдвийн хүрээнд мэдээлэл сонсож, мэтгэлцээн өрнүүлэв. Хуралдааны дэгийн дагуу АН-ын бүлгийн дэд дарга Б.Жаргалан Ерөнхий сайдаас эдийн засаг дахь төрийн өмчийн оролцоо, төрийн өмчит компаниудын хувьчлал, амьжиргааны өртөг, хэрэглээний үнэ тэр тусмаа хүнсний бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт зэрэг сэдвийн хүрээнд үндсэн асуултуудыг тавьж, хариулт авсан юм.Тухайлбал, “Иргэдийн орлогын өсөлт үнийн өсөлтийг гүйцэхээ байлаа. Засгийн газраас богино хугацаанд айл өрхийн өдөр тутмын зардал, амьжиргааны өртгийг бууруулах талаар ямар тодорхой шийдэл хэрэгжүүлж байгааг нэрлэнэ үү?” гэсэн асуултад Ерөнхий сайд Г.Занданшатар хариулахдаа “Засгийн газар хүнд нөхцөлд ажилласан. Гадаад зах зээл дээр манай экспортын гол бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ бараг хоёр дахин унасан, төсвийн орлого тасарч, шатахууны хомсдол үүссэн гээд биднээс шалтгаалахгүй олон сорилтыг Засгийн газар давж, амжилттай ажиллаж байгаа. Засгийн газар гадаад зах зээлийн нөхцөл болон төсөвт учирч байгаа хүндрэлийг даван туулахын тулд, ард түмний нуруун дээр ачааллыг үүрүүлэхгүй гэж үзэж төсөвт тодотгол хийсэн. Түүхэнд анх удаа улсын төсвийн зардлыг 2.2 их наяд төгрөгөөр танаж, үрэлгэн зардлыг багасгаснаараа хөөсөрсөн төсвийг зөв голдиролд нь оруулсан. Ингэснээрээ 4000 төгрөгт хүрэх тооцоололтой байсан долларын ханш өнөөдөр 50-60 төгрөгөөр буураад байна. Төсвийн алдагдлын 2.2 их наядаар танаагүй бол инфляц 14-15 хувьд хүрэх байсан. Бид ард иргэдийн халааснаас хулгайлдаг инфляц, үнийн өсөлтийг хязгаарлахын тулд төрийн данхайсан бүтцийг танаж, төсвийн хэмнэлт хийсэн. Авлига хулгайтай тэмцэх ажлын үр дүнд 300 гаруй хэрэг шүүхэд шилжиж байна. Энэ бүхний үр дүнд төсвийн дотоод үр ашиг нэмэгдсэн. Найм, есдүгээр сард төлбөрийн дотоод тэнцэл анх удаа дараалан 70 сая доллар, 240 сая долларын ашигтай гарч, гадаад валютын ханш тогтворжиж, валютын нөөц анх удаа 6 тэрбум долларт хүрлээ. Энэ бүхэн бол иргэддээ чиглэсэн бодлогын үр дүн” гэлээ.“Импортлогч бус үйлдвэрлэгч улс болно гэж ярьдаг. Атрын аян, “Цагаан алт”, “Шинэ хоршоо” гэх мэт олон хөтөлбөр хэрэгжсэн. Бодитоор яаж үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих вэ?” гэсэн асуултад “Цагаан алт” хөтөлбөрийн үр дүнд ноолуурын салбар сэргэсэн. 247 сая долларын самнасан ноолуур гаргаж байна. Тэр хэмжээгээр эмэгтэй ажиллах хүчний тоо нэмэгдэж байгаа. Нэг шат ахивал утас үйлдвэрлэдэг болно. Улмаар эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг болох юм бол ухдаг шар алт биш ургуулдаг цагаан алт ноос ноолуураа дэлхийн валют болгож гаргах бололцоотой. Дотоодын самнах хүчин чадал 100 хувьд хүрч байна.Хүнсний хувьсгалын үр дүнд 56 шинэ үйлдвэр байгуулагдсан. Энэ үйлдвэрийн тоог 100-д хүргэж, эхний ээлжид хүнсний бүтээгдэхүүнээ дотооддоо бүрэн хангадаг болчихвол иргэдийн амьжиргаанд тустай хэмээн хариуллаа.“Асуулгын цаг”-т парламент дахь сөрөг хүчин болон олонхийн бүлгийн гишүүд Ерөнхий сайдаас асуулт асууж, хариулт авсан. Ерөнхий сайд Г.Занданшатар “Асуулгын цаг” буюу парламентын мэтгэлцээнээр шийдэл ярьдаг, түүнийгээ бодлого, шийдвэрт тусгадаг байх ёстой гэдэг зарчмын байр суурь илэрхийлж, УИХ-ын гишүүдийн асуултад тодорхой хариулт өгсөн. Үүнд,Эрчим хүчний салбарын либералчлалыг үе шаттай хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Ингэхдээ шат шатанд байгаа авлигыг арилгахгүй бол үр дүнд хүрэхгүй. Шатыг дээрээс нь эхэлж цэвэрлэх ёстой.Орон сууцны ипотекийн бодлогыг хэрэгжүүлэхдээ зах зээлийн эрэлтээс гадна нийлүүлэлтийг сайжруулж, ган болон цементийн үйлдвэрлэлийг дэмжин хөгжүүлнэ. Орон сууцжуулалтын банк байгуулж, эрэлт, нийлүүлэлт хоёрыг дэмжсэн, орлогод нийцсэн орон сууцыг барьж байгуулах хэрэгтэй байгаа. АНУ, Сингапур зэрэг дэлхийн олон оронд Орон сууцжуулалтын банк тусдаа механизм болж хэрэгжиж байгаа.Сүүлийн 30 орчим жилд өрхийн зарлага бодит орлогоосоо өндөр байсан. Цар тахлын үед хэрэглээ хумигдсантай холбоотойгоор зардал буурч, орлого үл ялиг давсан тооцоолол гарсан. Орлого давж байж хүн хуримтлалтай болно. Хуримтлалтай байж амьдралын нөхцөлөө сайжруулах бололцоо бүрдэнэ.Амьжиргааны үнийн өртийг түүврээр сонгож авсан 10 мянган өрхийн хэрэглээний багцыг судалж, тэндээс 430 гол нэр, төрлийн бараа, үйлчилгээний үнэд ОУВС-гийн аргачлалаар инфляцыг тооцдог. 2019 оноос хойш хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ хоёр дахин нэмэгдсэн. Манай улсын хувьд мах, гурилын үнэ үүнд голлох нөлөөтэй.Төрийн өмчит компаниудыг нээлттэй хувьцаат компани болгох ажил үргэлжилж байгаа. Үүнд хугацаа шаардагдаж байна. Тухайлбал, тухайн компани гурван жил алдагдалгүй ажилласан байх, олон улсын байгууллагаар аудитлагдсан байх ёстой, аудит хийхэд зургаан сарын хугацаа орно гэх мэтээр цаг хугацаа шаардсан ажлууд байна.Ерөнхий сайд Г.Занданшатар гишүүдийн асуултад ийнхүү хариулж, эдийн засгаа сэргээх, иргэдийн амьжиргааг дэмжих чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа ажлаа танилцуулан, Засгийн газраас ирэх долоо хоногт Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай хуулийг УИХ-д өргөн барих гэж байгааг хэллээ.

Монголчууд жил бүрийн 11 дүгээр сарын 26-ны өдрийг бүх нийтээр “Бүгд Найрамдах Улс тунхагласан өдөр” болгон албан ёсоор тэмдэглэн өнгөрүүлдэг уламжлалтай. Анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан түүхэн эл өдрийн утга учир, ач холбогдлын талаар судлаач Пэлжидийн Амаржаргалтай ярилцлаа.-    Тусгаар тогтносон Монгол Улсын 14 дүгээр он буюу 1924 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр "Бүх Монгол Улсыг үүнээс хойш Бүгд Найрамдах Бүрэн Эрхтэй Ард Улс" хэмээн дотоод ба гадаадад тунхаглан зарлаж, хуульчлан баталгаажуулсан нь XX дугаар зууны түүхэн дэх онцгой үйл явдал хэмээн үздэг. Энэ учир шалтгааны тухай судлаач танаас илүү тодруулмаар байна?-   Одоогоос 101 жилийн тэртээх Арваннэгдүгээр сарын 26-нд Монгол Улс Анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан. Манай улс түүхэндээ анх удаа бичгээр Үндсэн хууль баталсан өдөр гэсэн үг. Бид өмнө нь Үндсэн хуульгүй явж ирсэн. Гэсэн хэдий ч Үндсэн хуулийн шинжтэй баримт бичиггүй байсан гэсэн утга биш юм. Үүнээс өмнө тухайлбал,  Зарлигаар тогтоосон хуулийн зүйлийн бичиг, Улсын Дээд, Доод хурлын найман зүйлийн дүрэм, Тангарагийн гэрээ, Ж.Цэвээний “Улсын эрх” судалгааны бүтээл болон Д.Бодоогийн “Монгол хэмжээт засагтай ард улсын Үндсэн хууль” (1922 он) бичиж дуусаагүй үндсэн хууль зэрэг Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинжтэй баримт бичиг, судалгааны материалууд байдаг. Түүнчлэн гадаад орчноос тухайн үеийн Зөвлөлт социалист бүгд найрамдах холбоот орос улс 1918 онд “Конституция РСФСР”  Үндсэн хуулиа баталсан байдаг. Эдгээр нь нийлж улмаар, аажимдаа түүхийн явцад Ардын Засгийн газар байгуулагдах, улс төрийн нам бий болж Үндсэн хууль батлагдсан өдөр. Асар их ач холбогдолтой өдөр. Монголчууд анх удаа дэлхий нийтэд бид Үндсэн хуулиа баталсан, энэ хуульдаа хаашаа явах чиг хандлага, хүний эрх, эрх чөлөө, төрийн байгуулалтаа тогтоосон. Үүнийг 100 гаруй жилийн дараа эргээд харахад, авах ч зүйл байна, хаях ч юм бий. Өөрөөр хэлбэл, давуу болон сул талыг түүхийн он цагийн хугацаанд дүгнэгдэхээр болжээ. Ололттой тал нь түүхэндээ Үндсэн хуультай болсон явдал. Гэхдээ мэдээж гадны улс орнуудтай харьцуулахад оройтсон шахуу. Жишээлбэл, дэлхийн анхны Үндсэн хууль гэхэд 1215 онд Магна Харта Англи улсад батлагдсан. Америкийн Нэгдсэн Улс 1787 онд, Ази тивд Япон Улс 1889 онд анхлан Үндсэн хуулиа баталсан байдаг. Манай хувьд Азийн бүсдээ нэлээд хожуу Үндсэн хуультай болсон оронд тооцогддог. Ингэлээ гээд бид хоцрогдсон гэсэн үг биш. Үндсэн хуулиа батлах нь өөрөө хамгийн том ач холбогдолтой зүйл юм.-       Улсаа тунхагласан гэдгийн цаад мөн чанар, ач холбогдол юунд оршдог вэ?-    Үндсэн хуулиа баталснаар тухайн улс орны хөгжлийн чиг хандлага, хаашаа, юунд тэмүүлж зорьж байгааг илтгэдэг. Хүний эрхийн ойлголтыг анх удаа үндэсний хуульдаа тусгаж, хүний эрх байх ёстой гэдгийг тунхагласнаараа ач холбогдолтой юм. Түүнчлэн Бүгд Найрамдах Улс тунхаглана гэдэг бол ард түмнээс сонгуулийн жилийн хугацаанд сонгогдож, төрийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг, төлөөллийн байгууллагатай засаглалын хэлбэрийг сонгосон гэсэн үг.-       Та сая Анхдугаар Үндсэн хуульд алдаа, оноо ч бий гэлээ. Сул тал нь юу байв?-    Хаант засаглалын хэлбэрээс Бүгд Найрамдах засаглалд шилжиж, Ардын засгаас хааны эрх мэдлийг авч, шилжүүлсэн гэж ярьцгаадаг. Гэвч бид шашин төрийг хослуулсан Богд хаан хэн байсныг нягтлан судалж, хаангүйгээр цааш оршин тогтнох нь ямар вэ гэдгийг бодолцох ёстой. Өнөөдөр дэлхий нийтэд хаант засаглалаас татгалзаагүй улс орнууд бий. Билэгдлийн шинжтэй хаан нь тухайн улсын түүхт ёсны соёлын уламжлал-шинэчлэлийг үргэлжүүлэх, тухайн улсын иргэдийг хамгаалж, өмгөөлөх хүнтэй гэсэн омогшлыг төрүүлэх, нэг ёсны тухай улсын иргэдийн бэлгэ тэмдэг болдог. Тиймээс түүхийн баримт бичгүүддээ авах, гээхийн ухаанаар хандаж, алдаа, онооноосоо суралцаад явах хэрэгтэй.-       Үндсэн хуульт ёс бий болсноор тухайн улс орны ирээдүй, хэтийн төлөв тодорхойлогддог гэж та онцоллоо. Эх хуулийг танин мэдэх чухал гэдгийг үеийн үед сануулах сургамж, захиас байна уу?-    Хуулиа батална гэдэг нь тухайн улс тусгаар тогтнолоо батална гэсэн үг юм. Үндсэн хууль бол иргэдийн эрх, эрх чөлөөг дээдлэн, зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх төрөөс хамгаалж байгаа улс төр, эрх зүйн онцгой, эх баримт бичиг. Дээдлэн залж, сүсэглэхээс илүүтэй Үндсэн хуулийн доторх агуулга, мөн чанарыг бүлэг, зүйл, заалт, хэсэг тус бүрийг задлан тунгааж, дагаж мөрдөх ёс, хэрэгжүүлэх, дэг соёлыг хүүхэд, залуустаа, хойч үедээ өвлүүлэх нь бидний үүрэг гэж боддог. Улсын тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдлын баталгаа болсон “Үндсэн хууль” бол юуны түрүүнд таны төлөө, таныг хамгаалж байгаа эрх зүйн баталгаа гэдгийг иргэдэд ойлгуулах нь нэн чухал байна.Манай монголчууд энэ сайхан тэмдэглэлт өдрөөрөө үндэсний бөхөө барилдуулдаг уламжлалтай. Дэлхийн бусад оронд өөр өөрөөр тэмдэглэдэг. Тухайлбал, Үндсэн хуулийн музей байгуулдаг. Ирээдүй хойч үе, иргэддээ үр өгөөжтэй, танин мэдэхүй, үндсэн хуулийн сургалт, судалгааг дэмжих хэрэгтэй санагдсан.-   Ингэхэд манай улсад Үндсэн хууль судлаачид цөөн байдгийн шалтгаан юу вэ? Та ямар сэдвээр доктор хамгаалсан бэ?-   Тийм ээ, судлаач цөөхөн. Үүний нэг шалтгаан нь санхүүтэй холбоотой болов уу. Жишээлбэл, эрүүгийн, иргэний эрх зүй судлаачид бол мэргэшлээрээ өмгөөлөл хийгээд явах боломжтой байдаг. Гэтэл Үндсэн хууль судлаач бол хязгаарлагдмал. Миний хувьд Үндсэн хуулийн эрх зүй, тэр дундаа харьцуулсан үндсэн хуулийн эрх зүй, парламентын эрх зүйн чиглэлээр доктор хамгаалж, дагнан судалгаа хийдэг.-       Цаг, зав гаргаж ярилцсанд баярлалаа."Өдрийн сонин"-ы 2025 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдрийн дугаарт нийтлэгдсэн.

Улсын Их Хурлын Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хорооны Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд хороо (2025.11.24) хуралдлаа. Дэд хорооны хуралдаанаар 2026 оныг “Боловсролыг дэмжих жил”-ийн болгон зарласантай холбогдуулан “Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцэв.Боловсролын сайд Д.Наранбаяр Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хороо болон Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд хорооны хуралдаанд энэ оны наймдугаар сарын 26-ны өдөр салбарын хууль, эрх зүйн актын хэрэгжилтийн талаар, есдүгээр сарын 23-ны өдөр 2026 оны төсвийн төслийн талаар тус тус мэдээлэл хийсэн юм. Байнгын хорооны тогтоолын төслийг дээрх мэдээллүүдэд үндэслэн, Байнгын болон дэд хорооны гишүүдийн саналыг тусган боловсруулсан тухай Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд хорооны дарга, Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар танилцууллаа. Тэрбээр тогтоолын төсөлд боловсролын бүх түвшинд нэн яаралтай авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тухайн түвшинд хамааруулан авч үзсэнийг онцолж, эдгээр арга хэмжээ нь өрсөлдөх чадвартай боловсролын тогтолцоог бэхжүүлэх, боловсролын чанар, сургалтын хөтөлбөрийн шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, багшийн мэргэжлийн хөгжлийн чадамж, хөдөлмөрийн үнэлэмжийг сайжруулах, боловсролын дэд бүтэц, сургалтын хэрэглэгдэхүүний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, хяналт, зохицуулалтын үр дүнтэй бүтэц бий болгоход чиглэсэн болохыг дурдлаа. Багшийн мэргэжлийн тасралтгүй хөгжлийг дэмжих, сургалт, үйл ажиллагааг багшийн ажилласан жилээс үл хамаарч, тэдний чадамжид суурилсан, ажил үүргээ гүйцэтгэхэд нь шууд хэрэглээ болох агуулгад чиглүүлэн ажлын байранд болон орон нутаг үндэсний түвшинд үр дүнтэй зохион байгуулах, мөн анхны жилдээ ажиллаж байгаа багшийг багшлах ажилд дагалдуулан сургах зайлшгүй шаардлагатай байгааг тэрбээр өгүүлж, англи хэлний стандартад нийцсэн сурах бичгээр хангах, багшлах хүний нөөцийг чадавхжуулж, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, дэд бүтцийн хүртээмжийг сайжруулах тухай заалтыг тогтоолд тусгасан үндэслэлийг тодорхой ярьсан юм. Мөн мэргэжлийн болон техникийн боловсрол сургалтыг сайжруулах, үүний хүрээнд төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг эрчимжүүлж, сургалтын орчин, дэд бүтцийг шинэчлэх, хөтөлбөр, стандартын шинэчилж, инноваци, шинэ технологи нэвтрүүлэх зэрэг тодорхой асуудлуудыг тогтоолын төсөлд тусгасан байна.Өнөөдрийн байдлаар манай улсад жолооны болон хэлний сургалтыг багтаасан төрөл бүрийн сургалтын төвүүд нийт 1246 байгаа юм. Эдгээрт 2025 онд 6053 чадамжийн нэгжээр 61881 чадамжийн гэрчилгээ олгож, мэдээллийн нэгдсэн системд бүртгэжээ. Цаашид мэргэжлийн сургалтын үйл ажиллагааны бодлого, зохицуулалтыг оновчтой болгох шаардлага байгааг Дэд хорооны дарга тэмдэглэлээ. Улсын хэмжээнд төрийн өмчийн 1814 сургалтын байгууллагад 93475 албан хаагч ажиллаж байгаагийн 58 мянга буюу 62.2 хувь нь багш нар бөгөөд тэдний 60.0 хувь нь орон нутагт ажиллаж байна. Ерөнхий боловсролын сургуулийн багшийн сарын дундаж цалин үндсэн цалингийн нэмэгдэл хөлс, унаа, хоол, гүйцэтгэлийн үнэлгээний урамшууллын оруулаад татварын өмнөх байдлаар 2 680 989 төгрөг байгаа боловч шинээр ажилд орж буй залуу багшийн үндсэн цалин 1 484 000 төгрөгөөс эхэлж байгаа талаар тэрбээр тодорхой мэдээлэл өгч, цалинг нэмэгдүүлэхэд зориулан Монгол Улсын 2026 оны төсөвт 618.6 тэрбум төгрөг нэмж тусгасны дагуу багш нарын цалингийн бүтцийг оновчтой болгож, тогтвортой хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэдгийг онцлон анхааруулсан юм.Дэд хорооны дарга С.Зулпхарын тавьсан Байнгын хорооны тогтоолын төслийн танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, хариулт авсан юм. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Галбадрах Засгийн газрын бодлого, шийдвэр ерөнхий асуудлууд руу чиглээд, салбарын гол асуудлууд, тэдгээрийн агуулга, мөн чанар руу орохгүй байгааг шүүмжилж, сургууль, цэцэрлэг барих, тоног төхөөрөмж, хиймэл, оюун ухаан, инноваци нэвтрүүлэх зэрэг олон бодитой шийдлүүд хэлэлцүүлгийг үед яригдсан боловч төсөл, хөтөлбөр, бодлого шийдвэрт огт орж ирэхгүй байна гэсэн юм. Тэрбээр сургууль, цэцэрлэг нэмж барих ажлуудыг төлөвлөж байгаа ч тэдгээрт ажиллах багшлах боловсон хүчнийг дэмжих, тэдний урт хугацааны хөгжлийн асуудлыг төлөвлөх шаардлагатайг онцолсон бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Рэгдэл хүн амын өсөлт сүүлийн 10 жилд буурч байгаатай уялдуулан сурагчдын тоо, анги дүүргэлт, түүний өсөлтөд дүн шилжилгээ хийх нь зүйтэй тэмдэглэв. Байнгын хорооны тогтоолын зүйл, заалтыг илүү тодорхой болгож, үр дүнд чиглүүлэх шаардлагатай гэсэн саналыг тэрбээр хэллээ.Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхтуяа боловсролын салбарт тулгамдаж буй асуудлуудыг оновчтой тодорхойлж, зөв эрэмбэлэх цаг болсныг сануулж, багшийн хомсдолын үндсэн шалтгаан нь нийгмийн баталгаа хангагдаагүй, цалин хөлс нь амьдралд хүрэлцэхгүй байгаа явдал гэдгийг тодорхойлов. Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Хэрлэн хууль, тогтоомжид заасан гэрийн боловсролыг дэмжих, зайны болон цахим сургалтыг өргөжүүлж, эдгээрээр олж авсан боловсролыг хүлээн зөвшөөрөхтэй холбоотой зохицуулалтуудын хэрэгжилт хангалтгүй байгаагийн шалтгаан, нөхцөлийн талаар асууж Боловсролын яамны албан тушаалтнуудаас хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Баатархүү салбарын яам барига барих, тендер шалгаруулах ажилд бус боловсрол, сургалтын бодлого, хөтөлбөртөө анхаарч ажиллахыг зөвлөлөө. Тэрбээр багшийг бэлтгэх, тогтвортой ажиллуулах, урьж авчрах зэрэг хүний нөөцийн арга хэрэгслүүдийг ашиглаж, боловсон хүчний хүрэлцээ, хангамжийг шийдвэрлэх шаардлагатайг онцолж, ерөнхий боловсролын сургуулийн сургалтын хөтөлбөрийг шинэчлэх хүрээнд хичээлүүдийг нэгтгэх, сурагчдыг амьдралд бэлтгэхэд анхаарч ажиллах цаг болсныг санууллаа. Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Бум-Очир Монгол Улсын боловсролыг олон улсын түвшинд хүргэх, шат шатны боловсролын гэрчилгээ, сертификатыг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгддөг болгоход ахиц гаргаж, ажиллах шаардлагатайг онцолсон бол Дэд хорооны дарга С.Зулпхар их, дээд сургуульд гадаадын туршлага, чадвартай багш нарыг урьж ажиллуулах, олон улсын магадлан итгэмжлэх хөтөлбөрт хамрагдах зэрэг асуудлыг хөндсөн юм.Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, Боловсролын яамны албан тушаалтнууд, мэргэжилтнүүдээс хариулт авсны дараа Байнгын хорооны тогтоолын төслийг дэмжих эсэх тухай санал хураалт явуулахад Дэд хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжлээ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.