УЛС ТӨР

Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн (2025.11.28) нэгдсэн хуралдаан гишүүдийн 58.7 хувийн ирцтэйгээр 10 цаг 34  минутад эхэлж, долоон асуудал хэлэлцэхээр товлов. Нэгдсэн хуралдааны эхэнд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг чөлөөлөх тухай асуудлыг хэлэлцэж, Хууль зүйн байнгын хорооны холбогдох санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Дав. Цогтбаатар танилцууллаа.Улсын Их Хурлын 2023 оны арван нэгдүгээр сарын 16-ны өдрийн 96 дугаар тогтоолоор Улсын Их Хурлын санал болгосны дагуу томилогдсон Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Лувсандоржийн Өлзийсайхан үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ энэ сарын 27-ны өдөр Улсын Их Хурлын даргад ирүүлснийг Хууль зүйн байнгын хороо өнөөдрийн хуралдаанаараа Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 105 дугаар зүйлийн 105.1 дэх хэсэгт заасны дагуу хэлэлцсэн байна.Байнгын хорооны хуралдаанаар Улсын Их Хурлын дарга Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээс чөлөөлөх саналын талаар танилцуулахдаа Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайхан нь 2019, 2023 онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах үйл явцад Улсын Их Хурлын Тамгын газрын удирдлагын хувиар манлайлан оролцож, Монгол Улсад Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинэтгэлийг эхлүүлж, хэрэгжүүлэхэд бодитой хувь нэмэр оруулсныг тэмдэглэсэн болохыг дурджээ. Түүнчлэн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу парламентын болон холбогдох салбарын эрх зүйн орчны шинэтгэлийг гүнзгийрүүлж, Монголд парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, ард түмний засаглах эрхийг хангах чиглэлээр мэргэжлийн өндөр ур чадвар гарган ажиллаж ирсэн, парламент судлал, парламентын дэгийн асуудлаар мэргэшсэн байдал зэргийг харгалзан Улсын Их Хуралд дэгийн асуудлаар зөвлөх, Улсын Их Хурлын үйл ажиллагаанд мэргэжил, арга зүй, техник, зохион байгуулалтын туслалцаа үзүүлэх, ажиллах нөхцөлөөр хангах, хуульд заасан бусад ажлыг удирдан зохион байгуулж, хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын албан тушаалд томилох санал тавьсныг хүлээн авсан талаар танилцуулсан байна. Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайханыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх тухай асуудлыг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн болохын Дав.Цогтбаатар чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулсан.Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнэболд, Ө.Шижир, Ц.Баатархүү, Х.Тэмүүжин, А.Ариунзаяа, Н.Номтойбаяр, Ц.Даваасүрэн нар асуулт асууж, Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайхан болон Улсын Их Хурлын дарга Н.Учрал нараас асуулт асууж, хариулт авсан. Н.Учрал дарга “Улсын Их Хурлын даргаас Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаач гэдэг хүсэлтийн дагуу Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайхан өөрийн хүсэлтээр ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ анх санал болгож, томилсон Улсын Их Хуралд илгээсэн. Энэ хүсэлтэд нь үндэслэн Цэцийн гишүүнээс чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцэж байна” хэмээн тодотгоод санал хураалт явууллаа.Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Л.Өлзийсайханыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөхийг өнөөдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 81 гишүүний 64.2 хувь нь дэмжив. Иймд “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх тухай” Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдаж, Н.Учрал дарга нэгдсэн хуралдаанд уншиж танилцууллаа.Дараа нь Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилох, чөлөөлөх тухай асуудлыг хэлэлцэв. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2 дахь хэсэгт “Ерөнхий нарийн бичгийн дарга хууль зүйн өндөр мэргэшилтэй, төрийн албаны удирдах ажлын туршлагатай байх бөгөөд түүнийг Улсын Их Хурлын даргын санал болгосны дагуу Улсын Их Хурал томилж, чөлөөлнө. Төрийн албаны тухай хуульд заасан сонгон шалгаруулах журам Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилоход хамаарахгүй” гэж заасан байдаг.Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Баасандорж албан тушаалаас чөлөөлөгдөх өргөдлөө ирүүлсэн тул Н.Учрал дарга тус албан тушаалд Л.Өлзийсайханыг томилуулахаар санал болгож буйгаа нэгдсэн хуралдаанд танилцуулав. Л.Өлзийсайхан нь 1998 онд Монгол Улсын Их сургуулийн Хууль зүйн дээд сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр төгссөн. Магистр зэрэгтэй. 2021 онд “Парламентын хуралдааны дэг: Эрх зүйн харьцуулсан шинжилгээ” бүтээлээр хууль зүйн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. 2025 онд Швейцарын Холбооны Улсын Бернийн их сургуульд зочин судлаачаар ажилласан. Профессор цолтой. Монгол Улсын гавьяат хуульч.1998-2002 онд Монгол Улсын Багшийн их сургуульд багш, 2002-2016 онд Монгол Улсын Их сургуулийн Хууль зүйн сургуульд багш, ахлах багш, 2007-2012 онд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Эрх зүй, хууль тогтоомжийн хэлтэст зөвлөх, ахлах зөвлөх, 2012 онд Улсын Их Хурлын даргын Хууль зүйн бодлогын зөвлөх, 2013-2015 онд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн Шүүхийн хүний нөөцийн газрын дарга, 2015-2017 онд Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч, 2017-2018 онд Улсын Их Хурлын Тамгын газарт Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны ажлын албаны ахлах зөвлөх, 2018-2019 онд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын Стратегийн удирдлага, зохицуулалтын газрын дарга, 2019 онд Улсын Их Хурлын даргын ахлах зөвлөх бөгөөд Ажлын албаны дарга, 2019-2023 онд Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байгаад 2023 оны арван нэгдүгээр сарын 16-ны өдрөөс Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнээр томилогдон ажилласан.Тэрбээр Монгол Улсын Их сургуулийн Хууль зүйн сургуульд 17 жил багшилж, эрх зүйн онол, Үндсэн хуулийн эрх зүй, парламент судлалын чиглэлээр 10 гаруй нэг сэдэвт бүтээл, ном, гарын авлага туурвиж, 20 гаруй эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, илтгэл, судалгааны ажил бичиж, эрдэмтэн судлаачид болон олон нийтийн хүртээл болгожээ. Үндсэн хуулийн хяналт, шүүх эрх мэдлийн болон хууль тогтоох үйл ажиллагааны практикийг судлах чиглэлээр АНУ, ОХУ, ХБНГУ, Япон, Франц, БНСУ, Швейцарын Холбооны Улсад тус тус мэргэжил дээшлүүлсэн байна.Л.Өлзийсайхан нь дэлхий дахины болон Монголын парламентын түүх, сорилт бэрхшээл, парламентат ёсны ирээдүйн хөгжлийн асуудлаар олон тооны судалгаа, эрдэм шинжилгээний бүтээл туурвиж, үр дүнг нь Улсын Их Хурлын үйл ажиллагаанд нэвтрүүлсэн төрд бэлтгэгдсэн, мэргэшсэн хуульч гэдгийг Улсын Их Хурлын дарга танилцуулгадаа онцлов. Тэрбээр 2019, 2023 онд Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах үйл явцад Улсын Их Хурлын Тамгын газрын удирдлагын хувиар манлайлан оролцож, Монгол Улсад Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинэтгэлийг эхлүүлж, хэрэгжүүлэхэд бодитой хувь нэмэр оруулсан байна. Тодруулбал, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу парламентын эрх зүйн орчны болон бусад шинэтгэлийг гүнзгийрүүлж, Монголд парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, ард түмний засаглах эрхийг хангах чиглэлээр мэргэжлийн өндөр ур чадвар гарган ажиллаж ирсэн бөгөөд энэхүү мэдлэг, ур чадвар, туршлага нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг амьдралд бодитой хэрэгжүүлэх, үр нөлөөг сайжруулах асуудал чухлаар тавигдаж буй энэ цаг үед онцгой ач холбогдолтой гэж үзэж байгаагаа Н.Учрал дарга тэмдэглэсэн.Иймд Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргад тавигдах хууль зүйн өндөр мэргэшилтэй, төрийн албаны удирдах ажлын туршлагатай байх гэсэн үндсэн шаардлагыг хангаж байгаа, хууль зүйн эрдэм шинжилгээ, судалгаанаас эхлэн хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн салбарт болон Үндсэн хуулийн биелэлтэд дээд хяналт тавих чиглэлээр 27 жил ажилласан туршлагатай Л.Өлзийсайханыг Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын албан тушаалд томилох саналыг хэлэлцэн шийдвэрлэж өгөхийг хүсэв.Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилох, чөлөөлөх тухай асуудлыг хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Б.Баярбаатар гишүүн танилцуулсан. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.2, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 111 дүгээр зүйлд заасныг тус тус үндэслэн Улсын Их Хурлын даргаас Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Л.Өлзийсайханыг томилох саналыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд хүргүүлж, Байнгын хороо уг саналыг хэлэлцэн санал, дүгнэлт гаргажээ.Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Л.Өлзийсайханыг томилж, Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэгт ажлаас Б. Баасандоржийг чөлөөлөх тухай саналыг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, үг хэллээ. Тухайлбал, парламентат ёс, парламентын засаглалын чиглэлээр судалгаа хийдэг, мэргэшсэн цөөн судлаачдын нэг нь Л.Өлзийсайхан хэмээн Х.Тэмүүжин гишүүн тодотгоод, хууль тогтоох эрх мэдлийг, парламентын бүрэн эрхийн хил хязгаарыг манаж чадах мэдрэмж, сэтгэхүйтэй хүний гүйцэтгэх энэхүү албан тушаалд түүнийг томилохыг дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн. Үндсэн хуулийн дагуу эрх мэдлийн хяналт-тэнцлийг хангах шаардлагатай байгааг Л.Мөнхбаясгалан гишүүн тайлбарлаад, өнөөдөр Монголын төрд ардчиллаас өөр тусгаар тогтнох оршин тогтнохуйн үндэс байхгүй учир ардчилсан парламентын үйл ажиллагааг хамгаалж, аль нэг нам, улс төрийн хүчний нөлөөллөөс ангид ажиллахыг захив. 126 гишүүнтэй, ардчилсан парламентын засаглалыг бэхжүүлэхэд Үндсэн хуулийн суурь зарчмуудыг мөрдүүлж, хууль дээдлэх зарчмыг баримтлан Улсын Их Хурлын үйл ажиллагааг хуулийн хүрээнд явуулах, Улсын Их Хурлын Тамгын газрын ажлын алба, Байнгын хороодын зөвлөхүүдийг бэхжүүлэн чадавхжуулах чиглэлээр үр дүнтэй ажлуудыг хийнэ гэж найдаж буйгаа Д.Үүрийнтуяа гишүүн хэллээ.Ийнхүү хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараа Улсын Их Хурлын гишүүн, Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгийн дэд дарга Х.Тэмүүжин “Дэгийн зөвлөх гэдэг 126 гишүүнд мэргэжил, арга зүйн туслалцаа үзүүлэх албан тушаалтан. Бүлэг энэ асуудлаар хуралдаагүй учраас гурав хоногийн завсарлага авч байна” хэмээн мэдэгдэв. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн дагуу буюу хуралдаан даргалагч завсарлагын хугацааг тухайн асуудлыг хуулиар тогтоосон хугацаанд шийдвэрлэх боломжтой байхаар тогтоох зохицуулалтын Улсын Их Хурлын дарга Н.Учрал уг асуудлаар Улсын Их Хурлын АН-ын бүлэгт хоёр цагийн завсарлага өгөхөөр шийдвэрлэлээ.Үдээс өмнөх чуулганы нэгдсэн хуралдааны төгсгөлд “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг эхлүүлэв. Төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Заяабал танилцуулсан юм.Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг энэ сарын 13, 14-ны өдрүүдийн нэгдсэн хуралдаанаар явуулж, анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороо болон бусад Байнгын хороодод шилжүүлсэн. Эдийн засгийн байнгын хороо Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлд заасныг баримтлан энэ сарын 27-ны өдрийн хуралдаанаараа тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулжээ.Монгол Улсын Их Хурлын даргын 2025 оны 435 дугаар захирамжаар дээрх төслийг Байнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах, санал, дүгнэлтийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Тэмүүлэнгээр ахлуулж, гишүүдэд Х.Баасанжаргал, М.Бадамсүрэн, Р.Батболд, Н.Батсүмбэрэл, Ж.Галбадрах, Д.Ганмаа, Ж.Золжаргал, Г.Лувсанжамц, М.Мандхай, Б.Мөнхсоёл, Ц.Мөнхтуяа, З.Мэндсайхан, Ч.Номин, Н.Номтойбаяр, Б.Пүрэвдорж, П.Сайнзориг, О.Саранчулуун, Р.Сэддорж, Б.Уянга, Г.Уянгахишиг, Б.Хэрлэн, С.Цэнгүүн, М.Энхцэцэг, С.Эрдэнэбат нарын гишүүдийн бүрэлдэхүүнтэй байгуулсан байна. Ажлын хэсэг төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг багасгах, урсгал дансны алдагдлыг цаашид үе шаттайгаар бууруулах бодлогын хүрээнд уул уурхайн бус салбарын үйлдвэрлэл, экспортыг нэмэгдүүлэх, аялал жуулчлал, боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээгээр гадагшилж буй валютын урсгалыг багасгах чиглэлээр тогтоолын төслийн 1, 2, 3 дугаар хавсралттай холбогдуулан нийт 143 зарчмын зөрүүтэй санал, 4 найруулгын саналын томьёолол бэлтгэн Байнгын хорооны анхны хэлэлцүүлэгт танилцуулжээ.Мөн Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлд заасныг баримтлан бусад Байнгын хороо тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулж, зарчмын зөрүүтэй саналуудаа олонхын дэмжлэг авсан, аваагүйгээр нь бүлэглэн томьёолж санал, дүгнэлтийн хамт Эдийн засгийн байнгын хороонд ирүүлсэн болохыг Б.Заяабал гишүүн танилцуулав. Тухайлбал, хөдөө аж ахуй, байгаль орчны салбарт уур амьсгалын өөрчлөлт, хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах, шингээлтийг нэмэгдүүлэх, хөрсний үржил шимийг сайжруулах, ган, чийгт тэсвэртэй үр сортыг бий болгох, дэвшилтэт технологи, инновацыг нэвтрүүлэх, хүний нөөцийг бэлтгэх зэрэг зарчмын зөрүүтэй 12 саналын томьёоллыг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооноос ирүүлсэн байна. Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос улсын болон орон нутгийн зэрэглэлтэй хотын эрх зүйн шинэчлэлийг эрчимжүүлэх талаарх зарчмын зөрүүтэй саналыг хэлэлцэн шийдвэрлэснээ ирүүлсэн байна. Мансууруулах бодисын хэрэглээ болон хууль бус эргэлтийг бууруулах, иргэдийн хор уршгийн талаарх мэдлэг, боловсрол нэмэгдүүлэх, урьдчилан сэргийлэх зан үйлийг төлөвшүүлэх чиглэлээрх саналыг Хууль зүйн байнгын хорооноос хэлэлцээд ирүүлсэн байна. Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хорооноос багшийн цалин хөлс, нийгмийн баталгааг сайжруулах, боловсролын салбарын санхүүжилтийг хүртээмжтэй, тогтвортой өсгөх нөхцөлийг бүрдүүлэх, эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэгийг тогтмолжуулах, эрүүл мэндийн салбарт зарцуулах зардлын ДНБ-нд эзлэх хувийг нэмэгдүүлэх, ахмад настныг дахин хөдөлмөр эрхлэхийг дэмжих зэрэг зарчмын зөрүүтэй 17 саналын томьёоллыг шийдвэрлээд Эдийн засгийн байнгын хороонд хүргүүлжээ. Харин Аюулгүй байдал гадаад бодлогын байнгын хороо, Төсвийн байнгын хороо, Өргөдлийн байнгын хорооноос санал ирүүлээгүй байна.Эдийн засгийн байнгын хороо Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.3 дахь хэсэгт заасныг баримтлан “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөлтэй холбогдуулан ажлын хэсгээс бэлтгэсэн болон Улсын Их Хурлын гишүүдээс ирүүлсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллуудыг нэгбүрчлэн хэлэлцэн санал хураалт явуулж, олонхын санал авсан, аваагүйгээр нь бэлтгэжээ.Байнгын хорооны дээрх санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир, Х.Баасанжаргал, А.Ариунзаяа, Б.Бат-Эрдэнэ нар асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлэв. Энэхүү улсын дунд хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичгийн төслийг Эдийн засаг, хөгжлийн яамны мэргэжилтнүүд Шинжлэх ухааны академийн зургаан салбар чуулган, их чуулганаар салбар бүрийн эрдэмтэн, мэргэжилтнүүд, судлаачид оролцон хэлэлцэж, бодлого, төлөвлөлтийн хэрэгжилтийн үр дүн, үр нөлөөг үнэлж, ​ахиц дэвшлийг хянах, зорилтот үр дүнд чиглүүлэх зорилгоор үр дүн тус бүрийг хэмжих шалгуур үзүүлэлт, суурь түвшин, зорилтот түвшнийг тусган боловсруулсан гэж Улсын Их Хурлын дарга Н.Учрал хэлээд “Улсын Их Хурлын гишүүд энэ төслийн хэлэлцүүлэгт анхаарал хандуулж, олон нийтэд зөв мэдээлэл хүргэх, эрүүл хэлэлцүүлэг, мэтгэлцээн өрнүүлэхийг хүсье” хэмээлээ.Үүгээр үдээс өмнөх чуулганы хуралдаан завсарласан бөгөөд 14 цагт Улсын Их Хурлын асуулгын цагтайг Н.Учрал дарга сануулаад, дараа нь 16 цагаас “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлнэ гэлээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Бүгд Найрамдах Итали Улсын Ерөнхийлөгч Сэржо Маттарэллагийн урилгаар 2025 оны 12 дугаар сарын 01-03-ны өдрүүдэд тус улсад төрийн айлчлал хийнэ.Энэ айлчлал Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Итали Улс хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 55 жилийн ойн хүрээнд төрийн тэргүүний түвшинд 14 жилийн дараа болох юм.Айлчлалын үеэр хоёр улсын Ерөнхийлөгч ганцаарчилсан уулзалт болон  албан ёсны хэлэлцээ хийнэ. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд Бүгд Найрамдах Итали Улсын Төлөөлөгчдийн танхимын Ерөнхийлөгч Лорэнзо Фонтана бараалхана.Айлчлалын хүрээнд уламжлалт, найрсаг харилцааны түвшнийг ахиулахын зэрэгцээ соёл, боловсрол, шинжлэх ухаан, эрдэс баялаг, дэд бүтэц, иргэний хамгаалал, орон нутгийн хөгжил, спорт, аялал жуулчлал, олон нийтийн хэвлэл мэдээлэл зэрэг чиглэлээр Засгийн газар болон байгууллага хоорондын хамтын ажиллагааны баримт бичигт гарын үсэг зурахаар төлөвлөж байна.Дипломат харилцаа тогтоосны 55 жилийн ойг тохиолдуулан Ром хотноо Монгол Улсын филармонийн Морин хуур найрал хөгжим уран бүтээлээ толилуулж,   аж ахуйн нэгжүүд хамтран бизнес форум  зохионо.Монгол Улсаас 2000 онд Ерөнхийлөгч Н.Багабанди ажлын, 2011 онд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж албан ёсны айлчлал хийж байсан.Хоёр улс 1970 оны 06 дугаар сарын 29-ний өдөр дипломат харилцаа тогтоосон түүхтэй. Манай улс 2011 оны 10 дугаар сард Ром хотноо, Итали Улс 2016 оны 07  дугаар сард Улаанбаатар хотноо Элчин сайдын яамаа нээсэн юм.

Засгийн газрын ээлжит бус хуралдаан 2025 оны арваннэгдүгээр сарын 28-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.Төрийн өмчит зарим компанийн удирдлагуудад хариуцлага тооцохыг чиглэл болголооТөрийн өмчит зарим компанид хийсэн хяналт-шинжилгээний дүнгийн талаар Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Бямбацогт Засгийн газрын хуралдаанд танилцууллаа. “Эрчист Монгол” ХХК-ийн харьяа төрийн өмчит компаниудыг удирдлага, менежментээр хангах хүрээнд хяналт-шинжилгээ хийжээ. Хяналт-шинжилгээний мөрөөр холбогдох албан тушаалтанд хариуцлага тооцох, алдаа, зөрчлийг арилгуулах, цаашид харьяа компаниудад хийх хяналт-шинжилгээ, шалгалтыг эрчимжүүлж, үйл ажиллагааг сайжруулах арга хэмжээ авч ажиллахыг холбогдох албан тушаалтнуудад үүрэг болголоо. “Дулааны дөрөвдүгээр цахилгаан станц” ТӨХК-ийн нийт бараа материалын үлдэгдэл 2025 оны зургаадугаар сарын 30-ны байдлаар 37.4 тэрбум төгрөг байна. 2024 онд 1.8 тэрбум төгрөгийн бараа материал хадгалалтын горим алдагдсанаас ашиглалтгүй болсон байна. Тус станц зуух 2, зуух 4-ийн их засварыг 2024 онд хийхдээ 1.1 тэрбум төгрөгөөр төсөвт өртгийг хэтрүүлжээ. 2024 онд 61.6 сая төгрөгийн бараа материал акталснаас 90% (55.3 сая.төг), 2025 онд акталсан 367.5 сая төгрөгийн бараа материалын 87.2% (320.3 сая.төг) техникийн үзүүлэлт таараагүй, шаардлага хангахгүй болжээ.“Эрчист Монгол” ХХК-ийн харьяа “Мэдээлэл холбооны сүлжээ” ХХК 2024, 2025 онд шууд гэрээгээр нийт 5.33 тэрбум төгрөгийн шатахуун худалдан авсан нь Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуульд заасан нээлттэй тендерийн шаардлагыг зөрчжээ. МИАТ ТӨХК-ийн нийт үйл ажиллагааны зардал өмнөх оны мөн үеэс өссөн, харин төлөвлөгөөнөөс доогуур гүйцэтгэлтэй байна. Ажилчдын цалингийн багц зардал есөн тэрбум төгрөгөөр өссөн нь батлагдсан төсвөөс үндсэн болон түр орон тоо хэтэрсэнтэй холбоотой байна.Эмч, ажилчдын илүү цагийн хөлс, урвалж оношлуурын зардалд Засгийн газрын нөөц сангаас нэг тэрбум 400 сая төгрөг гарганаТомуу, томуу төст өвчин, амьсгалын замын халдварт өвчний тархалтыг хязгаарлаж, эрсдэл хүндрэлээс сэргийлэх, урьдчилан сэргийлэх ажлыг нийслэлийн хэмжээнд зохион байгуулж, эрүүл мэндийн байгууллагуудын эмч, ажилчдын уртасгасан цагаар ажиллах илүү цагийн хөлс, урвалж оношлуурын зардалд нэг тэрбум 400 сая төгрөгийг Засгийн газрын нөөц сангийн хөрөнгөөс гаргахаар тогтлоо. Томуу, томуу төст өвчнөөс урдчилан сэргийлэх, өвчний тархалт нэмэгдэхээс сэргийлэх арга хэмжээ авч, эрүүл мэндийн байгууллагуудыг уртасгасан цагаар ажиллуулах арга хэмжээг зохион байгуулж, шаардлагатай урвалж оношлуураар хангаж ажиллахыг Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэнд даалгалаа. Монгол Улсын хэмжээнд тархвар судлалын 47 дугаар долоо хоногт томуу, томуу төст өвчний тархалт “Улсын хэмжээний дэгдэлт”-ийн түвшинд хүрч 10,000 хүн амд 96.7 байна. Томуу, томуу төст өвчнөөр өвчлөгсдийн 82.6 хувийг 15 хүртэлх насны хүүхэд, амьсгалын замын цочмог хүнд халдварын улмаас эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж буй хүүхдийн 63.2 хувийг 0-5 насны хүүхэд эзэлж байна.  Сүүлийн долоо хоногт А(H3N2) вирус дэгдэлт 32.5 хувиар нэмэгджээ. ХӨСҮТ-ийн вирус судлалын лабораторид томуугийн А(H3N2) вирусийн бүрэн геномийн дараалал тогтоох шинжилгээ хийхэд Англи болон Япон улсад тодорхойлогдож байгаа A(H3N2) subclade K дэд хэв шинжтэй ижил байна. Цаашид нэмэгдэх хандлагатай, хүүхдүүд болон ахмад настнууд илүү өртөж, эмнэлгийн ачаалал нэмэгдэх төлөвтэй байна. Нийслэлийн хэмжээнд 18 эмнэлэг, эмнэлгийн байгууллагын 2052 орыг хүүхдийн томуу, томуу төст өвчний тусламж, үйлчилгээнд зориулж байна.Монгол Улс болон Евразийн эдийн засгийн холбоо, түүний гишүүн орнууд хоорондын худалдааны түр хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн мэдүүлнэМонгол Улс болон Евразийн эдийн засгийн холбоо, түүний гишүүн орнууд хоорондын худалдааны түр хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцээд Улсын Их хуралд өргөн мэдүүлэхээр тогтлоо. Монгол Улсын хувьд ЕАЭЗХ-ны гишүүн орнуудад нийт 367 бараанд гаалийн тарифын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдэлснээр аж ахуйн нэгжүүдийн орлого нэмэгдэж, хөдөө аж ахуйн салбарын шинэ зах зээлд нэвтрэх боломж бүрдэж, дотоодын бизнес эрхлэгчдийн гадаад худалдааны туршлага, чадварыг сайжруулж, олон улсын стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд түлхэц болно. Мөн Монгол Улсын уул уурхайн бус бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл нэмэгдэн, аливаа нэг улсаас хамаарах худалдааны хамаарал багасаж, эдийн засаг төрөлжинө. Энэ нь эдийн засгийн тогтвортой байдалд эерэг нөлөө үзүүлнэ гэж үзэж байна. Хэлэлцээрт хөрөнгө оруулалт, үйлчилгээний худалдаа, банк санхүү, төлбөр тооцоо зэрэг асуудал тусгагдаагүй, зөвхөн барааны худалдааны хүрээнд байгуулахаар тохиролцжээ. Хэлэлцээрийг гурван жилийн хугацаатай байгуулах бөгөөд талууд харилцан тохиролцон тус хугацааг сунгах боломжтой юм байна.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар өнөөдөр УИХ-ын “Асуулгын цаг”-т оролцлоо. Сар бүрийн сүүлийн долоо хоногийн баасан гарагт зохион байгуулдаг “Асуулгын цаг”-аар энэ удаа “Амьжиргааны өртөг” сэдвийн хүрээнд мэдээлэл сонсож, мэтгэлцээн өрнүүлэв. Хуралдааны дэгийн дагуу АН-ын бүлгийн дэд дарга Б.Жаргалан Ерөнхий сайдаас эдийн засаг дахь төрийн өмчийн оролцоо, төрийн өмчит компаниудын хувьчлал, амьжиргааны өртөг, хэрэглээний үнэ тэр тусмаа хүнсний бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт зэрэг сэдвийн хүрээнд үндсэн асуултуудыг тавьж, хариулт авсан юм.Тухайлбал, “Иргэдийн орлогын өсөлт үнийн өсөлтийг гүйцэхээ байлаа. Засгийн газраас богино хугацаанд айл өрхийн өдөр тутмын зардал, амьжиргааны өртгийг бууруулах талаар ямар тодорхой шийдэл хэрэгжүүлж байгааг нэрлэнэ үү?” гэсэн асуултад Ерөнхий сайд Г.Занданшатар хариулахдаа “Засгийн газар хүнд нөхцөлд ажилласан. Гадаад зах зээл дээр манай экспортын гол бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ бараг хоёр дахин унасан, төсвийн орлого тасарч, шатахууны хомсдол үүссэн гээд биднээс шалтгаалахгүй олон сорилтыг Засгийн газар давж, амжилттай ажиллаж байгаа. Засгийн газар гадаад зах зээлийн нөхцөл болон төсөвт учирч байгаа хүндрэлийг даван туулахын тулд, ард түмний нуруун дээр ачааллыг үүрүүлэхгүй гэж үзэж төсөвт тодотгол хийсэн. Түүхэнд анх удаа улсын төсвийн зардлыг 2.2 их наяд төгрөгөөр танаж, үрэлгэн зардлыг багасгаснаараа хөөсөрсөн төсвийг зөв голдиролд нь оруулсан. Ингэснээрээ 4000 төгрөгт хүрэх тооцоололтой байсан долларын ханш өнөөдөр 50-60 төгрөгөөр буураад байна. Төсвийн алдагдлын 2.2 их наядаар танаагүй бол инфляц 14-15 хувьд хүрэх байсан. Бид ард иргэдийн халааснаас хулгайлдаг инфляц, үнийн өсөлтийг хязгаарлахын тулд төрийн данхайсан бүтцийг танаж, төсвийн хэмнэлт хийсэн. Авлига хулгайтай тэмцэх ажлын үр дүнд 300 гаруй хэрэг шүүхэд шилжиж байна. Энэ бүхний үр дүнд төсвийн дотоод үр ашиг нэмэгдсэн. Найм, есдүгээр сард төлбөрийн дотоод тэнцэл анх удаа дараалан 70 сая доллар, 240 сая долларын ашигтай гарч, гадаад валютын ханш тогтворжиж, валютын нөөц анх удаа 6 тэрбум долларт хүрлээ. Энэ бүхэн бол иргэддээ чиглэсэн бодлогын үр дүн” гэлээ.“Импортлогч бус үйлдвэрлэгч улс болно гэж ярьдаг. Атрын аян, “Цагаан алт”, “Шинэ хоршоо” гэх мэт олон хөтөлбөр хэрэгжсэн. Бодитоор яаж үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих вэ?” гэсэн асуултад “Цагаан алт” хөтөлбөрийн үр дүнд ноолуурын салбар сэргэсэн. 247 сая долларын самнасан ноолуур гаргаж байна. Тэр хэмжээгээр эмэгтэй ажиллах хүчний тоо нэмэгдэж байгаа. Нэг шат ахивал утас үйлдвэрлэдэг болно. Улмаар эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг болох юм бол ухдаг шар алт биш ургуулдаг цагаан алт ноос ноолуураа дэлхийн валют болгож гаргах бололцоотой. Дотоодын самнах хүчин чадал 100 хувьд хүрч байна.Хүнсний хувьсгалын үр дүнд 56 шинэ үйлдвэр байгуулагдсан. Энэ үйлдвэрийн тоог 100-д хүргэж, эхний ээлжид хүнсний бүтээгдэхүүнээ дотооддоо бүрэн хангадаг болчихвол иргэдийн амьжиргаанд тустай хэмээн хариуллаа.“Асуулгын цаг”-т парламент дахь сөрөг хүчин болон олонхийн бүлгийн гишүүд Ерөнхий сайдаас асуулт асууж, хариулт авсан. Ерөнхий сайд Г.Занданшатар “Асуулгын цаг” буюу парламентын мэтгэлцээнээр шийдэл ярьдаг, түүнийгээ бодлого, шийдвэрт тусгадаг байх ёстой гэдэг зарчмын байр суурь илэрхийлж, УИХ-ын гишүүдийн асуултад тодорхой хариулт өгсөн. Үүнд,Эрчим хүчний салбарын либералчлалыг үе шаттай хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Ингэхдээ шат шатанд байгаа авлигыг арилгахгүй бол үр дүнд хүрэхгүй. Шатыг дээрээс нь эхэлж цэвэрлэх ёстой.Орон сууцны ипотекийн бодлогыг хэрэгжүүлэхдээ зах зээлийн эрэлтээс гадна нийлүүлэлтийг сайжруулж, ган болон цементийн үйлдвэрлэлийг дэмжин хөгжүүлнэ. Орон сууцжуулалтын банк байгуулж, эрэлт, нийлүүлэлт хоёрыг дэмжсэн, орлогод нийцсэн орон сууцыг барьж байгуулах хэрэгтэй байгаа. АНУ, Сингапур зэрэг дэлхийн олон оронд Орон сууцжуулалтын банк тусдаа механизм болж хэрэгжиж байгаа.Сүүлийн 30 орчим жилд өрхийн зарлага бодит орлогоосоо өндөр байсан. Цар тахлын үед хэрэглээ хумигдсантай холбоотойгоор зардал буурч, орлого үл ялиг давсан тооцоолол гарсан. Орлого давж байж хүн хуримтлалтай болно. Хуримтлалтай байж амьдралын нөхцөлөө сайжруулах бололцоо бүрдэнэ.Амьжиргааны үнийн өртийг түүврээр сонгож авсан 10 мянган өрхийн хэрэглээний багцыг судалж, тэндээс 430 гол нэр, төрлийн бараа, үйлчилгээний үнэд ОУВС-гийн аргачлалаар инфляцыг тооцдог. 2019 оноос хойш хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ хоёр дахин нэмэгдсэн. Манай улсын хувьд мах, гурилын үнэ үүнд голлох нөлөөтэй.Төрийн өмчит компаниудыг нээлттэй хувьцаат компани болгох ажил үргэлжилж байгаа. Үүнд хугацаа шаардагдаж байна. Тухайлбал, тухайн компани гурван жил алдагдалгүй ажилласан байх, олон улсын байгууллагаар аудитлагдсан байх ёстой, аудит хийхэд зургаан сарын хугацаа орно гэх мэтээр цаг хугацаа шаардсан ажлууд байна.Ерөнхий сайд Г.Занданшатар гишүүдийн асуултад ийнхүү хариулж, эдийн засгаа сэргээх, иргэдийн амьжиргааг дэмжих чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа ажлаа танилцуулан, Засгийн газраас ирэх долоо хоногт Эдийн засгийн эрх чөлөөний тухай хуулийг УИХ-д өргөн барих гэж байгааг хэллээ.

Монголчууд жил бүрийн 11 дүгээр сарын 26-ны өдрийг бүх нийтээр “Бүгд Найрамдах Улс тунхагласан өдөр” болгон албан ёсоор тэмдэглэн өнгөрүүлдэг уламжлалтай. Анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан түүхэн эл өдрийн утга учир, ач холбогдлын талаар судлаач Пэлжидийн Амаржаргалтай ярилцлаа.-    Тусгаар тогтносон Монгол Улсын 14 дүгээр он буюу 1924 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр "Бүх Монгол Улсыг үүнээс хойш Бүгд Найрамдах Бүрэн Эрхтэй Ард Улс" хэмээн дотоод ба гадаадад тунхаглан зарлаж, хуульчлан баталгаажуулсан нь XX дугаар зууны түүхэн дэх онцгой үйл явдал хэмээн үздэг. Энэ учир шалтгааны тухай судлаач танаас илүү тодруулмаар байна?-   Одоогоос 101 жилийн тэртээх Арваннэгдүгээр сарын 26-нд Монгол Улс Анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан. Манай улс түүхэндээ анх удаа бичгээр Үндсэн хууль баталсан өдөр гэсэн үг. Бид өмнө нь Үндсэн хуульгүй явж ирсэн. Гэсэн хэдий ч Үндсэн хуулийн шинжтэй баримт бичиггүй байсан гэсэн утга биш юм. Үүнээс өмнө тухайлбал,  Зарлигаар тогтоосон хуулийн зүйлийн бичиг, Улсын Дээд, Доод хурлын найман зүйлийн дүрэм, Тангарагийн гэрээ, Ж.Цэвээний “Улсын эрх” судалгааны бүтээл болон Д.Бодоогийн “Монгол хэмжээт засагтай ард улсын Үндсэн хууль” (1922 он) бичиж дуусаагүй үндсэн хууль зэрэг Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинжтэй баримт бичиг, судалгааны материалууд байдаг. Түүнчлэн гадаад орчноос тухайн үеийн Зөвлөлт социалист бүгд найрамдах холбоот орос улс 1918 онд “Конституция РСФСР”  Үндсэн хуулиа баталсан байдаг. Эдгээр нь нийлж улмаар, аажимдаа түүхийн явцад Ардын Засгийн газар байгуулагдах, улс төрийн нам бий болж Үндсэн хууль батлагдсан өдөр. Асар их ач холбогдолтой өдөр. Монголчууд анх удаа дэлхий нийтэд бид Үндсэн хуулиа баталсан, энэ хуульдаа хаашаа явах чиг хандлага, хүний эрх, эрх чөлөө, төрийн байгуулалтаа тогтоосон. Үүнийг 100 гаруй жилийн дараа эргээд харахад, авах ч зүйл байна, хаях ч юм бий. Өөрөөр хэлбэл, давуу болон сул талыг түүхийн он цагийн хугацаанд дүгнэгдэхээр болжээ. Ололттой тал нь түүхэндээ Үндсэн хуультай болсон явдал. Гэхдээ мэдээж гадны улс орнуудтай харьцуулахад оройтсон шахуу. Жишээлбэл, дэлхийн анхны Үндсэн хууль гэхэд 1215 онд Магна Харта Англи улсад батлагдсан. Америкийн Нэгдсэн Улс 1787 онд, Ази тивд Япон Улс 1889 онд анхлан Үндсэн хуулиа баталсан байдаг. Манай хувьд Азийн бүсдээ нэлээд хожуу Үндсэн хуультай болсон оронд тооцогддог. Ингэлээ гээд бид хоцрогдсон гэсэн үг биш. Үндсэн хуулиа батлах нь өөрөө хамгийн том ач холбогдолтой зүйл юм.-       Улсаа тунхагласан гэдгийн цаад мөн чанар, ач холбогдол юунд оршдог вэ?-    Үндсэн хуулиа баталснаар тухайн улс орны хөгжлийн чиг хандлага, хаашаа, юунд тэмүүлж зорьж байгааг илтгэдэг. Хүний эрхийн ойлголтыг анх удаа үндэсний хуульдаа тусгаж, хүний эрх байх ёстой гэдгийг тунхагласнаараа ач холбогдолтой юм. Түүнчлэн Бүгд Найрамдах Улс тунхаглана гэдэг бол ард түмнээс сонгуулийн жилийн хугацаанд сонгогдож, төрийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг, төлөөллийн байгууллагатай засаглалын хэлбэрийг сонгосон гэсэн үг.-       Та сая Анхдугаар Үндсэн хуульд алдаа, оноо ч бий гэлээ. Сул тал нь юу байв?-    Хаант засаглалын хэлбэрээс Бүгд Найрамдах засаглалд шилжиж, Ардын засгаас хааны эрх мэдлийг авч, шилжүүлсэн гэж ярьцгаадаг. Гэвч бид шашин төрийг хослуулсан Богд хаан хэн байсныг нягтлан судалж, хаангүйгээр цааш оршин тогтнох нь ямар вэ гэдгийг бодолцох ёстой. Өнөөдөр дэлхий нийтэд хаант засаглалаас татгалзаагүй улс орнууд бий. Билэгдлийн шинжтэй хаан нь тухайн улсын түүхт ёсны соёлын уламжлал-шинэчлэлийг үргэлжүүлэх, тухайн улсын иргэдийг хамгаалж, өмгөөлөх хүнтэй гэсэн омогшлыг төрүүлэх, нэг ёсны тухай улсын иргэдийн бэлгэ тэмдэг болдог. Тиймээс түүхийн баримт бичгүүддээ авах, гээхийн ухаанаар хандаж, алдаа, онооноосоо суралцаад явах хэрэгтэй.-       Үндсэн хуульт ёс бий болсноор тухайн улс орны ирээдүй, хэтийн төлөв тодорхойлогддог гэж та онцоллоо. Эх хуулийг танин мэдэх чухал гэдгийг үеийн үед сануулах сургамж, захиас байна уу?-    Хуулиа батална гэдэг нь тухайн улс тусгаар тогтнолоо батална гэсэн үг юм. Үндсэн хууль бол иргэдийн эрх, эрх чөлөөг дээдлэн, зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх төрөөс хамгаалж байгаа улс төр, эрх зүйн онцгой, эх баримт бичиг. Дээдлэн залж, сүсэглэхээс илүүтэй Үндсэн хуулийн доторх агуулга, мөн чанарыг бүлэг, зүйл, заалт, хэсэг тус бүрийг задлан тунгааж, дагаж мөрдөх ёс, хэрэгжүүлэх, дэг соёлыг хүүхэд, залуустаа, хойч үедээ өвлүүлэх нь бидний үүрэг гэж боддог. Улсын тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдлын баталгаа болсон “Үндсэн хууль” бол юуны түрүүнд таны төлөө, таныг хамгаалж байгаа эрх зүйн баталгаа гэдгийг иргэдэд ойлгуулах нь нэн чухал байна.Манай монголчууд энэ сайхан тэмдэглэлт өдрөөрөө үндэсний бөхөө барилдуулдаг уламжлалтай. Дэлхийн бусад оронд өөр өөрөөр тэмдэглэдэг. Тухайлбал, Үндсэн хуулийн музей байгуулдаг. Ирээдүй хойч үе, иргэддээ үр өгөөжтэй, танин мэдэхүй, үндсэн хуулийн сургалт, судалгааг дэмжих хэрэгтэй санагдсан.-   Ингэхэд манай улсад Үндсэн хууль судлаачид цөөн байдгийн шалтгаан юу вэ? Та ямар сэдвээр доктор хамгаалсан бэ?-   Тийм ээ, судлаач цөөхөн. Үүний нэг шалтгаан нь санхүүтэй холбоотой болов уу. Жишээлбэл, эрүүгийн, иргэний эрх зүй судлаачид бол мэргэшлээрээ өмгөөлөл хийгээд явах боломжтой байдаг. Гэтэл Үндсэн хууль судлаач бол хязгаарлагдмал. Миний хувьд Үндсэн хуулийн эрх зүй, тэр дундаа харьцуулсан үндсэн хуулийн эрх зүй, парламентын эрх зүйн чиглэлээр доктор хамгаалж, дагнан судалгаа хийдэг.-       Цаг, зав гаргаж ярилцсанд баярлалаа."Өдрийн сонин"-ы 2025 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдрийн дугаарт нийтлэгдсэн.

Улсын Их Хурлын Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хорооны Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд хороо (2025.11.24) хуралдлаа. Дэд хорооны хуралдаанаар 2026 оныг “Боловсролыг дэмжих жил”-ийн болгон зарласантай холбогдуулан “Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцэв.Боловсролын сайд Д.Наранбаяр Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хороо болон Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд хорооны хуралдаанд энэ оны наймдугаар сарын 26-ны өдөр салбарын хууль, эрх зүйн актын хэрэгжилтийн талаар, есдүгээр сарын 23-ны өдөр 2026 оны төсвийн төслийн талаар тус тус мэдээлэл хийсэн юм. Байнгын хорооны тогтоолын төслийг дээрх мэдээллүүдэд үндэслэн, Байнгын болон дэд хорооны гишүүдийн саналыг тусган боловсруулсан тухай Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд хорооны дарга, Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар танилцууллаа. Тэрбээр тогтоолын төсөлд боловсролын бүх түвшинд нэн яаралтай авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тухайн түвшинд хамааруулан авч үзсэнийг онцолж, эдгээр арга хэмжээ нь өрсөлдөх чадвартай боловсролын тогтолцоог бэхжүүлэх, боловсролын чанар, сургалтын хөтөлбөрийн шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, багшийн мэргэжлийн хөгжлийн чадамж, хөдөлмөрийн үнэлэмжийг сайжруулах, боловсролын дэд бүтэц, сургалтын хэрэглэгдэхүүний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, хяналт, зохицуулалтын үр дүнтэй бүтэц бий болгоход чиглэсэн болохыг дурдлаа. Багшийн мэргэжлийн тасралтгүй хөгжлийг дэмжих, сургалт, үйл ажиллагааг багшийн ажилласан жилээс үл хамаарч, тэдний чадамжид суурилсан, ажил үүргээ гүйцэтгэхэд нь шууд хэрэглээ болох агуулгад чиглүүлэн ажлын байранд болон орон нутаг үндэсний түвшинд үр дүнтэй зохион байгуулах, мөн анхны жилдээ ажиллаж байгаа багшийг багшлах ажилд дагалдуулан сургах зайлшгүй шаардлагатай байгааг тэрбээр өгүүлж, англи хэлний стандартад нийцсэн сурах бичгээр хангах, багшлах хүний нөөцийг чадавхжуулж, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, дэд бүтцийн хүртээмжийг сайжруулах тухай заалтыг тогтоолд тусгасан үндэслэлийг тодорхой ярьсан юм. Мөн мэргэжлийн болон техникийн боловсрол сургалтыг сайжруулах, үүний хүрээнд төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг эрчимжүүлж, сургалтын орчин, дэд бүтцийг шинэчлэх, хөтөлбөр, стандартын шинэчилж, инноваци, шинэ технологи нэвтрүүлэх зэрэг тодорхой асуудлуудыг тогтоолын төсөлд тусгасан байна.Өнөөдрийн байдлаар манай улсад жолооны болон хэлний сургалтыг багтаасан төрөл бүрийн сургалтын төвүүд нийт 1246 байгаа юм. Эдгээрт 2025 онд 6053 чадамжийн нэгжээр 61881 чадамжийн гэрчилгээ олгож, мэдээллийн нэгдсэн системд бүртгэжээ. Цаашид мэргэжлийн сургалтын үйл ажиллагааны бодлого, зохицуулалтыг оновчтой болгох шаардлага байгааг Дэд хорооны дарга тэмдэглэлээ. Улсын хэмжээнд төрийн өмчийн 1814 сургалтын байгууллагад 93475 албан хаагч ажиллаж байгаагийн 58 мянга буюу 62.2 хувь нь багш нар бөгөөд тэдний 60.0 хувь нь орон нутагт ажиллаж байна. Ерөнхий боловсролын сургуулийн багшийн сарын дундаж цалин үндсэн цалингийн нэмэгдэл хөлс, унаа, хоол, гүйцэтгэлийн үнэлгээний урамшууллын оруулаад татварын өмнөх байдлаар 2 680 989 төгрөг байгаа боловч шинээр ажилд орж буй залуу багшийн үндсэн цалин 1 484 000 төгрөгөөс эхэлж байгаа талаар тэрбээр тодорхой мэдээлэл өгч, цалинг нэмэгдүүлэхэд зориулан Монгол Улсын 2026 оны төсөвт 618.6 тэрбум төгрөг нэмж тусгасны дагуу багш нарын цалингийн бүтцийг оновчтой болгож, тогтвортой хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэдгийг онцлон анхааруулсан юм.Дэд хорооны дарга С.Зулпхарын тавьсан Байнгын хорооны тогтоолын төслийн танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, хариулт авсан юм. Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Галбадрах Засгийн газрын бодлого, шийдвэр ерөнхий асуудлууд руу чиглээд, салбарын гол асуудлууд, тэдгээрийн агуулга, мөн чанар руу орохгүй байгааг шүүмжилж, сургууль, цэцэрлэг барих, тоног төхөөрөмж, хиймэл, оюун ухаан, инноваци нэвтрүүлэх зэрэг олон бодитой шийдлүүд хэлэлцүүлгийг үед яригдсан боловч төсөл, хөтөлбөр, бодлого шийдвэрт огт орж ирэхгүй байна гэсэн юм. Тэрбээр сургууль, цэцэрлэг нэмж барих ажлуудыг төлөвлөж байгаа ч тэдгээрт ажиллах багшлах боловсон хүчнийг дэмжих, тэдний урт хугацааны хөгжлийн асуудлыг төлөвлөх шаардлагатайг онцолсон бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Рэгдэл хүн амын өсөлт сүүлийн 10 жилд буурч байгаатай уялдуулан сурагчдын тоо, анги дүүргэлт, түүний өсөлтөд дүн шилжилгээ хийх нь зүйтэй тэмдэглэв. Байнгын хорооны тогтоолын зүйл, заалтыг илүү тодорхой болгож, үр дүнд чиглүүлэх шаардлагатай гэсэн саналыг тэрбээр хэллээ.Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхтуяа боловсролын салбарт тулгамдаж буй асуудлуудыг оновчтой тодорхойлж, зөв эрэмбэлэх цаг болсныг сануулж, багшийн хомсдолын үндсэн шалтгаан нь нийгмийн баталгаа хангагдаагүй, цалин хөлс нь амьдралд хүрэлцэхгүй байгаа явдал гэдгийг тодорхойлов. Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Хэрлэн хууль, тогтоомжид заасан гэрийн боловсролыг дэмжих, зайны болон цахим сургалтыг өргөжүүлж, эдгээрээр олж авсан боловсролыг хүлээн зөвшөөрөхтэй холбоотой зохицуулалтуудын хэрэгжилт хангалтгүй байгаагийн шалтгаан, нөхцөлийн талаар асууж Боловсролын яамны албан тушаалтнуудаас хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Баатархүү салбарын яам барига барих, тендер шалгаруулах ажилд бус боловсрол, сургалтын бодлого, хөтөлбөртөө анхаарч ажиллахыг зөвлөлөө. Тэрбээр багшийг бэлтгэх, тогтвортой ажиллуулах, урьж авчрах зэрэг хүний нөөцийн арга хэрэгслүүдийг ашиглаж, боловсон хүчний хүрэлцээ, хангамжийг шийдвэрлэх шаардлагатайг онцолж, ерөнхий боловсролын сургуулийн сургалтын хөтөлбөрийг шинэчлэх хүрээнд хичээлүүдийг нэгтгэх, сурагчдыг амьдралд бэлтгэхэд анхаарч ажиллах цаг болсныг санууллаа. Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Бум-Очир Монгол Улсын боловсролыг олон улсын түвшинд хүргэх, шат шатны боловсролын гэрчилгээ, сертификатыг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгддөг болгоход ахиц гаргаж, ажиллах шаардлагатайг онцолсон бол Дэд хорооны дарга С.Зулпхар их, дээд сургуульд гадаадын туршлага, чадвартай багш нарыг урьж ажиллуулах, олон улсын магадлан итгэмжлэх хөтөлбөрт хамрагдах зэрэг асуудлыг хөндсөн юм.Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, Боловсролын яамны албан тушаалтнууд, мэргэжилтнүүдээс хариулт авсны дараа Байнгын хорооны тогтоолын төслийг дэмжих эсэх тухай санал хураалт явуулахад Дэд хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжлээ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын амралтын хугацааг наашлуулах эсэх асуудлаар Эрүүл мэнд болон Боловсролын яамны төлөөлөлтэй уулзлаа. Улсын хэмжээнд хийсэн эрсдэлийн үнэлгээгээр арванхоёрдугаар сарын 15 гэхэд томуу, томуу төст өвчин дэгдэх “Өндөр эрсдэлтэй” гэж гарсныг ЭМЯ танилцууллаа. Тиймээс бага ангийн сурагчдын амралтыг 14 хоногоор наашлуулах эсвэл цахимд шилжүүлэх санал гаргажээ. Харин Боловсролын яам уг саналыг шууд хүлээн авах боломжгүй гэв.Арванхоёрдугаар сарын 01-нээс сурагчдыг амрааж эхэлбэл ид хүйтний үед амралт дуусаж, хичээл цуглана. Тэр үед томуу, томуу төст өвчин дэгдвэл яах вэ гэсэн П.Наранбаяр сайдын асуултад ЭМЯ баталгаа өгч чадахгүй байна.Талуудын мэдээллийг сонссоны дараа Ерөнхий сайд Г.Занданшатар эхний ээлжид халдвар, хамгааллын дэглэмийг бүх шатанд сахиулах үүрэг өглөө. Энэ долоо хоногт урьдчилан сэргийлэх ажлыг бүх түвшинд хариуцлагатай хийж, өвчлөл буурвал хичээлийг товлосон хугацаанд нь амраана. Хэрвээ буурахгүй улам нэмэгдвэл ирэх долоо хоногоос цахимд шилжүүлэхийг үүрэг болголоо. Цахимд шилжүүлсэн тохиолдолд сургалтын үйл ажиллагааг тасалдалгүй, чанартай зохион байгуулахад онцгой анхаарахыг сануулав. Мөн ханиад хүрсний улмаас хичээлдээ явж чадахгүй байгаа хүүхдүүдэд цахимаар хичээлээ хийх боломжоор хангахыг даалгалаа.Хүүхдүүд гэрээсээ хичээлээ үзэхэд интернэтийн асуудлыг шийдвэрлэх хүрээнд үүрэн холбооны оператор компаниудтай хамтарч ажиллахыг ЦХИХХЯ-тай хамтран ажиллахыг чиглэл болгов.Иргэдийг бухимдуулахгүй, зөв зохион байгуулалт хийж, эмнэлгийн ачааллыг яаралтай бууруул. Зөвлөгөө өгөх, цахимаар цаг авах нээлттэй утас ажиллуулах хэрэгтэй. Хүүхдээ үзүүлэх гэж олон цагаар дугаарлаж буй асуудлыг шийдвэрлэж, үзлэгийн төв нээхийг Ерөнхий сайд Г.Занданшатар ЭМЯ-ныханд онцгойлон санууллаа.

Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны 62 дугаар тогтоолоор байгуулагдсан “Оюу толгой бүлэг ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах, хүртэх өгөөжийг нэмэгдүүлэхтэй холбоотой баримт бичиг, үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийх” үүрэг бүхий Хянан шалгах түр хорооноос нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсголыг 2025 оны 12 дугаар сарын 08-12-ны өдрүүдэд Төрийн ордны “Их Эзэн Чингис хаан” танхимд зохион байгуулах тул иргэн, хуулийн этгээд, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөлөл Та бүхнийг оролцохыг урьж байна.Сонсгол явуулах сэдэв:1/2025 оны 12 дугаар сарын 08-ны өдөр “Жавхлант” (MV-15225), “Шивээ толгой” (MV-15226) ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайн нөөцийг тогтоож, үнэлгээг тодорхойлсон болон холбогдох бусад баримтад үндэслэн төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоохтой холбоотой асуудал;2/2025 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдөр “Оюу толгой” ХХК-ийн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ /Нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, дахин тодотгосон/-ний санхүүжилтийн хүүгийн хувь, түүнийг олон улсын зах зээлийн жишигт нийцүүлэн бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, холбогдох үр дагавар;3/2025 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдөр “Оюу толгой” ХХК-ийн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ /Нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, дахин тодотгосон/-ний санхүүжилтийн хүүгийн хувь, түүнийг олон улсын зах зээлийн жишигт нийцүүлэн бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, холбогдох үр дагавар (үргэлжлэл).Бүртгэл:Сонсголын бүртгэл 2025 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрийн 17.30 цаг хүртэл явагдана.Шуудангийн хаяг:14201 Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, Жанжин Д.Сүхбаатарын талбай 1, Төрийн ордон-131, Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Хяналт шалгалтын газар /Лавлах утас: 51-261440/Цахим шуудангийн хаяг: [email protected]• Оролцох хуулийн этгээдийн төлөөлөл, иргэн бол овог, нэр, регистрийн дугаар, оршин суугаа газрын буюу шуудангийн хаяг, гарын үсэг, холбогдох утасны дугаар бүхий хүсэлтийг бичгээр болон цахим шуудангаар  бүртгүүлнэ. Оролцогч санал, тайлбар, мэдээллээ сонсгол болохоос ажлын хоёроос доошгүй өдрийн өмнө (2025 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн дотор) бичгээр ирүүлж болох бөгөөд нэр, хаяггүй саналыг бүртгэхгүй болохыг анхаарна уу.• Оролцох хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд хүсэлтээ Улсын Их Хурлын Тамгын газарт албан бичгээр ирүүлнэ.Оролцогчдын талаарх мэдээлэл: Оролцогч, ажиглагчийн тоо танхимын багтаамжаас шалтгаалан хязгаартай тул хүсэлт ирүүлсэн дарааллаар баталгаажуулна.Жич: “Монгол Улсын Төрийн ордны хамгаалалт, үйлчилгээний журам”-д заасны дагуу сонсголд оролцогчдыг иргэний үнэмлэхийг үндэслэн албаны болон үндэсний хувцастай Төрийн ордонд нэвтрүүлнэ.АЖЛЫН АЛБА

Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн нарын 33 гишүүн өнөөдөр (2025.11.14) Монгол Улсын Их Хурлын Чуулганы Хуралдааны Дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Улсын Их Хурлын дэд дарга Ж.Бат-Эрдэнэд өргөн барилаа.Үндсэн хуульд заасны дагуу Монгол Улсын Их Хурал өөрийн бүрэн эрхийн хүрээнд аливаа асуудлыг хэлэлцэхдээ хуралдааны дэгийг өөрөө тогтоох эрхтэй. Гэвч Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулиар санал хураалт явуулах ерөнхий журмыг нарийвчлан зохицуулаагүйн улмаас үр дүн муутай томьёоллоор санал хураалтыг явуулж буй нь Монгол Улсын Их Хурлын бүрэн эрх, холбогдох бусад хуулийн зарчимд нийцэхгүй байна хэмээн үзэж хуулийн төслийг боловсруулсан гэж Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн танилцуулсан юм.Тухайлбал Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.11 дэх хэсэгт “тухайн өдрийн хуралдаан эхлэхэд ирцэд бүртгүүлсэн гишүүн чөлөө аваагүй, хүндэтгэн үзэх болон энэ хуулийн 7.5-д заасан эсэргүүцэх шалтгаантайгаа мэдэгдэлгүй хуралдааныг орхиж гарсан, эсхүл бүртгэлээс гарсан /картаа сугалсан/ бол түүнийг хуралдааны ирцэд оруулж тухайн асуудлаар санал хураахад эсрэг санал өгсөнд тооцно.” гэснийг нарийвчлан зохицуулах, улмаар “Чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар асуудлыг шийдвэрлэхдээ Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон нийт гишүүдийн олонх дэмжсэн, дэмжээгүйгээс үл хамаарч эрх бүхий этгээдийн анх гаргасан саналыг нь “дэмжих эсэх”-ээр санал хураана.” гэж шинэчлэн тусгахаар боловсруулжээ.Түүнчлэн Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн зарим зүйл, хэсэгт заасан хугацааг Монгол Улсын Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд нийцүүлэх, Засгийн газрын гишүүнийг томилж, чөлөөлж, огцруулах асуудлыг Улсын Их Хуралд танилцуулах хугацааг нарийвчлан заасан гэв.Улсын Их Хурлын дэд дарга Ж.Бат-Эрдэнэ цаг үеийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн хуулийн төслийг өргөн барьж байгаа явдалд талархал илэрхийлээд, хэлэлцүүлгийг хуулийн дагуу явуулахаа мэдэгдлээ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Хууль тогтоомжийг 2028 он хүртэл боловсронгуй болгох үндсэн чиглэлд “Гэр бүлийн тухай хуулийн төслийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яам Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамтай хамтран боловсруулж, 2025 онд УИХ-д өргөн мэдүүлнэ.” гэж заасны дагуу хуулийн төслийг өргөн барьж байгаагаа Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр танилцууллаа. Тэрбээр өнөөдөр (2025.11.14) Улсын Их Хурлын дэд дарга Ж.Бат-Эрдэнэд Гэр бүлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг Гэр бүлийн хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн төслийн хамт өргөн барьсан юм. Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт Гэр бүлийн тухай хуулийг шинэчлэн батлуулах, чанартай амьдрал, гэр бүлийн гишүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн учраас энэхүү хуулиудын төслийг олон нийтэд хэлэлцүүлж, орчин цагийн хэрэгцээнд нийцүүлэн боловсруулжээ.Гэр бүлийн тухай хууль нь хувийн эрх зүйн асуудлыг зохицуулдаг суурь хуулиудын нэг хэдий ч 1999 оноос хойш гэрлэх, гэрлэлт цуцлах, хүүхдийн эрх, хууль ёсны эрх ашиг хөндөгдөх, зөрчигдөх, сэргээх зэрэг харилцааг нарийвчлан зохицуулаагүй явж ирсэн. Тодруулбал, Монгол Улсад гэр бүлийн маргааныг оновчтой шийдвэрлэх, гэр бүлийн гишүүдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах асуудал нэн тулгамдаж байна. Иймд гэр бүлийн харилцааг олон улсын жишигт нийцүүлэх, шинээр үүсэж байгаа харилцааг зохицуулах, орхигдсон буюу хийдлийг арилгахыг зорьсон хэмээн Засгийн газрын төлөөлөл танилцуулав.Хуулийн төсөлд Монгол хүний удмын санг хамгаалах, гэрлэгчдийн эрх, үүргийг нарийвчилж, гэм хорын хохирол төлүүлэх, гэрлэгчид эд хөрөнгө эзэмших, өмчлөх, хүүхдээс тусдаа амьдарч байгаа эсэхээс үл хамааран эцэг, эхийн хүлээх үүрэг, хариуцлага хүлээлгэх зэрэг асуудлыг шинэчилсэн найруулгад тусгасан. Харин Гэр бүлийн хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн төсөл нь анхдагч хуулийн төсөл учраас ихээхэн ач холбогдолтой, шүүхийн шатан дахь эвлэрүүлэн зуучлах тогтолцоо, процессыг бий болгож, гэр бүлийн хэргийг үр дүнтэй шийдвэрлэх боломжийг бүрдүүлнэ хэмээн Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр онцоллоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн (2025.11.14) нэгдсэн хуралдаан гишүүдийн 50.8 хувийн ирцтэйгээр 10 цаг 10  минутад эхэллээ. Нэгдсэн хуралдааны эхэнд "Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлэв. Тус төслийг хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг 2025 оны 11 дүгээр сарын 13-ны нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж эхэлсэн бөгөөд санал хураалтыг хойшлуулаад байсан юм. Өнөөдрийн нэгдсэн хуралдааны эхэнд “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжээгүй Эдийн засгийн байнгын хорооны саналыг дэмжих эсэхээр санал хураалт явууллаа. Нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 68 гишүүний 85.3 хувь нь дэмжсэнгүй. Иймд дээрх төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжсэнд тооцон анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн бол бусад Байнгын хороонд шилжүүлэв.Дараа нь Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүд эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж, эцэслэн баталлаа.Төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх Төсвийн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Үүрийнтуяа танилцуулав. Засгийн газраас 2025 оны 09 дүгээр сарын 01-ний өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төслийн хамт өргөн мэдүүлсэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон “Засгийн газрын үнэт цаас гаргах эрх олгох тухай”, “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг энэ сарын 07-ны өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар явуулж, эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн байнгын хороонд шилжүүлсэн.Төсвийн байнгын хороо 2025 оны 11 дүгээр сарын 12-ны өдрийн хуралдаанаараа дээрх хууль, Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42 дугаар зүйлд заасны дагуу явуулжээ. Байнгын хороо Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.2.3 дахь заалтад заасны дагуу нэгдсэн хуралдааны анхны хэлэлцүүлгээр санал хурааж дэмжигдсэн “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн 5 дахь заалтыг өөрчлөн найруулж, Тавантолгойн бүлэг ордтой холбоотойгоор байгуулсан, хэрэгжүүлсэн төрийн нууцад авсан гэрээ, хэлцлийг хууль тогтоомжийн дагуу төрийн нууцаас гаргах арга хэмжээг авч, Улсын Их Хуралд тайлагнах саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.Нэгдсэн хуралдааны анхны хэлэлцүүлгээр олонхын дэмжлэг авсан саналуудыг холбогдох хууль, тогтоолын төсөлд нэмж тусган агуулга, бодлого, зарчмыг алдагдуулахгүйгээр үг хэллэг, дэс дараалал, бүтцийн шинжтэй засварыг хийж эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн хууль, тогтоолын төслүүд зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллыг бэлтгэсэн болохыг Д.Үүрийнтуяа гишүүн танилцууллаа.Төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн тухай Төсвийн байнгын хорооны танилцуулгатай холбогдуулан Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 43 дугаар зүйлийн 43.2-т заасны дагуу Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа, А.Ганбаатар, Б.Жаргалан, С.Эрдэнэбат нар асуулт асууж, хариулт авав.Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай 18 дугаар зүйлийн 18.4 дэх хэсэг буюу “Энэ хуулийн 5.1.13-т заасан төрийн үйлчилгээ үзүүлэх төслөөс хамааран техник, эдийн засгийн үндэслэл шаардахгүй бөгөөд мөнгөний үнэ цэнийн шинжилгээ, төсөвт үзүүлэх нөлөөллийн шинжилгээ, эрсдэлийн шинжилгээ, хууль зүйн дүн шинжилгээ болон нийгмийн нөлөөллийн шинжилгээг хийж болно” гэсэн зохицуулалтын үр дагаврын талаар тодруулсан гишүүний асуултад ажлын хэсгээс “Нийтийн зориулалттай төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр хэрэгжиж байгаа төслүүдийг нийтийн зориулалттай дэд бүтэц, төрийн үйлчилгээний төсөл гэж хоёр бүлэгт хуваадаг. Нийтийн зориулалттай дэд бүтцийн бүх төсөлд ТЭЗҮ шаарддаг зохицуулалт хэвээрээ мөрдөгдөнө. Харин төрийн үйлчилгээний буюу түншлэлээр хэрэгжүүлэх төрийн үйлчилгээний зарим төсөлд ТЭЗҮ шаардах нь хувийн хэвшлийн түншлэгчдэд дарамт үүсгэх, хугацаа удах нөхцөл болж байгаа учраас бусад шинжилгээг хийснээр ТЭЗҮ шаардахгүй байхаар, зарим төрийн үйлчилгээний төслийг түншлэлээр хэрэгжүүлж болохоор зохицуулах нь оновчтой гэж үзсэн. Төрийн үйлчилгээний төсөл нь хамрах хүрээ, хэмжээ, онцлогоосоо хамаараад зайлшгүй ТЭЗҮ-тэй байх шаардлагатай тохиолдол зохих ёсны шаардлагыг хангуулах болно” гэдэг хариулт өгөв. Ирэх оны төсвийн тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдээс хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгжүүд татварын дарамтыг бууруулах бодлогыг хүлээж байсан ч шийдэл тусгагдаагүй гэдгийг тодотгоод Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуулийг шинэчлэн найруулах шаардлагын талаар байр сууриа илэрхийлж байсан.Гишүүд ийнхүү асуулт асууж, хариулт авсны дараа Төсвийн байнгын хорооноос “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөлтэй холбогдуулан ирүүлсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллоор санал хураалт явуулан шийдвэрлэлээ. Үргэлжлүүлэн Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг эцэслэн батлах санал хураалт явуулсан юм. Нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 86 гишүүний 74.4 хувь нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг эцэслэн батлахыг, 75.6 хувь нь Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг эцэслэн батлахыг, 64 хувь нь “Засгийн газрын үнэт цаас гаргах эрх олгох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг эцэслэн батлахыг, 66.3 хувь нь “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим аргa хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг эцэслэн батлахыг тус тус дэмжсэн.“Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэн баталлаа. Төсвийн байнгын хорооны холбогдох хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Үүрийнтуяа нэгдсэн хуралдаанд танилцуулав.Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.2 дахь хэсгийг үндэслэн боловсруулсан “Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг Төсвийн байнгын хороо 2025 оны 11 дүгээр сарын 12-ны өдрийн хуралдаанаараа Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.2 дахь хэсэгт заасны дагуу хэлэлцэн дэмжсэн байна. Тогтоолын төсөлд Засгийн газарт хэд хэдэн асуудлаар зөвшөөрөл, үүрэг, чиглэл өгөхөөр тусгажээ.Тухайлбал, Өрийн удирдлагын тухай хуулийн 281 дүгээр зүйлийн 281.1 дэх хэсгийг үндэслэн Нийслэл Улаанбаатар хотод тулгамдаад буй асуудлуудын санхүүжилтийг шийдвэрлэх зорилгоор нийслэлийн дотоод үнэт цаас гаргах асуудлыг холбогдох хууль, бодлогын баримт бичигт нийцүүлэн шийдвэрлэх зөвшөөрөл олгохоор тусгажээ. Мөн боловсрол, эрүүл мэнд, шинжлэх ухааны салбарын хүний нөөцийн тогтвортой байдлыг хангах, ажилтнуудын ур чадвар, хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлэх, иргэдэд үзүүлэх боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулах зорилгоор Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулиар багш, эмч, эрүүл мэндийн ажилтан, эрдэм шинжилгээний байгууллагын албан хаагчдын үндсэн цалинг нэмэгдүүлсэнтэй холбогдуулан төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын харьяа төсвийн байгууллагын үндсэн цалинг хуульд заасан хэмжээгээр нэмэгдүүлэхийг даалгахаар төсөлд тусгасан байна.Төрийн албаны тогтолцоог шинэчлэн сайжруулж хүний нөөцийн бодит үнэлэмж, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, салбар хооронд үүссэн цалин хөлсний тэгш бус байдлыг арилгах үүднээс төрийн албаны ангилал, зэрэглэлийг шинэчлэн, түүнтэй уялдуулан төрийн албан хаагчийн цалин хөлс, нэмэгдлийн асуудлыг оновчтой тогтоох, эрх зүйн орчныг сайжруулахыг Засгийн газарт даалгахаар төсөлд тусгасан хэмээн Д.Үүрийнтуяа гишүүн танилцууллаа.Төсвийн хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, хөрөнгийг үр ашигтай ашиглах, төслүүдийн хэрэгжилтийн сахилга, хяналтыг сайжруулах үүднээс төсвийн хөрөнгө оруулалтаар эхэлсэн боловч дуусаагүй, зогссон барилга байгууламж, төслүүдэд дүн шинжилгээ хийх, холбогдох арга хэмжээ авахыг мөн Засгийн газарт даалгахаар төсөлд тусгасан болохыг санал, дүгнэлтэд дурджээ.Хүүхдийн эрүүл мэнд, өсөлт, хөгжлийг дэмжих, боловсролын орчныг сайжруулж, сургалтын чанар, тэгш хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор ерөнхий боловсролын 6-12 дугаар ангийн нийт сурагчдад “Үдийн хоол” хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардлын санхүүжилтийн эх үүсвэрийг судлан холбогдох эрх зүйн орчныг сайжруулж, 2027 оны төсвийн төсөлд тусгах арга хэмжээ авахыг Засгийн газарт даалгахаар төсөлд тусгасан байна.Улсын Их Хурлаас 2025 оны 11 дүгээр сарын 12-ны өдөр баталсан Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хууль, Үндэсний баялгийн сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай хуулийг Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн дээрх хуулийн төслүүдтэй харьцуулж, Үндэсний аудитын газраар аудитын дүгнэлт гаргуулж, 2025 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн дотор Улсын Их Хуралд танилцуулахыг Засгийн газарт даалгахаар энэхүү Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөлд тусгажээ.Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх “Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн, батлуулах нь зүйтэй гэж үзсэн болохыг Д.Үүрийнтуяа гишүүн танилцуулсан юм.Төслийн анхны хэлэлцүүлэгтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир, Б.Жаргалан, С.Эрдэнэбат нар асуулт асууж, Боловсролын сайд болон Улсын Их Хурлын гишүүн, Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч Д.Үүрийнтуяагаас хариулт, тайлбар авав. Гишүүд Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулиар багш, эмч, эрүүл мэндийн ажилтан, эрдэм шинжилгээний байгууллагын албан хаагчдын үндсэн цалинг нэмэгдүүлэн шийдвэрлэхдээ боловсролын салбар дахь багшаас бусад ажилтан, албан хаагчдын үндсэн цалинг нэмэгдүүлэх асуудлыг орхигдуулсан байгааг шүүмжилж, нөхцөл байдал, гарах үр дүнгийн талаар байр сууриа илэрхийлж, шийдвэрлэх гарцын талаар байр сууриа илэрхийлж байсан. Ингээд Төсвийн байнгын хорооны саналаар “Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг батлахыг дэмжих эсэх томьёоллоор санал хураалт явуулахад нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 90 гишүүний олонх буюу 63.3 хувь нь дэмжсэнгүй.Энэ өдрийн нэгдсэн хуралдааны төгсгөлд Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 46 дугаар зүйлийн 46.1.3-т заасны дагуу Монгол Улсын 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль болон “Засгийн газрын үнэт цаас гаргах эрх олгох тухай”, “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын эцсийн найруулгыг сонсов. Түүнчлэн Үндэсний баялгийн сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай хуулийн эцсийн найруулгыг сонссоноор өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаан өндөрлөсөн гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар өнөөдөр /2025.11.14/ Татварын ерөнхий газарт ажиллалаа. Татварын ерөнхий газрын дарга Б.Цогтнаран татварын орлогын гүйцэтгэл үйл ажиллагааны хэрэгжилтийг танилцууллаа. Тэрбээр, 2025 онд 17 их наяд 940 тэрбум төгрөгийн татварын орлого төвлөрүүлэх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Өнөөдрийн байдлаар 14 их наяд төгрөг төвлөрүүлсэн гээд татварын өр хураах үйл ажиллагааны явц, болон шинэчлэлийн талаар танилцууллаа. Тухайлбал, хиймэл оюун, өндөр технологи ашиглан татвар төлөгчийн бүртгэл, хамрагдалтыг сайжруулж эхэлжээ. Татварын байцаагч нар татвар төлөгчдөд зөвлөн туслах үйлчилгээг нэвтрүүлэн ажиллаж буй талаараа онцолсон юм.Ерөнхий сайд Г.Занданшатар татварын шинэчлэл хийх, орлого төвлөрүүлэх талаар үүрэг, чиглэл өглөө. Тэрбээр, Татварын ерөнхий газрын шинэ удирдлага татварын реформыг хэрэгжүүлэхдээ технологийн дэвшил, хиймэл оюун ашиглаж хүний оролцоо багатай, хөндлөнгийн нөлөөгүйгээр ажиллах шаардлагатай. Төсвийн тухай хуулиар хүлээсэн орлогын төлөвлөгөөг бүрэн биелүүлэх, тогтолцооны шинэчлэл хийж, зөвлөн туслах үйлчилгээг төлөвшүүлэх, технологи ба тоон шинжилгээг нэвтрүүлэх, орлого бүрдүүлэлтийг нэмэгдүүлэх, НӨАТ-ын буцаан олголтын шинэчлэлийн бэлтгэл ажлыг хангахыг үүрэг болгов.Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж татварын орлогын төлөвлөгөөг 3.7 их наяд төгрөгөөр бууруулсан. Татварын алба нь хуулиар батлагдсан 17.9 их наяд төгрөгийн орлогын төлөвлөгөөг ямар ч нөхцөлд бүрэн биелүүлж ажиллах шаардлагатай. Татварын албаны бодлогыг шийтгэх төвтэй биш, урьдчилан сэргийлэх, зөвлөн туслах, хамтран хөгжүүлэх зарчимд шилжүүлэх ёстойг онцоллоо. Бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг саатуулахгүй, хэвийн үргэлжлэх нөхцөлийг хангах, бизнесээ өргөжүүлэх, хөрөнгө оруулалт татахад тушаа болж буй бүх шатны хүнд суртлыг халах, татварын эрсдэлийн үнэлгээг дэмжих, чадавхжуулах үйлчилгээтэй уялдуулахыг сануулав.2025 оны 10 дугаар сарын 31-ний байдлаар Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого төлөвлөснөөс 1,6 их наядаар буурсан. Татварын албаны орлогын гүйцэтгэл 13,2 их наядаар төлөвлөснөөс үндсэндээ бараг 4,4 их наядаар бага байна. Тиймээс орлого буурсан шалтгаан, нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг Засгийн газрын хуралдаанд яаралтай танилцуулахыг даалгав. Татварын орлогын тооцоолол, хураалт, төлөвлөлт зөрж байгаа учир шалтгааныг тогтоож, шийдэл, арга хэмжээний төлөвлөгөө боловсруулж танилцуулахыг албан тушаалтнуудад үүрэг болголоо. Аж ахуйн нэгжүүдийн татварын өрийн асуудлыг шийдэхдээ аж ахуйн нэгжүүдийг эдийн засгийн эргэлтээс гаргалгүй уян хатан, шуурхай шийдэх, өр үүсгэсэн нь хождоггүй шударга тогтолцоо бүрдүүлэх, нэгэнт ногдуулсан татварыг төлүүлэх хөшүүрэг, торгууль, нөхөн төлбөрийн оновчтой системтэй болгох үүрэг өгөв. Хуримтлагдсан өр, авлагыг барагдуулсан татварын байцаагчийг урамшуулах буюу гүйцэтгэлд суурилсан цалин хөлсний тогтолцоог нэвтрүүлэх шаардлагатайг Ерөнхий сайд онцоллоо.

Монгол Улсын 2026 оны нэгдсэн төсвийн тухай хуулийг УИХ-аас баталсантай холбогдуулан Шадар сайд Х.Ганхуяг, Сангийн сайд Б.Жавхлан, Боловсролын сайд П.Наранбаяр, Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Т.Аубакир нар мэдээлэл хийж, сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа. Сангийн сайд Б.Жавхлан “Төсөв хуулийн хугацаандаа батлагдлаа. Засгийн газраас өнгөрсөн есдүгээр сарын 1-нд өргөн барьсан төсвийн төсөл УИХ дээр цаг үеийн нөхцөл байдлаас үүдэн тодорхой хэмжээний өрөчлөлт орсон ч зарим макро үзүүлэлт илүү сайжирсан. 2026 оны улсын төсөв нь тэлэлтийг тодорхой хэмжэгээр хязгаарлаж, ДНБ болон эдийн засгийн өсөлтөд эзлэх хувийн хэвшлийн орон зайг тэлэх, баялаг бүтээгчдийг бодитой дэмжиж байгаагаараа онцлогтой. 2026 оны төсвийн төслийг боловсруулахдаа Засгийн газар 180 гаруй иргэнээс санал авч, улсын төсөвт тодорхой хэмжээнд тусгаж УИХ-д өргөн барьсан. УИХ төсвийн төслийн гол үзэл баримтлалыг хэвээр баталлаа” гэв.2026 онд эдийн засгийн өсөлт 5.7 хувь байхаар, ДНБ 102 их наяд төгрөгт хүрэхээр гол өөрчлөлтөө хадгалж чадсан. Өөрөөр хэлбэл, 2026 оны хөгжлийн төлөвлөгөөг хангахад төсөв чиглэгдэж, УИХ-аар батлагдлаа. Монгол Улсын 2026 оны төсвийн алдагдлын хэмжээг 1.5 их наяд байсныг 1 их наяд болгон бууруулж баталсан.. Төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 31.9, урсгал зардал 24.9, хөрөнгийн зардал 8.6 их наяд төгрөг байх үндсэн үзүүлэлтүүд өөрчлөгдөөгүй. 2026 оны төсөв УИХ-д өргөн баригдсанаас хойш УИХ-ын ажлын хэсэг дээр гарсан саналын дүнд салбаруудад орсон өөрчлөлтийн нийт дүн 1 их наяд 351.3 тэрбум төгрөг. Үүнээс 884.1 тэрбум нь цалин, тэтгэвэр, тэтгэмж нэмэхэд зориулагдана.Хөрөнгө оруулалтын зардлын өөрчлөлт 382.1 тэрбум төгрөг. Төсвийн одоо байгаа урсгал зардал болон хөрөнгө оруулалт дээр зохицуулалт хийж, нэг зардал нөгөө рүү шилжиж байгаа гэсэн үг. Тэгэхээр инфляц дээр ирэх дарамт нь маш бага байна. Хэрэв эдгээр дүнгээр суурь зардлууд огцом шинээр нэмэгдсэн бол инфляцид сөрөг дарамт ирэхээр байлаа. Хасвал нэмнэ, нэмбэл хасна гэдэг зарчмаар ажиллаж, Засгийн газраас өргөн барьсан төслийг муутгаагүй, харин ч зарим голлох үзүүлэлт сайжирч сайн төсөв батлагдлаа. Ирэх арванхоёрдугаар сарын 5 гэхэд орон нутгийн төсвүүд батлагдах ёстой. Шинэ он эхлэхэд шинэ төсвийн хуулиараа төрийн байгууллагын санхүүжилт хэвийн хийгдээд явна гэж Сангийн сайд онцлов.Улсын ирэх оны төсвийн хэлэлцүүлэг амаргүй нөхцөлд өрнөснийг бид бүгд харсан. Ажил хаялт, цалин тэтгэвэр нэмэх нийгмийн шаардлагад үндэслэн анх өргөн мэдүүлсэн төсвийн төсөлд зохих өөрчлөлт оруулсан. Эдгээр өөрчлөлтийг хийхийн тулд бүх Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын төсвийг 12.7 хувиар жигд танасан. Энэ хасагдсан, хэмнэгдсэн, өөрчлөгдсөн зүйлүүд цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэхэд зарцуулагдана. Хүүхдийн мөнгө, эрүүл мэнд, боловсрол, шинжлэх ухаан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, онцгой байдлын салбарын төсвөөс огт хасаагүй, хөндөөгүй гэдгийг Шадар сайд Х.Ганхуяг хэллээ.Ахмадуудын тэтгэврийг хуульд заасны дагуу инфляцын төвшинтэй уялдуулж 8.6 хувиар нэмэхээр баталсан. Засгийн газраас тэтгэвэр нэмэх аргачлалыг боловсруулж батлахдаа бага тэтгэвэртэй ахмадуудын тэтгэврийг илүү нэмэх чиглэл баримтална гэдгийг Т.Аубакир сайд онцлов. Багш нарын цалинг нэмэхдээ салбарын ажилтнуудын цалинг орхигдуулахгүй гэдгийг сайд П.Наранбаяр сэтгүүлчдийн асуултад хариулахдаа тодотголоо.

Улсын Их Хурлын Өргөдлийн байнгын хороо өнөөдөр (2025.11.04) Төрийн байгуулалтын байнгын хороотой хамтран хуралдаж, Монгол Улсын Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийн “Хэрэв гишүүн бүрэн эрх дуусгавар болсноос хойш ажил эрхлээгүй бол 12 сарын хугацаанд гишүүний үндсэн цалинтай тэнцэх хэмжээний тэтгэмж, ... олгоно." гэсэн заалтыг хүчингүй болгох тухай нийтийн өргөдлийг хэлэлцлээ. Иргэн Ц.Батболд энэ асуудлаар хуулийн төсөл санаачлах тухай нийтийн өргөдлийг 2025 оны есдүгээр сарын 24-ний өдөр petition.parliament.mn цахим системээр гаргасныг 30 хоногийн хугацаанд 100467 иргэн дэмжжээ. Тэрбээр өргөдөлдөө дээрх заалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1 дэх хэсгийг зөрчиж давуу байдал олгосон гэснийг Өргөдлийн байнгын хорооны дарга О.Номинчимэг танилцуулав.Нийтийн өргөдөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир, С.Бямбацогт, Ц.Даваасүрэн, А.Ариунзаяа, О.Алтангэрэл, С.Зулпхар, О.Саранчулуун нар уг өргөдлийг гаргасан иргэн Ц.Батболдоос асуулт асууж, хариулт авав. Улсын Их Хурлын гишүүд бүрэн эрх нь дуусгавар болсон хэчнээн гишүүд дээрх тэтгэмжийг авч байсан, түүний үүрэг, зорилго юу болох, энэ талаарх гадаадын улс, орнуудын жишиг, туршлага ямар байдаг, ер нь Улсын Их Хурлын гишүүний эрх ямба цаашид ямар байх, иргэд, сонгогчдоос доогуур буюу дутуу нөхцөлтэй байх ёстой эсэх зэрэг асуултуудыг тавьж байлаа. Өргөдөл гаргасан иргэн Ц.Батболд Монгол Улсын Үндсэн хуулиар тогтоосноор Улсын Их Хурлын гишүүний бүрэн эрх тодорхой хугацаа гэдгийг онцолж, бүрэн эрх нь дуусгавар болсон үед Улсын Их Хурлын гишүүн биш иргэн тул Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн тухай хуульд заасан ажилгүйдлийн тэтгэмжийг авах нь зүйтэй гэсэн юм. Тэрбээр ардчилсан тогтолцоотой улс орнуудад парламентын гишүүнд бүрэн эрх нь дууссаны дараа тусгай тэтгэмж олгох зохицуулалт байхгүй гээд БНСУ-ын жишээгээр тайлбарлав.Дараа нь Улсын Их Хурлын гишүүд хэлэлцэж буй асуудлаар үг хэлж, байр сууриа илэрхийлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир Монгол Улсын Үндсэн хуульд хүнийг эрхэлж буй ажил, албан тушаалаар нь ялгаварлаж болохгүй гэж заасныг төр өөрөө үлгэрлэх ёстой гээд төрийн нууцтай харилцаж ажиллаж байсны хувьд бүрэн эрхээ дуусгавар болсны дараа Улсын Их Хурлын гишүүн гадаад улсын иргэн болох, гадаадын хөрөнгө оруулалттай компанид ажиллахыг хуулиар хориглох ёстой гэсэн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Ц.Сандаг-Очир ажил үүрэг эрхэлж буй албан тушаалтан үүнийхээ төлөө иргэдээс илүү боломж эдлээд байгааг олон нийт шүүмжилж буй учир зөвхөн ажилгүйдлийн тэтгэмжээр зогсохгүй бусад давуу байдлуудыг Улсын Их Хурал өөрөө олж харж, засаж залруулах ёстой гэв.Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пунсалмаа ардчилсан нийгэмд хүн бүр тэгш эрхтэй байх ёстой гэсэн бол энэ асуудлыг Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар мөн дурдаж, иргэд өргөдөл гарган, хуульд өөрчлөлт оруулах хэмжээнд бодлого хэлэлцэж байгаа нь онцгой үйл явдал гэдгийг тэмдэглэсэн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа Улсын Их Хурлын гишүүд давуу эрх эдэлж болохгүйтэйгээ адил дутуу байдалтай байж болохгүй гэдгийг сануулж, 126 гишүүнтэй одоогийн парламентыг харлуулахын тулд 1990 оноос мөрдсөөр ирсэн зохицуулалтыг гаргаж ирж байгааг шүүмжлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянгахишиг анх хууль баталж байх үеийн шилжилтийн нөхцөл байдал буюу Улсын Их Хурлын гишүүнээс бууж, дараагийн ажил албанд шилжих үйл явц хүнд хэцүү байсан байж болох ч одоо энэ зохицуулалт онцын шаардлагагүй гэж үзэж байгаагаа өгүүлсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн О.Алтангэрэл, С.Цэнгүүн нар Улсын Их Хуралд заавал мөнгөтэй хүмүүс өрсөлддөг биш, мөнгөгүй хүн ч бас үйл хэрэг, үзэл бодлоороо өрсөлддөг, сонгогддог байх учиртай гэсэн байр суурь илэрхийлсэн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Баасанжаргал, О.Саранчулуун нар өргөдлийг дэмжиж байгаагаа хэлж, асуудлыг судалгаа тооцоотой шийдвэрлэх нь зүйтэй гээд, энэ мэт өөр олон асуудлыг иргэд, олон нийт гаргаж ирж, санаачлан батлуулаасай гэж хүсэж байгаагаа дурдав. Өргөдлийн байнгын хорооны дарга О.Номинчимэг иргэдээс санаачилж, дэмжсэн уг асуудлаар Байнгын хороодын хамтарсан ажлын хэсэг байгуулах тухай тогтоолын төслийг танилцуулахад ийм тодорхой асуудлаар ажлын хэсэг байгуулалгүй, шууд өргөдлийн дагуу шийдвэрлэх нь зүйтэй гэсэн зарчмын саналыг Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн гаргасан юм.Улсын Их Хурлын гишүүний ажиллах нөхцөлийг хангах нь төрийн үйл ажиллагааны салшгүй бүрэлдэхүүн гэдгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Даваасүрэн тайлбарлаж, олон түмнээс мандат авч, төр барьж байгаа албан тушаалтнуудыг хуулиар хамгаалдаг бөгөөд энэ нь төр оршин байх, төрийн нууцыг чандлан хамгаалахтай холбоотой гэсэн юм. Иймд төрийн тогтолцоог, тэр дундаа парламентын тогтолцоог сулруулах зүйлсийг хийж болохгүй гэж тэрбээр анхаарууллаа.Нийтийн ашиг сонирхлыг хөндсөн асуудлаар гаргасан иргэдийн өргөдлийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, хариулт авч, үг хэлсний дараа уг асуудлыг судалж, санал, дүгнэлт боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг байгуулах тухай Байнгын хорооны тогтоолыг хамтарсан хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 63.4 хувийн саналаар баталлаа. Ажлын хэсгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Хэрлэн ахалж, бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн О.Алтангэрэл, Б.Бат-Эрдэнэ, Б.Пунсалмаа, Х.Баасанжаргал, Г.Уянгахишиг, Л.Энх-Амгалан, О.Саранчулуун, С.Зулпхар нар ажиллахаар болов гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа өнөөдөр /2025.11.03/ Монгол Улс дахь Америкийн Нэгдсэн Улсын Элчин сайдын яамны улс төрийн хэлтсийн дарга Эмма Ломакс тэргүүтэй төлөөллийг хүлээн авч уулзлаа. Энэхүү уулзалтаар талууд хоёр улсын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, эдийн засаг, ардчиллын хөгжил, тулгамдаж буй сорилт, хүчин зүйлсийн талаар хөндөж, санал солилцов.Уулзалтын эхэнд тус Элчин сайдын яамны төлөөллийн зүгээс Монголын парламентын гишүүн хүсэлтийг хүлээн авч уулзсанд талархахын зэрэгцээ АНУ-аас Монгол Улсад санхүүгийн хөрөнгө оруулалт татах асуудал ихээхэн чухал гэдгийг онцлон тэмдэглэж байгаагаа илэрхийлж, ингэхийн тулд тухайн улс эрх зүйн орчноо бүрдүүлэх, улмаар улс төрийн болон бодлогын тогтвортой байдлыг баримтлах нь эерэг нөлөөтэй гэв. Уг онцолсон асуудалд Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа санал нэгтэй буйгаа илэрхийлэхийн ялдамд Монгол Улсад давхар стандарт, шударга бус байдлыг халах асуудал, үүн дотроо сонгуулийн шударга байдал ихээхэн чухал хэмээлээ. Тэрбээр аливаа шатны сонгуульд нэр дэвшигчдэд гарааны нөхцлийг ижил байлгах үүднээс, санал худалдан авах зэрэг гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүдийг таслан зогсоохыг зорьж байна. Тиймээс сонгуулийн бус энэ цаг үед эрх зүйн шинэчлэл хийхээр хуулийн төсөл боловсруулан ажиллаж байгаагаа дурдав гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.