УЛС ТӨР

Улсын Их Хурлын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны өнөөдрийн /2025.03.26/ хуралдаанаар  Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр зам, нүүрсний худалдаа, Тавантолгойн нүүрсний уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцлээ.Хуулийн төслийн талаар УИХ-ын гишүүн, Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан танилцуулав.Монгол Улсын Их Хурлын 2023 оны 68 дугаар тогтоолоор “Гашуунсухайт-Ганцмод” хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажилтай холбоотойгоор авах зарим арга хэмжээг баталж, 2024 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдрийн нэгдсэн чуулганы хуралдаанаар Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар хэлэлцэж, “Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хооронд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх хэлэлцээрийг байгуулахад баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” 58 дугаар тогтоолыг баталсан юм.Мөн Олон улсын гэрээний тухай хуульд заасны дагуу Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцээрийн төслийг хэлэлцүүлж, УИХ-ын холбогдох Байнгын хороогоор зөвшилцөх шийдвэрийг гаргасан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 27-ны өдөр УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороо, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороо дээрх асуудлыг хэлэлцэн хэлэлцээрт гарын үсэг зурах эрхийг Засгийн газарт олгосон билээ.Улсын Их Хурлын 58 дугаар тогтоолыг баримтлан "Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр зам, нүүрсний худалдаа, Тавантолгойн нүүрсний уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр"-т 2025 оны 02 дугаар сарын 14-ний өдөр БНХАУ-ын Харбин хотноо гарын үсэг зурсан хэмээн сайд Ц.Туваан танилцуулав.Монгол, Хятадын талын Ажлын хэсгийн хамтарсан хуралдаанаар Талууд үндсэн гурван шатны баримт бичиг байгуулахаар тохиролцжээ.Хятадын талаас дээрх гэрээнүүдийн төслийг тохиролцох асуудлыг хэлэлцэх саналыг тавьж байгаа бол Монголын талаас Засгийн газар хоорондын гэрээг байгуулснаар бусад гэрээг хэлэлцэх эрх зүйн орчин бүрдэнэ гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн гэлээ.Хэлэлцээрийн хувьд Монголын талаас:1/ төмөр замын царигийн өөр өөрийн стандарт, дүрэм журмыг мөрдөх, төмөр зам ашиглалтад орсны дараа гуравдагч талын ачаа мөн тээвэрлэнэ,2/ төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажлыг нэг зурагтай, нэг гүйцэтгэгчээр хийлгэнэ,3/ суурь үнийг хамгийн сүүлд баталгаажсан үнээр тогтооно гэсэн зарчмын саналыг Хятадын талд хүргүүлсэн гэж сайд мэдээлсэн.Хятадын талаас эхний санал буюу өөр өөрийн царигийн стандарт, дүрэм журмыг баримтална гэдэг саналыг хүлээн авч, нүүрсний анхны үнийг “урт хугацааны гэрээний хамгийн өрсөлдөхүйц үнэ”-ээр тогтоох саналыг ирүүлсэн байна.Хоёрдахь санал буюу барилга угсралтын ажлыг нэг гүйцэтгэгчээр хийлгэх асуудлыг Хятадын тал хүлээн аваагүй тул ойрын үед Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах хуулийн дагуу барилгын ажлын гүйцэтгэгчийг Төрийн худалдан авах ажиллагааны газарт тендер зарлаж сонгон шалгаруулахаар ажиллаж байна гэсэн мэдээллийг сайд өгөв.Хил дамнасан төмөр замын өртгийг бууруулах зорилгоор Зам, тээврийн сайдын 2025 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн А/01 дүгээр тушаалын хүрээнд БНХАУ-ын гүүр, төмөр замын барилга угсралтын төрийн өмчит томоохон 2 /CRCC, CREC/ компанитай уулзалт зохион байгуулж тус бүтээн байгуулалтын ажлын өртөг, барилга угсралтын хугацааг бууруулах чиглэлээр хэлэлцэж 270 сая ам.доллараас 220 сая ам.доллар болгон 50 сая ам.доллароор, барилга угсралтын ажлыг 30 сар байсныг 22-24 сар болгон тус тус бууруулсан гэлээ.Сайд Ц.Туваан, “Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр зам, нүүрсний худалдаа, Тавантолгойн нүүрсний уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр” байгуулагдсанаар Монгол-Хятадын бусад 3 боомтыг төмөр замаар холбох, Монгол Улсын нүүрсний олборлолт, экспортын хэмжээ нэмэгдэж, Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн хэрэгжилт эрчимжиж, газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг одоо ба ирээдүй үеийн иргэн бүрд тэгш, шударга хүртээх боломж бүрдэнэ гэж үзэж байна хэмээн танилцуулав.Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн.Тухайлбал УИХ-ын гишүүн Г.Хосбаяр, Гашуунсухайт-Ганцмод боомт орчмын бүс нутагт тулгарч буй том асуудал нь устай холбоотой. Хүн амьдрах, үйл ажиллагаа явуулахад ус хамгаас чухал. Энэ газарт усны суурь судалгаа хийгдсэн үү, хэзээ хэрэглээний цэвэр устай хэзээ болох вэ хэмээн асуусан. Мөн төмөр замын хил холболт хийгдсэнээр төмөр замын тариф, авто тээврийн тариф хэрхэн өөрчлөгдөхийг тодруулаад, нүүрс тээвэрт явж буй 10 гаруй мянган тээврийн хэрэгсэл, үүнд хөрөнгө оруулалт хийсэн хүмүүсийн асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэхийг лавласан.Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан, Усны асуудал хүндрэлтэй байгаа. Маш гүнзгий өрөмдөөд ус гарч ирдэггүй. Зөөврийн ус хэрэглэж байна. Ажлын хэсэг Гашуунсухайт боомтод ажиллах үеэр энэ асуудлыг боомтын захиргаа болон холбогдох албан тушаалтнуудтай ярилцаж, төсөв хөрөнгө гарган боомтын усан хангамжийн асуудлыг ойрын хугацаанд цогц байдлаар шийднэ гэж тогтсон.Төмөр замын тээвэр нэг зүтгүүрээр олон угсраа вагоныг чирч явдаг гэдэг утгаараа өрсөлдөхүйц байдаг бөгөөд үнэ тарифын хувьд зайнаасаа шалтгаалж өөр өөр. Төмөр зам ашиглалтад орсноор 30 сая тонн нүүрсийг тээвэрлэж гаргах боломж бүрдэнэ. Төмөр замын тээвэр ашиглалтад орсон ч авто тээврийн ачаалал буурахгүй хэвээрээ байна. Нүүрсний экспортын өсөлт байгаа учир авто замаар нүүрс тээвэрлэгчдийн асуудал бага хөндөгдөнө. Уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, монголын жолооч нараар тээврийг гүйцэтгүүлэх асуудлыг Хятадын талтай ярилцсан гэж хариуллаа.УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатар, Орон нутагтай харилцах чиглэлээр ажиллах нэгж “Эрдэнэс тавантолгой” компанид байгаа эсэх, ямар ажил хийхээр төлөвлөснийг тодруулсан. Мөн Гашуунсухайт боомтыг олон улсын зэрэглэлтэй болгох асуудал яригдсан эсэхийг лавласан.“Эрдэнэс тавантолгой” ХК-ийн Гүйцэтгэх захирлын үүрэг гүйцэтгэгч Х.Мөнхжаргал,  Компани орон нутгийн удирдлага болон холбогдох нэгжүүдтэй хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулж, хоёр талаас бүрдсэн ажлын хэсэг асуудлаа хурлаараа хэлэлцэн шийдвэрлэж байна. Орон нутгийн хөгжлийн сангийн тухай хуулийн дагуу жил болгон гэрээнийхээ хүрээнд 3-5 тэрбум төгрөгийг Орон нутгийн хөгжлийн санд төвлөрүүлэн ажиллаж байна. 2025 онд ямар ажил хийх талаарх хурлаараа шийдвэрээ манай компанид ирүүлнэ гэж орон нутгийн удирдлага мэдэгдсэн гэсэн хариулт өгсөн.Гадаад харилцааны яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Л.Мөнхтүшиг, Гашуун сухайт-Ганц мод боомтын статустай холбоотой асуудлаар сүүлийн 10 гаруй жил Гадаад харилцааны яамнаас дипломат шугамаар Хятадын талтай ярьж хүсэлт тавьж ирсэн. Боомтын асуудлыг хоёр улсын хилийн боомтын асуудлыг зохицуулах 2004 оны хэлэлцээрээр шийдвэрлэдэг. Хятадын тал хоёр талын гэдэг статусыг хадгалах байр сууриа тууштай илэрхийлээд явж байгаа ч хоёр тал дипломат шугамаар санал солилцоод гуравдагч улсын иргэдийг нэвтрүүлэх зохицуулалтуудыг сүүлийн жилүүдэд тусгаад явж байгаа. 2020 онд БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд Монгол Улсад айлчлахад дөрвөн боомтыг төмөр замаар холбохоор шийдвэрлэсний нэг нь Гашуунсухайт-Ганцмод боомт болоод байна гэлээ.Байнгын хорооны дарга Г.Тэмүүлэн, Хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр харилцан ашигтай байх, Монголын талын эрх ашгийг хангуулах асуудлыг гишүүд онцолж байгааг тодотгосон. Тэрбээр, авто зам болоод тээвэр боомтын орчин нөхцөл, орон нутгийн хөгжил, үндэсний аж ахуйн нэгжүүдийн оролцоотой холбоотой асуудлуудыг онцгойлон анхаарч ажиллахыг захьсан.Эцэст нь санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр зам, нүүрсний худалдаа, Тавантолгойн нүүрсний уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэн батлахыг дэмжлээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Монгол Улс, БНСУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 35 жилийн ойг тохиолдуулан тус улсаас манай улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайд Чой Жин Вон-ыг хүлээн авч уулзлаа.Уулзалтын эхэнд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Монгол, Солонгосын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 35 жилийн ойн мэндчилгээ дэвшүүлээд 1990 оноос хойш хоёр талын харилцаа, хамтын ажиллагаа ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөөг эрхэмлэсэн нийтлэг үнэт зүйлсэд тулгуурлан нийгэм, эдийн засгийн бүхий л салбарт өргөжин тэлж, эдүгээ “Стратегийн түншлэл”-ийн өндөр түвшинд гүнзгийрэн хөгжиж буйг онцлов.Мөн манай улсын чухал “гуравдагч хөрш”, бүс нутаг дахь ойр дотно түнш орон болох БНСУ-тай хэрэгжүүлж ирсэн 35 жилийн хамтын ажиллагааны ололт амжилт, хамтран хэрэгжүүлж буй төсөл, хөтөлбөрийг дүгнэж, цаашид хоёр талын худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гарган хөгжүүлэхийн төлөө байгааг илэрхийлж, хамтран хэрэгжүүлж буй төсөл, хөтөлбөрүүдийг эрчимжүүлэхэд анхаарч ажиллахыг хүсэв. Тухайлбал, “Солонго-I, II'' орон сууцны хороолол, “10 аймгийн төвийн дулааны станц” зэрэг төслийг эрчимжүүлэхэд хоёр тал хүчин чармайлт гаргах хэрэгтэйг онцлон дурдав. Хоёр улсын иргэдийн солилцоог дэмжих хүрээнд монгол иргэдийн БНСУ-д зорчих нөхцөлийг хөнгөвчлөх, тус улсад оршин суугаа монгол иргэдийн эрх ашгийг хамгаалахад онцгойлон анхаарч ажиллахыг хүсэв.Элчин сайд Чой Жин Вон хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 35 жилийн түүхэн ойг ёслол төгөлдөр тэмдэглэн өнгөрүүлэхийн төлөө буйгаа тэмдэглэв. Хоёр улсын “Стратегийн түншлэл”-ийн харилцаа гүнзгийрэн бэхжиж, хоёр тал хот байгуулалт, ашигт малтмал, эрчим хүч зэрэг салбарт томоохон төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулах яриа хэлэлцээг амжилттай үргэлжлүүлж байгаад баяртай буйгаа илэрхийлэв. Мөн Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн 2023, 2024 онд БНСУ-д хийсэн айчлалын үеэр хэлэлцэн тохирсон ажлууд эхнээсээ бодит ажил хэрэг болж байгааг онцлон дурдлаа. Тухайлбал, газрын ховор металлын салбарын хамтарсан хорооны уулзалт Сөүл хотноо болсон, судалгааны ажил эрчимжиж буйг хэлэв. Түүнчлэн хоёр улсын хамтран хэрэгжүүлж буй төслүүдийг эрчимжүүлэхийн төлөө байгаагаа тэмдэглэв.Цаашид хоёр талын эдийн засгийн хамтын ажиллагааг улам баяжуулан хөгжүүлэх, хоёр улсын иргэдийн харилцан зорчих таатай нөхцөлийг бүрдүүлэхийн төлөө Элчин сайд үргэлжлүүлэн анхаарч ажиллана гэв.  

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2025 оны гуравдугаар сарын 26-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.   Сэлбэ дэд төв анхны жишиг “20 минутын хот” болноЕрөнхий сайдын захирамжаар байгуулагдсан Нийслэлийн Шуурхай штабын VIII хуралдааны талаар Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал танилцууллаа.Тус хуралдаан энэ сарын 22-нд болж, “Сэлбэ дэд төвийн газар чөлөөлөлт, дэд төвийн гэр хорооллыг орон сууцжуулах төсөл”-ийн явцын мэдээллийг хэлэлцэв. Сэлбэ дэд төвийн төслийг Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн 158 га, 2,206 нэгж талбарыг хамруулан хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж, холбогдох арга хэмжээг 2020 оноос эхлүүлжээ. 45,610 хүн амд зориулан нийгэм, соёлын үйлчилгээний хэрэгцээг хот тосгоны барилгажилтын норм, дүрмийг баримтлан төлөвлөсөн бөгөөд анхны 20 минутын жишиг хот болох юм.  Сэлбэ дэд төвд 10,068 өрхийн 113 орон сууц, 17,7 км авто зам, 43 км явган зам, 28.9 км дугуйн зам, 3,6 га тоглоомын талбай, гурван сургууль, таван цэцэрлэг, эмнэлэг, спорт байгууламж, мөн нийт талбайн 30 хувьд ногоон байгууламж барихаар төлөвлөжээ.Дэд төвийн барилгын ажлыг дөрвөн багц болгож эхний хоёр багцын тендерийг зарласан, ирэх долоо хоногт нээнэ. Дараагийн хоёр багцыг ирэх сарын эхний долоо хоногт зарлах ажээ.Танилцуулгатай холбоотой шуурхай штабын гишүүд санал солилцож, гэр хорооллыг орон сууцжуулах ажлын хүрээнд “Газар чөлөөлөлтийн сан” байгуулахаар төлөвлөж энэ асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанд хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн байна. Нийслэлийн Шуурхай штабын анхдугаар хуралдааныг 2025 оны нэгдүгээр сарын 14-нд хийж эхэлснээс хойш штабын хурлын үеэр Монгол Улсын Ерөнхий сайдаас өгсөн үүргийг хэрэгжүүлэх зорилгоор 15 тогтоол, 24 танилцуулга нийт 39 асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанд оруулж холбогдох шийдвэрийг гаргажээ. Экспортын орлого өмнөх долоо хоногийнхоос есөн хувиар өсчээУул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх, гадаад валютын улсын нөөцийн нөхцөл байдлын талаар Сангийн сайд Б.Жавхлан Засгийн газрын хуралдаанд танилцууллаа.Гадаад валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр Монголбанкнаас БНХАУ-ын Ардын банктай байгуулсан своп хэлцлийн ашиглалтыг 550 сая ам.доллароор нэмэгдүүлэх, гадаадын банк, санхүүгийн байгууллагаас алтны орлогоос эргэн төлөх нөхцөлтэй 300 сая ам.доллар татах, Хадгаламжийн даатгалын корпораци, Төрийн банкнаас тэдгээрийн эзэмшиж буй Монгол Улсын Засгийн газрын гадаад үнэт цаасыг олон улсад арилжаалах замаар 283.4 сая ам.долларын нөөцийг буцаан төвлөрүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Мөн нийт экспортын орлого сүүлийн долоо хоногт буюу 2025 оны гуравдугаар сарын 18-24-нд нийт 268 сая ам.долларт хүрч өмнөх долоо хоногоос есөн хувиар өслөө. Энэ өсөлтөд нүүрсний экспорт 1.9 сая тоннд хүрч 31 хувиар, зэсийн баяжмалын экспорт 57 мянган тоннд хүрч 31 хувиар, төмрийн хүдрийн экспорт 176 мянган тоннд хүрч 13 хувиар өссөн нь голлон нөлөөллөө. Харин импорт сүүлийн долоо хоногт 225 сая ам.долларт хүрч өмнөх долоо хоногоос 3 сая ам.доллароор өсөхөд дизель, шатахууны импорт өссөн нь голлон нөлөөлжээ.Экспортын орлогын өсөлттэй холбогдуулан гадаад валютын улсын нөөц өмнөх долоо хоногоос 291 сая доллароор өсөж, 4.7 тэрбум ам.доллар буюу импортын дөрвөн сар гаруйн хэрэгцээг хангах түвшинд байна.  Зөвшөөрөл олгох, сунгах, түдгэлзүүлэх, сэргээх, хүчингүй болгох шийдвэрлэлтийн мэдэгдлийг “И-Монгол” системээр иргэнд хүргэнэЗөвшөөрөл олгох, сунгах, түдгэлзүүлэх, сэргээх, хүчингүй болгох асуудлыг Зөвшөөрлийн тухай хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлэх, зөвшөөрөл олголтын шат дамжлагыг багасгах, хуульд нийцүүлэн захиргааны хэм хэмжээний актыг баталж, үйл ажиллагаандаа мөрдөж ажиллахыг зөвшөөрөл олгох эрх бүхий төрийн байгууллагад Засгийн газрын хуралдаанаас үүрэг болголоо.Хүсэлт хүлээн авах, хавсаргасан баримт бичгийг магадлан шалгах, шийдвэр гаргахад төрийн мэдээлэл солилцооны “Хур” системыг ашиглах, зөвшөөрөл эзэмшигчийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа эсэхийг цахим төлбөрийн баримтын системээр шалгах, шийдвэрлэлтийн мэдэгдлийг “И-Монгол” цахим системээр дамжуулан иргэнд хүргэх, Төрийн үйлчилгээний "e-business.mn" системд нэгтгэх арга хэмжээг ирэх тавдугаар сарын 01-ний дотор багтаан хэрэгжүүлэхийг Засгийн газрын гишүүд, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт, тус системд холбогдох байгууллагуудад мэргэжил арга зүйн дэмжлэг үзүүлж ажиллахыг “Санхүүгийн мэдээллийн технологийн төв” УТҮГ, “И-Монгол” УТҮГ-т даалгалаа.Зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагааг цахим хэлбэрт шилжүүлснээр 2025 оны 03 дугаар сарын 21-ний өдрийн байдлаар “license.mn”-ээр 76, “e-business.mn”-ээр 43, эрх бүхий байгууллага өөрийн системээр 116 тусгай зөвшөөрөл олгож, зөвшөөрлийн нэгдсэн санд 151746 нэгж зөвшөөрлийн мэдээлэл бүртгэгдсэн байна. Үлдсэн 73 тусгай зөвшөөрлийг хүн, хуулийн этгээд уламжлалт аргаар буюу цаасаар харилцах байдлаар олгосон хэвээр байна.  Таван аймгийн атар газарт тариалан эрхлэх хүсэлт ирүүлжээМонгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт туссан “Атар-IV тариалангийн тогтвортой хөгжлийн аян”-ыг хэрэгжүүлэх Засгийн газрын 2025 оны 47 дугаар тогтоол нэгдүгээр сард батлагдсан. Тус аяныг эхлүүлэх, хэрэгжилтийг эрчимжүүлэхтэй холбогдуулан арга хэмжээ авч ажиллахыг холбогдох албан тушаалтнуудад даалгалаа.Аяны зорилго нь тариалангийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлж, хөрс, уур амьсгалын онцлогт тохирсон шинэ болон ашигт таримлыг нутагшуулах, тэжээлийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх замаар газар тариалан, мал аж ахуйн төгс хослолыг бий болгож, төвийн бүсийг хөдөө аж ахуйн жишиг бүс болгон хөгжүүлэх юм. Уг аяныг хэрэгжүүлснээр хөдөө аж ахуйн салбарын боломжит нөөцийг бүрэн ашиглах, өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, хүн амыг баталгаат хүнсээр, үйлдвэрлэлийг түүхий эдээр тогтвортой хангахад чиглэсэн бодит үр дүнд хүрч эдийн засагт тодорхой өсөлт бий болно.Тус тогтоолоор “Атар-4 тариалангийн тогтвортой хөгжлийн аян”-ыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг баталсан. Хөрс, ургамал хамгаалал, үр сортын тогтолцооны шинэчлэл, тэжээл үйлдвэрлэл, кластер хоршоо, хадгалалт борлуулалт, тээвэр, ложистик, инновац, техник технологи, зөвлөх үйлчилгээ, хүний нөөц, эрсдэлийн менежмент, гадаад худалдаа зэрэг тэргүүлэх чиглэлүүдээр багцлан “Уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, байгальд ээлтэй тариалангийн үйлдвэрлэл”, “Бүсчилсэн хөгжил”, “Үйлдвэрлэл, үнэ цэнийн сүлжээ”, “Инноваци, технологи”, “Эрсдлийн тогтолцоо, гадаад худалдаа” зэрэг таван зорилт, 63 арга хэмжээ хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна.  2025 оны эхний улиралд дараах ажлуудыг зохион байгуулан ажиллаж байна.▪ Хүнс, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд эргэлтийн хөрөнгийн болон хөрөнгө оруулалтын хүүгийн хөнгөлөлттэй зээлд хамруулахаар арилжааны 10 банктай хамтран ажиллах гэрээ байгуулж байна. ▪ Хувийн өмчийн хөрөнгө оруулалтыг идэвхжүүлэх зорилгоор зээлийн хүүгийн хөнгөлөлтөд улсын төсөвт 52.8 тэрбум төгрөг тусгасан. Зээлийн хүүгийн 10 хувийн хөнгөлөлт үзүүлснээр тариалангийн үйлдвэрлэлд хувийн өмчийн 800.0 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт татах боломжтой.▪ Малын тэжээлийн тогтвортой хангамжийг бүрдүүлэх, сэлгээний таримлын нэр төрөл, экспортод чиглэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх зорилгоор атар газрыг тариалангийн эргэлтэд оруулах ажлыг зохион байгуулж эхлээд байна. Одоогоор таван аймгийн 63.2 мянган га атар газрыг тариалангийн эргэлтэд шинээр оруулахаар санал ирүүлжээ. ▪ Улсын хэмжээнд нийт 34,930 тн үрийн улаанбуудайн нөөцтэй байгаагаас  иргэн, аж ахуй нэгж өөрийн хэрэгцээнд 32257 , худалдан борлуулахаар 2673 тн үр бэлтгэсэн. ХААК дээр Үрийн улаанбуудайн нөөц 9134,52 тонн байснаас 3268.87  тонн борлуулж,  5865.65 тн үлдэгдэлтэй байна. 18199 тн үрийн төмс бэлтгэснээс өөрийн хэрэгцээнд 6853 тн, худалдан борлуулахаар 11692 тн үр бэлтгэсэн дүн мэдээтэй байна.▪ Эрчимжсэн мал аж ахуй газар тариаланг хослон хөгжүүлэхэд 1.4 тэрбум төгрөгөөр зургаан төрлийн тэжээлийн таримлын 360 тонн үр нийлүүлэх зэрэг арга хэмжээ авч байна.   

Улсын Их Хурлын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны өнөөдрийн /2025.03.25/ хуралдаан 10 цаг 25 минутад гишүүдийн 54.2 хувийн ирцтэй эхэлж, гурван асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэв.Хуралдааны эхэнд Байнгын хорооны дарга Б.Бейсений танилцуулсан хэлэлцэх асуудлын дараалалтай холбогдуулан санал хэлэх гишүүн байсангүй. Иймд Улсын Их Хурлын гишүүн О.Амгаланбаатараас 2025 оны 03 дугаар сарын 17-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Амьтны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцсэн.Төсөл санаачлагч гишүүн танилцуулгадаа, Улсын Их Хурлын гишүүн миний бие сонгогдсон аймаг, сум, багт ажиллах үед малчид иргэдээс хамгийн ихээр тавьж байсан саналын нэг нь чоно агнахтай холбоотой асуудал байлаа. Чоно агнах зөвшөөрлийн бичгийг сумын Засаг даргын Тамгын газраас авдаг бөгөөд тав хүртэлх хоногийн хугацаанд ан хийж чадаагүй бол дахин зөвшөөрөл авах шаардлага үүсгэдэг нь хүндрэл учруулдаг. Мөн чоныг заасан газар, цэгт агнах гэхээр тухайн газартаа байдаггүй тул дахин зөвшөөрөл авах нөхцөлийг үүсгэх, улмаар амьдралд нийцэхгүй байна гэдгийг онцолсон.Хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан амьд явах эрхийг малчдад хангахгүй байна. Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.3, 17 дугаар зүйлийн 17.1.2-д тус тус заасны дагуу Засгийн газрын 2023 оны “Амьтны экологи-эдийн засгийн үнэлгээг шинэчлэн батлах тухай” 260 дугаар тогтоолыг үндэслэн тухайн амьтны экологи-эдийн засгийн үнэлгээгээр нэг чоно агнах зөвшөөрөл 248.600 төгрөгийн үнэлгээтэй байдаг. Хэрэв малчид амь нас, эрүүл мэндээ хамгаалаад зөвшөөрөлгүйгээр чоно агнасан нөхцөлд холбогдох хуульд заасны дагуу нийтдээ 2,260.000 төгрөгийн нөхөн төлбөрийн торгууль төлөх болдог. Сүүлийн жилүүдэд бүс нутагт чоно элбэгшсэнээс хүүхдийг мал хариулахаар явуулахаа болих, айлын хот руу сүрэглэн дайрч, эд малын хохирол эхээр учруулах эрсдэл үүссэн тул Амьтны тухай хуулийн 25 дугаарх зүйлд “Амь нас, мал сүргээ хамгаалах зорилгоор чоно агнасан бол энэ хуулийн 25.1 дэх заалт хамаарахгүй” гэсэн нэмэлт оруулах хуулийн төслийг боловсруулсан гэж төсөл санаачлагч танилцуулгадаа дурдсан.  Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Наранбаатар, Б.Бат-Эрдэнэ, Ж.Батжаргал, Т.Аубакир, Ц.Мөнхбат, С.Замира нар асуулт асууж, үг хэлсэн. Гишүүд хуулийн төслийг зарчмын хувьд дэмжиж байгаагаа илэрхийлэхийн зэрэгцээ Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Наранбаатар Монгол орны хэмжээнд буй саарал чонын тоо толгой, өсөлт бууралтын талаарх холбогдох судалгаа хийсэн эсэх, малаа чононд бариулсан малчдад нөхөн төлбөрт хамрагдсан байдал, хууль бусаар чоно агнаж нөхөн төлбөр төлсөн тоо баримтын талаар Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ хуулийн төсөлтэй холбогдуулан салбарын яамны баримталж буй бодлогын талаар тодруулсан. Мөн гишүүд чоноос гадна ирвэс мал сүрэгрүү халдаж буй байдалд ямар арга хэмжээ авах, хар галуу, янгир, тарваганы зохистой түвшинд байлгахад салбарын яамны баримталж буй бодлогын талаар лавлаж байлаа.Ажлын хэсгээс, Амьтны тухай хуульд заасны дагуу бүх аймгуудад ан агнуурын менежментийн төлөвлөгөөг таван жилээр хийж, баталдаг. Үүнд агнах зориулалттай бүх амьтны байгалийн нөөцийн судалгаа хийдэг.  Агнуурын зохион байгуулалтын судалгаагаар 14 аймагт саарал чонын нөөцийн судалгаа хийсэн байдаг. Судалгаагаар 13146 биологийн нөөцтэй байна гэсэн тайлбарыг өгсөн. Мөн Амьтны тухай хуулийн 35.1-д байгалийн тэнцлийг хангах, хүн амын эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хамгаалах, халдварт өвчний голомтыг эрүүлжүүлэх болон мал, гэрийн тэжээвэр амьтанд өвчин халдварлах, иргэн, хуулийн этгээдэд хохирол учруулахаас сэрэмжлэх зорилгоор зарим амьтны тоо толгойг зохицуулах арга хэмжээ авч болно гэж заасны дагуу аймгууд ерөнхий ан агнуурын зохион байгуулалтын судалгаа, саналыг үндэслэн Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яамнаас агнах тоог олгодог. 2019-2024 оны хугацаанд 1059 саарал чоно агнах тоо хэмжээг аймгуудад олгосон боловч одоогоор Монгол Улсын хэмжээнд 153 саарал чоно агнасан тооцоо судалгаа байна хэмээн хариулж байлаа.Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн сайд С.Одонтуяа, чонын тоо толгой өссөнөөр иргэдийн амь нас, эрүүл мэндэд халдах, хот руу дайрч эд хөрөнгө, мал сүрэгт халдан хохирол учруулж буй талаар салбарын яаманд гомдол их ирдэг. Иргэд салбарын олон хуулиар зохицуулсан харилцааг сайн мэддэггүй тул ганцхан зохицуулалттай байхыг шаарддаг. Мөн Засгийн газраас нийгмийн харилцааг зохицуулж буй давхардсан дүрэм, журмыг цэгцлэх чиглэлийг өгсөн тул салбарын яам чонын ан агнууртай холбоотой журмуудыг цуцалсан. Энэ утгаар  хуулийн төслийг дэмжиж байна хэмээн хариулж байв.Ингээд Амьтны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 86.7 хувь нь дэмжлээ. Энэ талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг  чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтлоо.Байнгын хорооны тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэн батлавҮргэлжлүүлэн Байнгын хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцсэн. Уг тогтоолын төсөлд Улсын Их Хурлын 2022 оны 36 дугаар тогтоолын хэрэгжилт, үр дүнтэй танилцаж, санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал ахалж, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ, Ж.Бат-Эрдэнэ, Ц.Идэрбат, Б.Найдалаа Г.Наранбаатар, Ц.Мөнхбат нарын бүрэлдэхүүнтэй байгуулахаар тусгасныг Байнгын хорооны дарга уншиж, танилцуулав.Байнгын хорооны тогтоолын төслийг батлахыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 53.3 хувь нь дэмжлээ. Хуралдааны төгсгөлд Ажлын хэсгийн удирдамж батлах тухай Байнгын хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцсэн.Монгол Улсын Их Хурлын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны 2025 оны 01 дүгээр сарын 14-ний өдрийн 02 дугаар тогтоолоор ‘’Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангаас олгосон зээл, зээлийн эргэн төлөлт, хэрэгжилт, үр дүнтэй танилцаж санал дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсэг’’-ийг байгуулсан.Ажлын хэсгийн удирдамжтай холбогдуулан асуулт асууж, үг хэлэх гишүүн байгаагүй тул Байнгын хорооны тогтоолын төслийг батлах эсэх санал хураалтыг явуулахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжлээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

Монгол Улсын Их Хурлын даргын 2024 оны 78 дугаар захирамжаар байгуулагдаж, Улсын Их Хурлын гишүүн С.Лүндэгээр ахлуулсан Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж, санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг өнөөдөр /2025.03.25/ хуралдлаа.Хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал, Б.Бейсен, Н.Наранбаатар, Д.Рэгдэл, Б.Уянга болон Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яамны холбогдох албан тушаалтнууд, Олон улсын байгаль хамгаалах нийгэмлэгийн төлөөлөл оролцсон.Хуралдаанаар Олон улсын байгаль хамгаалах нийгэмлэгийн "Байгаль орчны салбарын багцалсан хууль болон нэр бүхий хуулийн төсөлд хийсэн дүн шинжилгээ"-тэй танилцлаа. Уг танилцуулгад 2017 онд  салбарын 30 хуулийн зөрчил, давхардал хийдлийн шинжилгээ хийхэд 96 давхардал, 335 хийдэл, 164 зөрчил байсныг дурдсан байв. Хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй байгаль орчны салбарын хуулиудын зорилго, хамрах хүрээгээр нь авч үзвэл байгаль орчныг хамгаалах чиглэлээр зургаа, орчны бохирдол, доройтлоос сэргийлэх, биологийн олон янз байдлыг хамгаалах, ашиглах чиглэлээр тус бүр долоо, байгалийн тодорхой нөөц, баялгийг ашиглах чиглэлээр 10, орчны хяналт шинжилгээний чиглэлээр нэг хууль байгаа бөгөөд хууль тогтоомжийн хэрэгжилт хангалтгүй байгааг дурдсан байв.Мөн Байгаль орчны салбарын багц хууль болон Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай, Ойн тухай, Газрын тухай хууль, Газрын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Газрын ерөнхий хуулийн төслүүдийн шинэчилсэн найруулга болон Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн Бичил уул уурхайн зохицуулалттай холбоотой хэсэгт хийсэн дүн шинжилгээнийхээ талаар дэлгэрэнгүй танилцуулсан.Танилцуулгатай холбогдуулан гишүүд асууж, санал хэлсэн. Гишүүд салбарын яамнаас байгаль орчны эрх зүйн салбарт тулгамдсан асуудал, нэн тэргүүнд сайжруулах шаардлагатай асуудлыг нэгтгэн дүгнэж, боловсруулсан хуулийн төслүүдээ яаралтай өргөн мэдүүлж, хэлэлцүүлэх шаардлагатайг илүүтэй онцлов. Мөн дархан цаазат газрыг байгалийн цогцолбор газар болгон өөрчилдөг асуудлыг цэгцлэх, нутгийн иргэдийг түшиглэсэн байгаль хамгаалах менежмент үр дүнд хүрээгүй шалтгаан нөхцөлийг судлах, байгаль орчны ерөнхий хуульдаа 31 төрлийн экосистемийн тэнцвэрийг хангахад анхаарч, тодорхой тусгах асуудлыг хөндөж, үүнд салбарын яам анхаарч ажиллахыг хүслээ.Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч С.Лүндэг дараагийн хуралдаанаар салбарын хууль эрх зүйн орчныг шинэчлэх хүрээнд өргөн мэдүүлэхээр бэлэн болсон төслүүдээ танилцуулж, хэлэлцүүлэх бэлтгэл ханган ажиллахыг Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яамныханд чиглэл болголоо хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

Монгол Улсын Ерөнхий сайдын дэргэдэх Эдийн засгийн хөгжлийн зөвлөл буюу “Economic Development Board”-ийн ээлжит III хуралдаанаар татварын багц хууль болон нийгмийн даатгалын эрхзүйн шинэчлэлийн талаарх холбогдох сайд нарын танилцуулга болон зөвлөлийн гишүүдийн саналыг хэлэлцлээ. Шинэчилж байгуулсан тус зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд шинжлэх ухааны байгууллага, их, дээд сургууль, мэргэжлийн холбоод болон Монголын тэргүүлэх ТОП компаниудын удирдлага, хөрөнгө оруулагчдын төлөөлөл багтдаг. Тиймээс Засгийн газар хувийн хэвшил, эрдэмтэн судлаачид, төрийн түншлэлийн байр суурийг дээрх хуулиудын шинэчлэлд тусгуулж,  шинэ шатанд гаргахыг зорьсон гэдгийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ хуралдааны эхэнд онцлов. Бизнес эрхлэгчид, ажил олгогчид татварын орчин, нийгмийн даатгалын системийг сүүлийн жилүүдэд хамгийн ихээр шүүмжлэх болсон. Иргэд ч татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэл өндөр байгааг хэлдэг. Тиймээс Хамтарсан Засгийн газар татвар, нийгмийн даатгалын багц хуулийн өөрчлөлтийг иргэн, аж ахуйн нэгжүүдийн саналд үндэслэн боловсруулж, УИХ-д өргөн барихаар ажиллаж байна. Татварыг шинэчлэхдээ бизнес эрхлэхэд ээлтэй, ажлын байр бий болгоход чиглэсэн, тэгш, шударга татварын орчныг бүрдүүлэх, шударгаар бизнес эрхлэгч, сайн татвар төлөгчийг дэмжиж татварын зардлыг бууруулахыг чухалчилжээ. Ялангуяа жижиг, дунд бизнес эрхлэгч, уул уурхайн бус салбарт үйл ажиллагаагаа эхлүүлж буй гарааны бизнес эрхлэгчдийг бизнесийн цар хүрээгээ тэлэхэд нь онцгой ач холбогдолтой НӨАТ-ийн шаталсан хэлбэрт шилжүүлнэ. Гааль, татварын алба захиргааны арга барилаа халж, татвар төлөгчдөд зөвлөн туслах, эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх үйлчилгээ үзүүлдэг болно. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлоготой уялдуулж орон нутагт хүн ам, ажиллах хүч татах татварын бодлого хэрэгжүүлнэ. Татварын шинэчлэлийн үр дүнд иргэн, өрхийн орлогыг хамгаалах, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжихэд 2.4 их наяд төгрөгийн татварын хөнгөлөлт олгож, бизнесийн идэвхжилийг 1.6 их наяд төгрөгөөр нэмэгдүүлэхээр тооцоолж буйгаа Сангийн сайд Б.Жавхлан танилцуулав. Олон улсын шинжээчид 2025 онд Монгол Улсын эдийн засаг зургаан хувиар өсөх тооцоолол гаргасан. Макро эдийн засгийн өсөлтийн трэндийг алдалгүйгээр жижиг, дунд бизнес эрхлэгч, аж ахуйн нэгжүүд, иргэдэд эдийн засгийн өсөлтийг хүртээхэд Засгийн газраас өргөн барих татвар, хөрөнгө оруулалтын хуулиуд онцгой үүрэг гүйцэтгэнэ гэж үзэж байна. Татварын хуулийн шинэчлэлийн асуудлаар нийгмийн бүх түвшнийг хамарсан өргөн хүрээний санал, хэлэлцүүлгийг орон даяар зохион байгуулж байна. Өнөөдрийн байдлаар нийт 17 мянга гаруй иргэн, аж ахуйн нэгжээс 170 мянга гаруй саналыг ажлын хэсэгт ирүүлж, саналыг багцлан бодлогын шинэчлэлд тусгажээ. Татварын багц хуулийн шинэчлэлтэй зэрэгцүүлж нийгмийн даатгалын шинэчлэлийг хийхээр салбарын яам хуулийн төсөл боловсруулж байна. Үндэсний хороод, Эдийн засгийн хөгжлийн зөвлөл, МҮХАҮТ, Улаанбаатар хотын Худалдааны танхим болон олон нийтийн бусад байгууллагаас ирүүлсэн 21 багц саналыг нийгмийн даатгалын шинэчлэлд тусгахыг зорьж байна. Хувийн нэмэлт тэтгэврийн тогтолцоог нэвтрүүлэх, хагас хуримтлалын тогтолцоонд шилжих, нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгийг мэргэжлийн байгууллагаар удирдуулах, ажил олгогчийн төлөх хувь хэмжээг бууруулах зэрэг саналыг салбарын яаманд ирүүлжээ.  Нийгмийн даатгалын шинэчлэлийг хийснээр ажил олгогчийг дэмжиж, хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэн, оюутан залуус, ахмад настны нийгмийн баталгаа сайжирна. Монгол Улсад зургаан төрлийн тэтгэвэр олгодог бөгөөд гурвыг нь нийгмийн даатгалын сангаас, гурвыг нь улсын төсвөөс санхүүжүүлдэг. Одоогийн нийгмийн даатгалын тогтолцоог хуваарилалтаас хуримтлал руу шилжүүлэхээр хуулийн төсөлд тусгаад байгааг ГБХНХ-ын сайд Л.Энх-Амгалан танилцуулав. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Татварын багц хууль, нийгмийн даатгалын шинэчлэлийг хийхдээ эдийн засгийн суурь агуулгаа бодохоос гадна иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд бодитой өгөөж өгдөг байх шаардлагатай. Эдгээр хуулийг тус тусад нь биш зэрэгцүүлж шинэчлэх нь зөв бөгөөд зөвхөн Засгийн газар боловсруулж, УИХ-д өргөн барьдаг байх нь оновчтой юм билээ. Хууль санаачлах эрхтэй бусад субьектээс өргөн барьсан хуулиуд салбар хоорондын уялдаагүй, төр, иргэдийн дунд зөрчил үүсгэдэг нь өнгөрсөн хугацаанд бодит амьдрал дээрээс тодорхой болж байна. Одоо эдгээр хуулийн шинэчлэлийг хийхгүй бол цаашдаа хаана, хаанаа хүнд байдалд орох эрсдэлтэй. Дараа нь Компанийн тухай хуулийг шинэчлэхэд хувийн хэвшлийнхэн маань хамгийн их оролцоотой байж, саналаа нэгтгэж өгөх нь зөв” гэлээ.    

Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Хаант Улсад албан ёсны айлчлал (2025.03.18-23) хийсэн билээ. Айлчлалын бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хуралд суудалтай таван намын төлөөлөл багтан ажиллав. Тэдний төлөөлөл болох Улсын Их Хурлын гишүүдээс айлчлалын үр дүн, ач холбогдлыг хэрхэн дүгнэж буй талаарх байр суурийг сонирхлоо.УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр: Энэ удаагийн айлчлалаар дэлхийд данстай хоёр том их сургуулиар цаг  гарган орж чадлаа-УИХ-ын даргаар ахлуулсан Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Хаант улсад хийж буй албан ёсны айлчлал өндөрлөх гэж байна. Айлчлалыг хэрхэн дүгнэж байна вэ?-УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалангаар ахлуулсан парламентад суудалтай улс төрийн намуудын төлөөлөл бүхий айлчлалын бүрэлдэхүүн Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Хаант Улсад ажиллаж байна. Олон улстай, дипломат харилцаа тогтоосны үр дүнд хэрхэн, яаж, нийгэм, улс төрийн хүрээнд хамтарч ажиллах вэ, тэр тусмаа сүүлийн үед геополитикийн хүрээнд тогтворгүй, ойлгомжгүй, нэлээд савалгаатай ийм үед англи төвтэй европын улс орнууд бас нэгэн хүчирхэг багана болж сүүлийн сарын хугацаанд маш идэвхтэй геополитикийн бодлого, үйл ажиллагааг илэрхийлэх болсон. Энэ айлчлалын гол онцлог гэвэл Монгол Улсын Их Хурлын даргаар ахлуулсан Их Хурлын гишүүд цаашдаа гадаад харилцаагаа Монгол Улс ямар салбаруудад хэрхэн гүнзгийрүүлж болох вэ гэдэгт чиглүүлсэн явдал. Хоёр дахь онцлог нь албан айлчлал нь төрийнхөө түвшинд уулзалт, хэлэлцээрүүдийг хийдэг бол энэ удаа тус улсын бахархал болсон дэлхийд данстай хоёр том их сургуулиар цаг хугацаа зарцуулан зочилж чадлаа. Энэ маш чухал юм.-Яагаад чухал гэж, жаахан дэлгэрэнгүй тайлбарлавал?-Оксфордын их сургуультай танилцаж, тус сургуулийн ерөнхийлөгчтэй уулзлаа. Мөн холбогдох судалгааны чиглэлийн хүмүүстэй уулзаж, төрийн байгуулалт, эдийн засгийн чиглэлээр туршлага судлах, монголтой тодорхой сэдвийн хүрээнд хамтарч ажиллах талаар яриа өрнүүлсэн. Харин Улсын Их Хурлын дарга тэргүүтэй айлчлалын бүрэлдэхүүн Кэмбрижийн их сургуультай танилцлаа. Энэ сургууль нь шинжлэх ухааны чиглэлээр дэлхийд данстай сургууль юм. Тус их сургуульд Монгол судалгааны төв байдгаараа онцлогтой. Судалгааны төвийн ач холбогдол нв бид бүхий л чиглэлээр оюутан залуучуудаа сургах, хамтарч судалгааны ажил хийх боломжтой. Энд монголын малыг дэлхийн зах зээл дээр гаргах, малын онцлогт тохирсон шинэ стандартыг нэвтрүүлж, олон улсад хүлээн зөвшөөрүүлэх, байгаль экологитой холбоотой усны асуудлууд болон усны сав газруудын нөөцийг нэмэгдүүлэх зэрэг монголын ирээдүй хойчийг бодсон, өнөөгийн тулгамдсан асуудлуудад шийдэл болох судалгааны ажлуудыг хийж байгаатай танилцлаа.-Mонгол судалгааны төвийн захиралтай уулзаж, олон чухал асуудлаар яриа хөөрөө өрнүүлээд авсан байхаа?-Энэхүү судалгааны төвийн захирал, профессор Дэвидтэй боловсролын зээлийн сангийнхаа дүрэм, журам, хуульд өөрчлөлт оруулж, зочин судлаачийн тоо, хөрөнгө төсвийг нь нэмэгдүүлж, оюутан залуучуудаа монголынхоо хөгжлийн бодлоготой уялдуулж сургах асуудлыг ярилцлаа. Үүнийг айлчлалын үеэр ярилцаад өнгөрөх бус ажил хэрэг болгож,  хамтын ажиллагаагаа эхлүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байна.-Ажил хэрэг болгоход та бүхний оролцоо, хамтын ажиллагаа нэн чухал байх? -Ирэх тавдугаар сарын 17-ны өдөр Оксфордын их сургууль дээр Их Британид ажиллаж, амьдарч, сурч буй оюутан, залуусын уулзалтыг зохион байгуулна. Миний бие УИХ-ыг төлөөлж ирж ажиллана. Энд сурч, ажиллаж байгаа оюутан, залуусын хувьд “Бид эх орныхоо хөгжилд хэрхэн, яаж хувь нэмрээ оруулах вэ” гэдэгт гол анхаарлаа хандуулж байна. Гэхдээ хэрхэн, яаж хэрэгцээтэй байх арга замаа олдоггүй. Иймд тэрхүү уулзалт маш үр дүнтэй болно гэж бодож байна.Монголын чадварлаг, олон залуус энэ улсад технологи, хиймэл оюун ухаан, автоматжуулалт, шинжлэх ухааны салбарууд гээд бүхий л чиглэлд сурч, ажиллаж байна. Британийн парламентад хүртэл монгол залуу саяхныг хүртэл ажиллаж байжээ. Эдгээр залуучуудтай бид яаж хамтарч ажиллаж, тэдний хүсэл, саналыг төрийн бодлого шийдвэрт хэрхэн тусгах вэ гэдгийг бодож байна.УИХ-ын гишүүн, Монгол-Британийн Парламентын бүлгийн дарга Ч.Ундрам: Оксфордын их сургуульд Монгол судлалын төв, МУИС-д англи хэлний төв байгуулах асуудлыг хөндлөө-Та 2020 оноос эхлэн Монгол-Британийн Парламентын бүлгийн даргаар ажилласан хүний хувьд айлчлалын ач холбогдлыг хэрхэн дүгнэж байна вэ?-Намайг анх хоёр улсын парламентын найрамдлын бүлгийн ажлыг хариуцаад тус улсад очих үед дэлхий нийтийг хамарсан “Ковид-19” цар тахалтай тулгамдсан асуудал ихтэй хоёр талын найрамдалт харилцаа ихээхэн суларсан байсан. Харин өнөөдөр хоёр улсын хамтын ажиллагаа шат, шатанд нягтарч байна хэмээн хувьдаа дүгнэлээ.Монгол Улсын Их Хурал, Засгийн газар харилцаагаа бэхжүүлж, өргөжүүлэхэд ихээхэн анхаарсан төдийгүй нийслэлийн түвшинд ч зохих уулзалтуудыг хийжээ. Тухайлбал, метро барих асуудлаар Улаанбаатар хотын Захирагчийн албанаас зөвлөгөө авсан байх жишээтэй. Түүнчлэн Британийн Парламентын Нийтийн танхимын дарга Л.Хойлын урилгаар анх удаа Монгол Улсын Их Хурлын дарга албан ёсоор айлчиллаа. УИХ-ын дарга болон айлчлалын бүрэлдэхүүн Британийн төдийгүй дэлхийн хамгийн чухал судалгааны төвүүд болох Оксфорд, Кембрижийн их сургуульд зочилж, удирдлагууд, эрдэмтэн судлаачидтай уулзаж байна. Эдгээр төвүүдэд боловсон хүчнээ бэлтгэх, ялангуяа барилга, дэд бүтэц, сэргээгдэх эрчим хүч, мэдээллийн технологи зэрэг салбаруудад хамтарч ажиллах талаар ярилцлаа. Мөн энд байгаа судлаачдынхаа тоог нэмэгдүүлэх саналыг тэд найрсгаар хүлээж авлаа. Оксфордын их сургууль дээр Монгол судлалын төв байгуулах асуудлыг ярилцав. Тэд Боловсролын хуульдаа англи хэлийг албан ёсных болгон тусгасан явдалд талархснаа илэрхийлсэн. Монгол Улсын их сургуульд тус улсаас Англи хэлний төв байгуулахаар шийдвэрлэлээ. Манай улсын ерөнхий боловсролын сургуулиудад "Pearson" хөтөлбөрийг гуравдугаар ангиас хэрэгжүүлж, англи хэлийг заагаад эхэлсэн. Бүс харгалзахгүй хүүхдүүд маань эдгээр их сургуулиудад суралцах ирээдүй бий. Хоёр улс шинжлэх ухааны чиглэлээр харилцаагаа өргөжүүлэх боломжтой гэж харж байна.-Монгол-Британийн Парламентын бүлгийн хамтын ажиллагааг хэрхэн төсөөлж байна вэ?-Ер нь аливаа харилцаа хүн хоорондын харилцаа байдаг. Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Хаант Улсад ноднин жил парламентын сонгууль болж, гишүүд нь шинэчлэгдсэн. Тиймээс Британи дахь парламентын бүлгийг шинэчлэн байгуулах тухай ярилцлаа. Хоёр улсын парламентын гишүүд хамтран ажилласнаар цаашид аль салбаруудад хамтын ажиллагаагаа түлхүү өргөжүүлэхийг тодорхойлж, илүү нээлттэй болно гэсэн үг.УИХ-ын гишүүн, Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Р.Сэддорж: Хоёр улсын парламентын хамтын ажиллагаа шинэ шатанд гарч байна-УИХ-ын даргаар ахлуулсан албан ёсны айлчлал өндөрлөх гэж байна. Айлчлалын үр дүн юу байв?-Өнө эртний түүхтэй Британи улс  бол хаант засаглалтай орон.  Дэлхийн том гүрэнд Монгол Улсын Их Хурлын дарга өндөр, дээд хэмжээний айлчлал хийж байгаа нь туйлын, чухал  ач холбогдолтой юм. Хоёр улсын парламентын хамтын ажиллагаа шинэ шатанд гарч байна. Хоёр улсын парламентын хамтын ажиллагаагаар дамжаад манай улсын гадаад нэр хүнд өсөх өндөр ач холбогдолтой гэж үзэж байна. Энэ удаагийн айлчлалаар Монгол Улсын шинжлэх ухааны салбарт ахиц болохуйц, боловсролын салбарт хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх буюу чансаагаараа дэлхийн эхний 10-т эрэмбэлэгддэг топ хоёр их сургуулиудад зочилж, орчин үеийн судалгааны төвүүд, монголч эрдэмтэдтэй уулзсан нь туйлын ач холбогдолтой.Түүнчлэн манай улсаас судалгаа хийж байгаа цөөхөн боловч эрдэмтэд, оюутнуудтай уулзлаа. Мөн Оксфордын их сургуулийн Газар зүй, байгаль орчны сургуулиас 7 дахь удаагаа зохион байгуулж буй “Говь цөлөрхөг нутагт амьдарч буй улс орнуудын иргэдийн ахуй амьдралыг судалдаг судлаачдын олон улсын бага хурал”-д оролцсон монгол судлаачидтай уулзаж, тэдний судалгааны ажилтай танилцсан. Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгаланг тус улсад айлчлах үеэр энэхүү олон улсын бага хурлыг зохион байгуулсан нь онцлог байлаа. Эцэст нь хэлэхэд, айлчлалын хүрээнд Монгол Улсад инноваци, технологи нутагшуулах, цаашлаад шинжлэх ухаанаар дамжаад манай улсын хөгжил дэвшилд үнэтэй хувь нэмэр оруулахуйц уулзалтууд зохион байгуулсан нь ихээхэн ач холбогдолтой үйл явдал боллоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар “Цэнхэр алт” үндэсний хоёрдугаар чуулганыг “Мөстөл, мөсөн голоо хамгаалъя” уриан дор Төрийн ордонд зохион байгууллаа.Чуулганаар уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицоход усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн тулгамдаж буй асуудал, усны нөөцийн жигд хуваарилалтыг шийдвэрлэх арга зам, мөстөл, мөсөн гол, цэвдгийн төлөв байдал, хайлалт, өөрчлөлт, ирээдүйн хандлага болон усны салбар дахь төр, хувийн хэвшил, мэргэжлийн байгууллагуудын хамтын ажиллагаа,  цаашдын зорилтыг хэлэлцсэн юм.Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх чуулганыг нээж үг хэллээ.Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөллөөр ган гачиг, усны үер, мөстлийн  хайлалт эрчимжин, усны нөөцөд сөрөг нөлөө үзүүлж, хязгаарлагдмал усны нөөц, ус ашиглалт, бохирдол зэрэг нь тулгамдсан асуудал болоод байна.Тухайлбал Алтайн уулсын мөнх цас, мөсөн голын талбай 1940 оноос хойш 40 орчим хувиар багасжээ.Тиймээс Ерөнхийлөгч, мөнх цас, мөсөн голыг хамгаалж, мөстлийн хайлалтын усыг хуримтлуулах, цаашид үүсэх боломжит нууруудыг тооцоолох, мөстлийг хайлуулахгүй хадгалах технологи нутагшуулах, усны бохирдлыг бууруулах, бохир усыг цэвэршүүлэх, дахин ашиглах тогтолцоо нэвтрүүлэх ёстой гэж үздэгээ хэллээ.Мөн усны салбарын зорилт, төсөл, хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд салбарынхны санал, санаачилга, манлайлал, төр, засаг, хувийн хэвшил, олон улсын байгууллагын хамтын ажиллагаа, харилцан ойлголцол чухал байгааг тэмдэглэлээ.Иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэх зорилготой “Тэрбум мод”, “Хүнсний хувьсгал”, “Эрүүл монгол хүн”, “Цагаан алт” хөдөлгөөн хэрэгжиж байгаа.Одоо усны салбарт “Цэнхэр алт” хөтөлбөр хэрэгжүүлэх ёстой гэж үздэгээ илэрхийллээ.Мөн уул уурхайн томоохон аж ахуйн нэгжүүд “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд амласан модоо эрчимтэй тарьж, ургуулах нь чухал байгааг санууллаа.“Цэнхэр алт” үндэсний хоёрдугаар чуулганаар хэлэлцсэн асуудал болон “Нэг нуур, Нэг сум-333 нуур”, “Дусал бүр” уриалгыг улсын хэмжээнд хэрэгжүүлэх зэргийг хэлэлцэн зөвлөмж гаргана.Чуулганд усны салбарын төр, хувийн хэвшил, олон улсын байгууллага, иргэний нийгмийн байгууллагын 1,200 гаруй хүн оролцож байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гарган нэр бүхий эрхмүүдэд цэргийн дээд цол хүртээлээ.Хошууч генерал цолыг:Зэвсэгт хүчний Хуурай замын цэргийн командлагч, бригадын генерал Чимэдгочоогийн Цогтжаргал,Бригадын генерал цолыг:Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын Ажиллагааны удирдлагын газрын дарга, хурандаа Дагвын Дугаррагчаа,Зэвсэгт хүчний Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газрын дарга, хурандаа Сүхээгийн Баяр-Очир,Зэвсэгт хүчний Барилга, инженерийн цэргийн удирдах газрын дарга, хурандаа Хоохдойн Батсайхан,Зэвсэгт хүчний Хуурай замын цэргийн штабын дарга, хурандаа Цэвээнхүүгийн Буяндэлгэр нарт хүртээлээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх төрийн цэргийн болон хууль сахиулах байгууллагуудад үр бүтээлтэй ажиллаж, эх орныхоо тусгаар тогтнол, батлан хамгаалах, хилийн халдашгүй дархан байдал, ард иргэдийнхээ аюулгүй байдлыг сахин хамгаалах үйлсэд оруулж буй хувь нэмрийг нь үнэлж нэр бүхий эрхмүүдэд төрийн дээд шагнал, одон, медаль хүртээлээ.Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн цолоор:Шинжлэх ухаан, технологийн их сургуулийн Механик инженерийн сургуулийн зөвлөх, Техникийн шинжлэх ухааны доктор, профессор, бэлтгэл хурандаа Шаравын Бямбаа,Гавьяат багш цолоор:Онцгой байдлын ерөнхий газрын ахмад ажилтан, Монгол Улсын зөвлөх инженер, доктор, профессор, бэлтгэл хурандаа Гэлэгбалсангийн Даваадорж,Гавьяат хуульч цолоор:Монголын нотариатчдын танхимын гишүүн, нотариатч, ахлах дэслэгч Ламжавын Батцэнд,Үйлчилгээний гавьяат ажилтан цолоор:Онцгой байдлын ерөнхий газрын Гамшиг судлалын үндэсний хүрээлэнгийн Эрдмийн зөвлөлийн гишүүн, академич, хошууч генерал Пүрэвийн Даш,Шүүх шинжилгээний ерөнхий газрын ахмад ажилтан, биологийн шинжээч, дэд хурандаа Төмөр-Очирын Оюунбат,Гавьяат тээвэрчин цолоор:Зэвсэгт хүчний дугаар ангийн материал бэлтгэх, тээвэрлэх бүлгийн жолооч, сургагч ахлагч Ганбаатарын Бямбадорж,Сүхбаатарын одонгоор:Батлан хамгаалах яамны дэд сайд асан, хошууч генерал Сүрэнгийн Баасанхүү,Батлан хамгаалах яамны ахмад ажилтан, бэлтгэл хурандаа Тангадын Намсрай,Төрийн тусгай хамгаалалтын газрын ахмад ажилтан, хурандаа Аварзэдийн Сүхбалт,Цэргийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын Ажиллагааны удирдлагын газрын Цэргийн албаны хэлтсийн дарга, хурандаа Данзан-Очирын Ганболд,Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын Төрийн цэргийн байгууллагын асуудал эрхэлсэн ахлах референт, хурандаа Төрмөнхийн Буянбат,Цагдаагийн ерөнхий газрын Хяналт шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын хэлтсийн ахлах байцаагч, цагдаагийн хурандаа Балжаагийн Намгинжав,Онцгой байдлын ерөнхий газрын Ажиллагааны удирдлагын газрын гамшгаас хамгаалах улсын хариуцсан ахлах мэргэжилтэн, дэд хурандаа Базарсадын Ганболд,Төрийн тусгай хамгаалалтын газрын хамгаалалтын ажилтан, ахлах ахлагч Жигжидийн Ганболд,Цэргийн гавьяаны одонгоор:Зэвсэгт хүчний Хуурай замын цэргийн командлалын Цэргийн агаарын довтолгооноос хамгаалахын дарга, хурандаа Пүрэвийн Мөнх-Эрдэнэ,Онцгой байдлын ерөнхий газрын дэргэдэх Шуурхай удирдлагын зарлан мэдээллийн төвийн Шуурхай удирдлагын ерөнхий инженер, дэд хурандаа Рэнцэндоржийн Баянжаргал,Цэргийн төв эмнэлгийн Эмчилгээний тасгийн дарга, дэд хурандаа Нямжавын Тосонхүү,Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын дугаар ангийн ахмад ажилтан, холбооны инженер, ахлах ахлагч Дармаагийн Батчулуун,Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын гоцлол хөгжимчин, ахлах ахлагч Намжилдоржийн Мөнгөн-Очир,Үндэсний аврах бригадын эрэн хайх, аврах салбарын аврагч, ахлах ахлагч Эрдэнэчимэгийн Нэргүйбаатар,Алтан гадас одонгоор:Төрийн тусгай албан хаагчдын нэгдсэн эмнэлгийн Эрчимт уламжлалт эмчилгээний тасгийн ахлах сувилагч Самбуугийн Алтанчимэг,Цэргийн хүндэт медалиар:Хил хамгаалах ерөнхий газрын Мэдээллийн технологийн хэлтсийн дарга, дэд хурандаа Эрдэнээгийн Октябрь,Эрүүгийн цагдаагийн албаны Захиргааны удирдлагын хэлтсийн хүний нөөцийн ажил хариуцсан чиглэлийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн хошууч Найдандоржийн Дагийцэрэн,Зэвсэгт хүчний дугаар ангийн Дайчилгаа, хүний нөөцийн албаны дарга, хошууч Баяраагийн Төрбат,Тээврийн цагдаагийн албаны Замын цагдаагийн газрын замын хөдөлгөөний удирдлагын хэлтсийн замын хөдөлгөөний хяналт зохицуулалтын тасгийн зохицуулагч, цагдаагийн ахлах дэслэгч Төвшингийн Мөнх-Эрдэнэ,Төрийн тусгай хамгаалалтын газрын хамгаалалтын ажилтан, ахлах дэслэгч Ганбатын Алтанчимэг,Төрийн тусгай хамгаалалтын газрын Шадар хамгаалалтын тусгай тасгийн ажилтан, дэслэгч Нямаагийн Амгалан нарыг шагналаа.Мөн цэргийн сургуульд суралцах хугацаандаа сурлага хөдөлмөр, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын ур чадвар, хувь хүний ёс зүй, сахилга бат, бие бялдар, цэргийн албаны төлөвшлөөрөө хамт олноо манлайлсан сонсогч, сурагч нарт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагчийн нэрэмжит “Шилдэг сонсогч”, “Шилдэг сурагч” шагнал хүртээлээ.ШИЛДЭГ СОНСОГЧ:Үндэсний батлан хамгаалах их сургуулийн Цэргийн нэгдсэн дээд сургуулийн 4 дүгээр дамжааны сонсогч, дэд түрүүч Балжиннямын Лхагвасүрэн,Дотоод хэргийн их сургуулийн Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийн албаны сургуулийн 541 дүгээр дамжааны сонсогч, дэд түрүүч Баянмөнхийн Өсөхбаяр,Үндэсний тагнуулын академийн Аюулгүй байдал судлалын 4 дүгээр ангийн сонсогч, түрүүч Жавхлангийн Анунгоо,ШИЛДЭГ СУРАГЧ:Үндэсний батлан хамгаалах их сургуулийн Тэмүүжин өрлөг бүрэн дунд сургуулийн 11б ангийн сурагч Сарантуяагийн БатзоригЕрөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн дээд шагнал, одон, медаль хүртсэн эрхмүүд, шилдэг сонсогч, сурагч нарт болон тэдний гэр бүл, хамт олонд сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөлөө.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Монгол Улс, БНХАУ-ын Засгийн газар хооронд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр зам, нүүрс худалдах, Тавантолгойн нүүрсний уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх хамтын ажиллагааны тухай хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгаланд өргөн барилаа.  Засгийн газраас зарласан хөгжлийн 14 мега төслийн нэгдүгээрт эрэмбэлэгдсэн Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замыг холбох Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн төслийг УИХ-аар хэлэлцүүлж, үндсэн чиглэлийг батлуулсны үндсэн дээр 2025 оны хоёрдугаар сарын 14-нд хоёр тал гарын үсэг зурсан юм. Энэхүү хэлэлцээрийг соёрхон баталснаар Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил холболтын төмөр замын бүтээн байгуулалтын тендерийг энэ сард зарлахаар төлөвлөж байна. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Улсын Их Хурлын хаврын чуулганы эхэнд хэлэлцээрийг соёрхон баталж, бүтээн байгуулалтын ажлыг цаг алдалгүй эхлүүлэх боломж олгоно гэдэгт итгэлтэй байна. Хэлэлцээрийг баталсны дараа компани хоорондын гэрээнүүд хийгдэж, хэлэлцээрт тусгасны дагуу ажил албан ёсоор эхэлнэ” гэж хэллээ.   Гашуунсухайт-Ганцмод хил дамнасан төмөр зам нь Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд 1955 оны хэлэлцээрээр байгуулсан Замын-Үүд, Эрээн төмөр замаас хойш хийгдэж буй хоёр дахь холболтын төмөр зам болно.  Төмөр зам ашиглалтад орсноор Монгол Улсын боомтын  хүчин чадал хоёр дахин нэмэгдэж, нүүрсний экспорт жилд дунджаар 83 сая тонн байгаагаас 165 саяд хүрч, нүүрс борлуулалтын орлого жилд 1.5 тэрбум ам.доллараар нэмэгдэж, нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээ 10,000 ам.долларт хүрэх зорилт биелнэ.  Монгол Улсын нийт хүн амын орлогын албан татварын дүнгээс хоёр дахин их хэмжээний нэмэлт орлого олно. Ингэснээр Үндэсний баялгийн сангийн Хуримтлалын сангийн орлого нэмэгдэж, олон жил яригдсан татварын реформыг хэрэгжүүлэх суурь нөхцөл бүрдэнэ. Мөн Монгол Улс, БНХАУ хооронд Шивээхүрэн-Сэхэ, Бичигт-Зүүнхатавч, Ханги-Мандалын боомтууд төмөр замаар үе шаттай холбогдох, баруун, зүүн тэнхлэгийн төмөр замын дараагийн төслүүд хэрэгжих нөхцөл бүрдэнэ гэж Засгийн газар үзэж байна.   

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх Бүгд Найрамдах Польш Улсын Ерөнхийлөгч Анджей Дудагийн урилгаар 2025 оны 03 дугаар сарын 13-14-ний өдрүүдэд тус улсад төрийн айлчлал хийхээр Варшав хотноо хүрэлцэн ирлээ.Ерөнхийлөгчийг Варшав хотын “Фредерик Шопен” олон улсын нисэх онгоцны буудалд Монгол Улсаас Бүгд Найрамдах Польш Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Н.Оюундарь, Бүгд Найрамдах Польш Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын Олон улсын бодлогын товчооны дарга Войцех Коларски нар угтаж авлаа.Энэ удаагийн айлчлал Монгол Улсын төрийн тэргүүний түвшинд тус улсад 12 жилийн дараа хийж буй айлчлал юм.Хоёр улсын төрийн тэргүүн ганцаарчилсан уулзалт, албан ёсны хэлэлцээ хийж, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөлөлд мэдээлэл өгнө. Ерөнхийлөгч мөн Польшийн Парламент, Засгийн тэргүүн нартай уулзана.Айлчлалаар уламжлалт, найрсаг харилцааны түвшнийг ахиулахын зэрэгцээ эрүүл мэнд, хөдөө аж ахуй, боловсрол, шинжлэх ухаан, палеонтологи, археологи, хэвлэл мэдээлэл, соёл, кино урлаг зэрэг салбарт хамтран ажиллах тухай 10 гаруй баримт бичигт гарын үсэг зурахаар төлөвлөж байна.Түүнчлэн Варшав хотноо Морин хуур найрал хөгжим тоглолтоо сонирхуулж, хоёр улсын Худалдааны танхим хамтран бизнес форум зохион байгуулна.Манай улсаас 1999 онд Ерөнхийлөгч Н.Багабанди, 2013 онд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, польшийн талаас 2008 онд Ерөнхийлөгч Л.Качиньски, 2013 онд Ерөнхийлөгч Б.Коморовски, 2023 онд Ерөнхийлөгч А.Дуда айлчилсан юм.

Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан Улсын Их Хурлын гишүүн, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга Г.Тэмүүлэн, Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны дарга Л.Энхнасан, Улсын Их Хурлын гишүүн М.Мандхай, П.Мөнхтулга, Г.Хосбаяр нарын хамт өнөөдөр (2025.03.12) Архангай аймагт ажиллалаа.Энэ үеэр аймгийн төвийн онцлох бүтээн байгуулалтын нэг болох 1000 хүний суудал бүхий спорт цогцолбор үүдээ нээж, аймгийн удирдлагуудын хамт иргэд, олон нийтийн төлөөлөлтэй уулзсан юм. УИХ-ын дарга уулзалтын эхэнд бүх нийтийн биеийн тамир, спортыг хөгжүүлэхийн тулд материаллаг баазаар хангах, ялангуяа залуу үеийнхэнд бие бялдар, гоо зүйн боловсролыг төлөвшүүлэх, хүний хөгжлийг олон талт хэлбэрээр дэмжих нь төрийн бодлогын салшгүй хэсэг гэдгийг тэмдэглэв.Үргэлжлүүлэн, УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан Архангай аймгийн иргэдэд парламентаас хэрэгжүүлж буй эрх зүйн шинэчлэлээс танилцуулан, энэ хаврын чуулганаар хэлэлцэх зарим хууль, тогтоомжийн төслүүдийн талаар мэдээлэл өглөө. Энэ удаагийн парламентад нийт таван нам, эвслийн төлөөлөл багтсан нь хяналт, тэнцлийн зарчим хангагдах суурь нөхцөл болсон төдийгүй анх удаа сонгогдсон 81 гишүүн байгаа нь өөрчлөлт, шинэчлэлийг эхлүүлэх үндэс мөн гэдгийг тодотголоо.Тэрбээр, төлөөллийн чадамжаа нэмэгдүүлж, эмэгтэй гишүүдийнхээ эзлэх хувиар Ази тивдээ тэргүүлсэн энэ удаагийн парламентаас иргэнд ээлтэй, хүн төвтэй эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхийн тулд “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг санаачлан хэрэгжүүлж буй талаар дурдав. УИХ-ын дарга үргэлжлүүлэн, нийгмийн харилцааг зохицуулж буй хуулиуд үзэл баримтлалын хувьд өнөө цаг үеэсээ хоцрогдсон байгаагаас гадна иргэний эрхийг хамгаалахад бус байгууллагын үйл ажиллагааг зохицуулахад чиглэж, хүн төвтэй биш төр төвтэй байгааг шинэчлэх шаардлагатайг тэмдэглэв. Товчхондоо, хүний эрхийг дээдэлсэн, цаг үеийн шаардлагад нийцсэн, иж бүрэн зохицуулалт бүхий хууль, эрх зүйн орчныг цогцлоох нь Гурван төгөлдөршил бодлогын цөм хэмээн онцлов. Энэ хүрээнд аливаа хуулийн төслийг хэлэлцэх шатанд хүний эрхэд нөлөөлөх байдлын үнэлгээг хийж, эцэслэн батлагдах хүртэл тухайн хуулийн хэрэглэгч буюу иргэд, олон нийтийн саналыг тусгаж ажиллана гэв. Түүнчлэн хуулиас давсан аливаа журмуудыг цэгцлэх замаар зохистой харьцааг хадгалснаар хүний эрхийн зөрчил үүсэхээс сэргийлэх урьдач нөхцөл бүрдэнэ хэмээв. Архангай аймгийн эдийн засгийн бүтцийн 57 хувийг хөдөө аж ахуй, 26 хувийг үйлчилгээ, 17 хувийг аж үйлдвэрийн салбар тус тус эзэлж байна. Хангайн бүсийнхний хувьд нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээг нэмэгдүүлэхийн тулд аж үйлдвэрлэл, аялал жуулчлал, үйлчилгээний салбарын бүтээмжийг нэмэгдүүлэхэд анхаарах ёстойг УИХ-ын дарга холбогдох тоон үзүүлэлтүүдэд үндэслэн тайлбарлав.Түүнчлэн аймгийн хэмжээнд боловсрол, эрүүл мэнд, соёл урлагийн салбарын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ сүүлийн жилүүдэд хоёр дахин нэмэгдсэн бөгөөд энэ оны тухайд сургуулийн өмнөх боловсролын хүртээмжийг дээшлүүлэхийн тулд хэд хэдэн суманд цэцэрлэгүүдийг ашиглалтад оруулах ажээ. Уулзалтад оролцсон иргэдийн зүгээс орон нутагт үнийн өсөлт нэн тулгамдсан асуудал гэдгийг онцолж, ялангуяа Архангай аймагт орон сууцны үнэ дундаж ханшаас өндөр байгааг уламжилж байлаа. Түүнчлэн олон жил хүлээгдсэн спорт цогцолбор ашиглалтад орсонд талархалтай байгаагаа илэрхийлж, цаашид хүүхэд, залуучуудыг аймаг, улсын чанартай спортын тэмцээн, уралдаануудад тогтмол оролцоход дэмжих, ирээдүйн тамирчдын залгамж халааг бэлтгэхэд анхаарч өгөхийг хүслээ.Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд хүртээмжтэй орчин, нөхцөлөөр хангах, шинээр баригдаж буй барилга, байгууламжууд зураг төслөөсөө эхлээд стандартын дагуу орц, гарц бүхий хэсгүүдийг багтаах, цаашлаад хуулиас давсан журмуудаас үүдэж иргэний эрх зөрчигддөг байдлыг таслан зогсоох зэрэг саналуудыг дэвшүүлсэн юм. Мөн энэ үеэр бүс нутаг дахь малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалт болон "Шинэ хоршоо" хөдөлгөөний хэрэгжилттэй холбоотой асуулт тавьж, саналаа хэлэв. УИХ-ын дарга, гишүүдийн зүгээс аймаг, орон нутгийн бүтээн байгуулалт, малчдад чиглэсэн хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, бүсчилсэн хөгжлийн хүрээнд хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний талаар мэдээлэл өгч, иргэдийн асуултад хариуллаа хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ. Хуваалцах:

Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хороо өнөөдөр (2025.03.10) хуралдаж, “Цагдаагийн байгууллагын хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улс болон Бүгд Найрамдах Чех Улс хоорондын хэлэлцээр”-ийн төслийг зөвшилцөх тухай асуудлыг хэлэлцлээ. Байнгын хорооны хуралдааныг Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг удирдан явууллаа.Засгийн газраас энэ сарын 06-ны өдөр өргөн барьсан уг хэлэлцээрийн төслийн талаар Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал танилцуулав. Монгол Улсын иргэд олноор зорчиж, амьдарч, ажил хөдөлмөр эрхэлж буй улс орнуудтай харилцан эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх гэрээ, хэлэлцээр байгуулахад Засгийн газар анхаара хандуулан ажиллаж байгааг сайд Н.Учрал дурдаад, “Цагдаагийн байгууллагын хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улс болон Бүгд Найрамдах Чех Улс хоорондын хэлэлцээр”-ийн төслийн агуулгыг товч танилцууллаа. Хэлэлцээрийн төсөлд талуудын хамтран ажиллах хүрээ, тусгай хэлбэрүүд, мэдээлэл солилцох, харилцан зөвлөх, дэмжих, дадлага сургуулилалт, сургалт хийх, шаардлагатай эгээдийг хамгаалах, тээвэрлэх, хилээр нэвтрүүлэх зэрэг асуудлыг тодорхой тусгасан байна. Энэхүү хэлэлцээрийг байгуулснаар зохион байгуулалттай гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэхэд талууд өргөн хүрээнд хамтран ажиллах боломж нээгдэж, олон нийтийн аюулгүй байдал, хэв журам зөрчигдөхөөс сэргийлэх чиглэлээр түргэн шуурхай хамтран ажиллах боломжтой болох юм.Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын даргын хийсэн танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их хурлын гишүүд асуулт асууж хариулт авлаа. Улсын Их хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир манай улс гадаадын ямар ямар улсуудтай ийм хэлэлцээр байгуулаад байгаа, хэлэлцээр байгуулах санаачилгыг аль талаас ихэвчлэн гаргаж байгааг болон монгол иргэдийн холбогдож буй хэрэг, зөрчлийн талаар асууж, хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Баасанжаргал харилцан солилцож буй мэдээллийн нууцлал, түүнийг хамгаалахтай холбоотой асуудлыг хөндөв. Улсын Их хурлын гишүүдийн асуултад Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал, Цагдаагийн Ерөнхий газрын дарга Т.Сүхболд, Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Олон улсын гэрээ, гадаад хамтын ажиллагааны газрын дарга Ч.Нарантуяа, Цагдаагийн Ерөнхий газрын Хуулийн хэлтсийн дарга Б.Батзориг нар хариулт, тайлбар өглөө.Байнгын хорооны хуралдаанаар “Цагдаагийн байгууллагын хамтын ажиллагааны тухай Монгол Улс болон Бүгд Найрамдах Чех Улс хоорондын хэлэлцээр”-ийн төслийг зөвшилцөхийг дэмжлээ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

Нийслэл Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх, салбар хоорондын зохицуулалт, шуурхай удирдлагаар хангах Ерөнхий сайдын дэргэдэх Шуурхай штабын VI хуралдаан боллоо. Энэхүү  хуралдаанаар Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах ажиллагааны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга болон түүнийг дагалдан боловсруулсан бусад хууль тогтоомжийн танилцуулга, Нийслэлийн агаарын чанарыг сайжруулах бүсийн гэр хорооллын өрхөд хийн түлшний үнийн урамшуулал олгох журмын төслийн танилцуулгыг хэлэлцлээ.Төрийн худалдан авах ажиллагааны газрын дарга Ц.Батзул Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг, Нийслэлийн Засаг даргын I орлогч Т.Даваадалай холбогдох хуулиудад өөрчлөлт оруулах саналыг танилцуулав. Томоохон төсөл арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд тендер сонгон шалгаруулалтаас эхлээд одоогийн эрх зүйн орчин учир дутагдалтай байгаа бөгөөд эхний ээлжид найман хуулийн 22 заалтад өөрчлөлт оруулах, Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил, үйлчилгээ, худалдан авах тухай хууль, Газрын тухай хуульд шинэчилсэн найруулга хийх шаардлагатайг тодотголоо.Тухайлбал, Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил, үйлчилгээ, худалдан авах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд мега төслүүдийн гэрээний сонгон шалгаруулалтын үе шат,  гэрээний нөхцөл болоод тендер зохион байгуулалтын зардлыг бууруулах, цаг хугацаа хэмнэх, худалдан авалтын үр өгөөжийг дээшлүүлэх зорилгоор  нэг тэрбум төгрөг хүртэлх бараа, ажил, үйлчилгээг  “Цахим дэлгүүр”-ээс худалдан авах, хүний оролцоог багасгаж, хиймэл оюун нэвтрүүлэх зэрэг хэд хэдэн бүлэг зохицуулалтыг тусгажээ.  Мөн “зураг төсөл” гэх тодорхойлолтыг Барилгын тухай хууль, Төмөр замын тээврийн тухай хууль, Эрчим хүчний тухай хууль зэрэгт өөр өөрөөр тусгасан, Төсвийн тухай хуульд “зураг төсөв” гэж заасан нь салбар хоорондын уялдааг хангадаггүй аж. Иймд Барилгын тухай хуулийн 4.1.30 дахь заалтыг өөрчилж, ТЭЗҮ-г урьдчилсан болон  нарийвчилсан гэх зэргээр тодотгох хэрэгтэйг танилцуулав.Ерөнхий сайд “Сангийн яам, нийслэл болон холбогдох байгууллагууд зарчмаа нэгтгэсэн байна. Одоо улс төрийн намуудын саналыг тусгах, Улаанбаатар хотын худалдааны танхим хариуцаад хэвийн хэвшлийнхнээр хэлэлцүүлэх хэрэгтэй. Харин улс орны эдийн засагт өндөр ач холбогдол бүхий мега төслүүдийг УИХ-д  танилцуулж нээлттэй болгох нь зүйтэй” гэлээ. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил, үйлчилгээ, худалдан авах тухай хуульд шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-аар батлуулах ажлын хэсгийг ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учралаар ахлуулж байгуулахаар тогтлоо.Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Х.Нямбаатар Нийслэлийн агаарын чанарыг сайжруулах бүсийн гэр хорооллын өрхөд цахилгаан халаагуур болон бүх төрлийн хийн түлшээр ажилладаг төхөөрөмж суурилуулах, хэрэглээнд үнийн урамшуулал олгох журмын төслийн талаар штабын гишүүдэд мэдээлэл өглөө. Тэрбээр “Шуурхай штабаас өгсөн үүрэг даалгаврын дагуу нийслэлийн ногоон бүсчлэлийн хүрээг тогтоож, үнийн урамшуулал олгох тухай НИТХ-ын тогтоол гаргахаар бэлтгээд байна. Нийслэлийн агаарын чанарыг сайжруулах хоёрдугаар бүс нь  Баянхошуу, Толгойт, 7 буудал, Амгалан орчмын 100 мянган өрхийг хамарна. Эхний ээлжид 30 мянган өрхийг хамруулна. Ингэхдээ албадахгүй, айл өрхүүдэд сонголт өгнө. Шаардлага хангасан айлууд төхөөрөмжөө суурилуулаад, үнийн хөнгөлөлтөө эдэлнэ. Айл өрхүүдэд дулаан алдагдлаа бууруулж, хатуу түлшийг хэрэглээнээс халсан байх шаардлага тавина” гэв. Ногоон бүсчлэл дэх айл өрхүүдийг бүх төрлийн хий, цахилгаан, сэргээгдэх эрчим хүч бусад эх үүсвэрт үе шаттайгаар холбох аж. Мөн урамшууллын зохицуулалт хийснээр эрчим хүчний хэмнэлт нэмэгдэж, гэр хорооллоос үүдэлтэй агаарын бохирдлыг 55,6 хувиас 20.8 хувь болгож бууруулахаар тооцоолжээ. Танилцуулгатай холбогдуулж штабын гишүүд дулаалгын аян өрнүүлэх,  дулаалгийн шийдлүүдийн талаар мэдээлэл цуглуулж танилцуулах, айл өрхүүдийг хийн түлшинд холбохтой зэрэгүүцүүлэн хөх нүүрсийг хэрэглээнд нэвтрүүлэх зэрэг асуудлыг хөндөн, санал солилцлоо.ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учралаар ахлуулсан ажлын хэсгийнхнийг Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил, үйлчилгээ, худалдан авах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн талаар Засгийн газрын хуралдаанд бүрд танилцуулж ажиллахыг Ерөнхий сайд үүрэг болголоо. Мөн холбогдох сайд нарт дэмжлэг үзүүлж ажиллахыг даалгаж, уг хуулийн төслийн өмнө нь дагалдах хуулийн төслөөр УИХ-д өргөн баригдаж буцаагдсан, одоо дахин бие даан өргөн барих тул хариуцлагатай хандаж, хаврын чуулганаар батлуулах хэрэгтэй гэв. Мөн хөх нүүрсний талаар  агаарын бохирдлыг бууруулахад үзүүлэх нөлөөлөл, үр дүн,  хэрэглээнд нэвтрүүлэх тоолцоолол бүхий дэлгэрэнгүй мэдээллийг бэлтгэж штабын дараагийн хуралдаанд танилцуулах чиглэл өглөө.