НИЙГЭМ

Засгийн газрын 2023 оны 344 дүгээр тогтоолоор баталсан “Стратегийн хүнсний улирлын нөөц бүрдүүлэх, зарцуулах журам”-ын хүрээнд нийслэлийн хүн амын 2025 оны хаврын улирлын махны нөөц бүрдүүлэх зорилгоор нийт 10 аж ахуйн нэгжийн 8713 тонн нөөцийн махыг энэ сарын 7-ны өдрөөс үе шаттай борлуулж эхэллээ.Нөөцийн махыг нийслэлийн есөн дүүргийн 446 хүнсний дэлгүүрээр үе шаттай борлуулна. Тодруулбал, энэ сарын 7-нд 117 дэлгүүрт нөөцийн мах худалдаалж эхэлсэн бол хоёрдугаар сарын 10-наас 179 дэлгүүрт, хоёрдугаар сарын 15-наас 100 хувь буюу 446 хүнсний дэлгүүрээр худалдан борлуулах юм. Нөөцийн мах борлуулах үнийг “Хүчит шонхор” захын ястай махны жижиглэнгийн үнэтэй харьцуулахад үхрийн мах 30 хувь, хонины мах 25 хувиар хямд буюу үхрийн ястай махыг 13800 төгрөг, хонины ястай махыг 11800 төгрөгөөр худалдаалж байна. Энэ талаар УБЗАА-ны Хүнс, худалдаа, үйлчилгээний газрын дарга Ж.Дуламсүрэнгээс тодрууллаа.Тэрбээр ”Нийслэлийн хүн амын хаврын улирлын махны хэрэгцээнд зориулж Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанаас нийтдээ 10 мянган тонн нөөцөлсөн махыг бэлтгэж нийлүүлнэ. Өнөөдрийн байдлаар ажлын явц 87.3 хувьтай байна. Нийт махны 40 хувь нь үхрийн мах бол 60 хувь нь хонины мах байна. Нөөцийн махны үнийг зах зээлийн үнээс 25-30 хувиар хямд тогтоосон. Энэ жилийн хувьд нөөцийн махыг үйлдвэрийн аргаар бэлтгэж, 2.5-3 кг байхаар савласан. Түүнчлэн нийслэлийн болон орон нутгийн нөөцийн махны сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн 10 аж ахуйн нэгжийн үйлдвэрийн аргаар бэлтгэсэн мах, нөөц, агуулахын стандарт, эрүүл ахуйн байдал зэрэгт хяналт шалгалт хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, стандартын шаардлага хангасан махыг худалдаалж байна гэсэн үг юм. Эрдэнэт, Дархан, Чойбалсан дахь үйлдвэрүүд нь орон нутагтаа савлагаагаа хийж нийслэлийн хэрэглэгчдэд түгээнэ” гэлээ.   

Нийслэлийн удирдах ажилтнуудын шуурхай зөвлөгөөн өчигдөр болж, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд хэрэгжүүлэх 33 төсөл, арга хэмжээний төлөвлөгөө, зохион байгуулах ажил, Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын II блокийн барилгын ажлын явц, Төв аймгийн Баян суманд барьж байгаа цахилгаан станцын ажлын явц болон үер, ус ихээр тогтдог байршлуудад авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар хэлэлцэв.Зөвлөгөөний эхэнд  НЗДТГ-ын Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газрын дарга Б.Мөнхбаяр өнгөрсөн долоо хоногийн шуурхай зөвлөгөөнөөр өгсөн үүрэг даалгаврын биелэлтийг танилцууллаа. 2025 оны хоёрдугаар сарын 3-ны өдрийн шуурхай зөвлөгөөний үеэр хотын дарга Х.Нямбаатар 18 үүрэг даалгавар өгсөн бөгөөд биелэлт 82.5 хувьтай байна. Үргэлжлүүлэн Эрчим хүчний төслийн нэгжийн захирал Р. Дагдан Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын II блокийн барилгын ажлын явц болон Төв аймгийн Баян суманд барих  цахилгаан станцын талаар танилцууллаа.Төв аймгийн Баян сум болон нийслэлийн Багахангай дүүрэг хоёрын заагт  2 блок бүхий 660 МВт цахилгаан станцыг барина. Тус станцыг барих талбай нь Төв аймгийн Баян сумаас ойролцоогоор 3 км, Багахангай дүүргийн төвөөс 2 км-ийн зайтай байх юм. Эрчим хүчний төслийн нэгжийн захирал Р. Дагдан “Баянгийн ЦС-ын төслийн ТЭЗҮ, урьдчилсан судалгаа, бэлтгэл ажлыг хангаж байна. Төслийн PPA гэрээг байгуулж, төслийн талбайн хашаа, барилга угсралтын ажлыг эхлүүлэх нөхцөл бүрдсэн. Төслийн нарийвчилсан зураг төсөл боловсруулах, батлуулах ажил хуваарийн дагуу үргэлжилж байна” гэв.Харин Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын II блокийн барилга угсралтын ажил 2023 онд эхэлсэн бөгөөд зуухны угсралт 40 хувийн гүйцэтгэлтэй, нийт барилга угсралтын гүйцэтгэл 25 хувьтай, зуухны барилга болон үндсэн барилга битүүлэлтийн ажил дууссан байна.  Тус блокийг энэ оны 11 дүгээр сард ашиглалтад оруулна. Мөн энэ онд төвийн бүсийн эрчим хүчний системийн тойрог сүлжээг бий болгохоор Сэргэлэн чиглэлд 84.5 км урттай 220кВ-ын цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэлийн ажлыг эхлүүлэх юм.  Бөөрөлжүүт цахилгаан станцын III блокийн суурийн ажлыг эхлүүлэх, станцын ногоон байгууламж, тохижилтын ажлуудыг хийхээр төлөвлөжээ.

2024 оны 4 дүгээр сард хотын дарга Х.Нямбаатар БГД-ийн 29 дүгээр хороонд ажиллаж, "Эрин эверест интернешнл" сургуулийг төрийн өмчид шилжүүлэн авах ажлыг эхлүүлж байсан. Тэгвэл өнгөрсөн сард тус сургуулийг төрийн өмчид авсан юм. Ингэснээр дээрх хороонд байрлах "Эрин", "Өнөр" зэрэг хорооллын хүүхдүүд гэртэйгээ ойр улсын сургуульд суралцах боломжтой боллоо.  Тус сургууль нийслэлийн 184 дүгээр сургууль болж, 40 бүлгийн 960 хүүхэд, 60 багштай хичээллэнэ.  Өнөөдөр буюу энэ сарын 10-ны өдрөөс төрийн өмчит ЕБС статустайгаар хичээлээ эхлүүлж байна. 

Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар нийслэлийн нутаг дэвсгэрт иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах, газар ашиглалтыг сайжруулах, заагдсан байршлын гараашнуудыг буулгаж нийтийн зориулалтаар тохижуулах ажлууд хийгдэж буй. Тус ажлын хүрээнд Баянгол дүүргийн 4, 12, 13, 18 дугаар хороодын нийт дөрвөн байршилд  нийтийн эзэмшлийн талбайд байсан хуучин гараашнуудыг буулгасан. Чөлөөлсөн газрыг нийтийн зориулалтаар тохижуулах бүтээн байгуулалтын ажил дуусаж улсын комисс хүлээн авлаа.Бүтээн байгуулалтын талбайд авто машины зогсоол, пандус, явган зам, дугуйн зам, спорт талбай, тоглоомын талбай, тайз, гэрэлтүүлэг, чийрэгжүүлэлтийн төхөөрөмж, ногоон байгууламж, сандал сүүдрэвч, хогийн сав байршуулж тохижилтын ажлыг тус тус гүйцэтгээд байна.Тус ажлыг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар “Люксдаймонд” ХХК, “Ай Вай И Зэт групп” ХХК-ийн түншлэл гүйцэтгэж, нийслэлийн Хөрөнгө оруулалтын газар захиалагчийн техникийн хяналтыг хэрэгжүүлэн ажиллалаа.НИЙСЛЭЛИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ГАЗАР ОНӨААТҮГ

Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан баруун бүсийн иргэдтэй уулзаж, санал хүсэлтийг нь сонсох үеэрээ сумдын ерөнхий боловсролын сургуулийн ахлах ангийн сурагчдын санал бодлыг сонсож байна. Тухайлбал, Говь-Алтай аймгийн Тайшир, Дэлгэр, Чандмань, Бигэр, Эрдэнэ, Цээл, Баянтоорой тосгон, Алтай, Халиун сум, Ховд аймгийн Алтай, Үенч, Булган, Жаргалант, Ховд, Эрдэнэбүрэн, Буянт сумын сурагчидтай уулзлаа.Ерөнхий боловсролын сурагчид цахим сургууль, танхимын хичээлүүдийн цаг давхцаж буй нь хүндрэл учруулдаг, сумдын интернэт сүлжээний улмаас хоцрогдол үүсдэг, хими, биологи, физик зэрэг байгалийн шинжлэх ухааны хичээлийн анги танхимгүй, спорт заалгүй, мэргэжлийн багшгүйн улмаас шаардлагатай мэдлэгээ авч чаддаггүй, алслагдмал нутагт амьдардаг учраас унаа тээврийн асуудлаас үүдэж уралдаан тэмцээнд оролцож чаддаггүй, үдийн цай хөтөлбөрт хамрагддаггүй зэрэг олон чухал асуудлыг хөндөв.Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан ардчилсан нийгэмд төлөвшиж байгаа сурагчид үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж буйг сайшаагаад, та бүхний дуу хоолойг аймаг, сумдын удирдлагууд, УИХ-ын гишүүд анхааран сонсож, гаргаж буй шийдвэртээ тусган ажиллах ёстой гэлээ. Түүнчлэн, Боловсролын яамнаас хэрэгжүүлж буй “Сүү” хөтөлбөрийн хүрээнд ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид, цэцэрлэгийн хүүхдүүд долоо хоногийн гурван өдөр 150-200 мг сүү ууж байгааг дурдаад, аймаг орон нутгууд уг хөтөлбөрт хамрагдах бүрэн боломжтой талаар дурдлаа. Тодруулбал, хоршоо байгуулах замаар сумынхаа сурагчдын өдөрт уух сүүний хэрэглээг хангах, цаашлаад аймгийн хэмжээнд нийлүүлэлт хийх боломжтой. Тиймээс сурагчдын үдийн цай болон сүүний хэрэглээг хоршоод хангах талаар идэвхтэй ажиллахын чухлыг онцоллоо. Мөн Бигэр сумын спорт заалны засвар, Цээл сумын ерөнхий боловсролын сургуульд жижиг оврын автобус, Алтай сумын цэцэрлэгт гал тогооны төхөөрөмж, Баянтоорой тосгонд старлинк олгох зэрэг асуудлыг шийдсэнээс гадна цахим болон танхимын хичээлийн давхардлыг Боловсролын сайдад уламжлахаар тогтов.Аймаг, сумдын ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан орон нутагт нь ажиллах үеэрээ санал хүсэлтийг нь сонсохоор зорьж ирсэнд талархалтай байгаагаа илэрхийллээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Парламентын судалгаа, хөгжлийн хүрээлэн, Монголын Карл Попперын мэтгэлцээний нийгэмлэг, Отгонтэнгэр их сургууль хамтран ерөнхий боловсролын сургуулиудын сурагчдын дунд зохион байгуулж буй “Санан тунхаглах ирээдүй” Карл Попперын мэтгэлцээний улсын аварга шалгаруулах X тэмцээний нээлт өнөөдөр /2025.02.07/ Төрийн ордны "Их танхимд" боллоо.Нээлтийн үйл ажиллагаанд Улсын Их Хурлын гишүүн, Инновац цахим бодлогын байнгын хорооны дарга Ж.Золжаргал, Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Баасанжаргал, О.Батнайрамдал, Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Баасандорж, УИХ-ын Тамгын газрын дэд дарга Ү.Амарбат, "Отгонтэнгэр" их сургуулийн Сургалт, эрдэм шинжилгээ эрхэлсэн проректор Б.Одгэрэл нар болон Монгол Улсын 21 аймаг, нийлслэлийн есөн дүүргийн нийт 128 багийн 500  орчим сурагч, багш оролцов.Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Баасандорж мэтгэлцээний тэмцээнийг нээж хэлсэн үгэндээ, Монгол Улс анхдугаар Үндсэн хуулиа баталж, Бүгд Найрамдах улсаа тунхагласны 100 жилийн ойг 2024 онд тэмдэглэсэн. Энэ хүрээнд Карл Попперын мэтгэлцээний тэмцээнийг “Санан тунхаглах ирээдүй” сэдвийн хүрээнд явуулж байгаагаараа онцлогтой гэж байлаа.Мөн тэрбээр, 100 жилийн өмнө 1924 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр Монголын аймаг хошууд ардын цэргийн ангиудаас сонгогдсон 77 төлөөлөгч, Улсын анхдугаар Их Хурлаар чуулж, анхны Үндсэн хуулиа баталж Бүгд Найрамдах улсыг тунхагласан түүхтэй. Анхдугаар Үндсэн хуулийн эх бичвэр өнөөдөр Үндэсний төв архивын сан хөмрөгт хадгалагддаг. Анхдугаар Үндсэн хуулийн төрийн эрх зүйн ач холбогдол нь хаант ёсыг ард түмний засаглал болгон сольж, төрийг сонгуульт зарчмаар удирдах тогтолцоог бэхжүүлж, хүний эрх, эрх чөлөөний талаар зарим дэвшил гарган хуульчилж, Бүгд Найрамдах улсыг тунхаглан зарласанд оршдогийг онцлон тэмдэглэсэн.Одоогоос 100 жилийн өмнө бидний өвөг дээдэс маань Үндсэн хуулиа хэлэлцэн батлахдаа хүүхдийн эрх, сурах эрхийн талаар хөндөн хэлэлцэж, бүх хүүхэд сурах эрхтэйг зарлан тунхагласан агуулгатай заалт оруулж байсан сонирхолтой баримтаас тэрбээр дурдаад 1924 оноос хойш Үндсэн хуулийнхаа бүтэц, бичвэр, агуулга, мөн чанарыг тасралтгүй хөгжүүлж ирсэн түүхээс хуваалцлаа. Үндсэн хуулийн мэдлэгийг түгээх нь тухайн улсын иргэдийн хууль эрх зүйн мэдлэгийг нэмэгдүүлэх ардчилал, хүний эрхийн хамгаалалтыг бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой тул “Санан тунхаглах ирээдүй” сэдэвт Карл Попперын мэтгэлцээний үндсэн зорилго нь бүхэлдээ Үндсэн хуулиа мэдэж, ойлгодог, ардчилсан нийгэм парламентын засаглалаа уг үйлдлээрээ хамгаалж чаддаг идэвхтэй иргэдийг нэмэгдүүлэхэд томоохон түлхэц болно хэмээн Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга хэлэв.Дараа нь мэтгэлцээнд оролцогчдыг төлөөлж, нийслэлийн ерөнхий боловсролын 45 дугаар сургуулийн сурагч О.Билигт-Очир үг хэлсэн. Тэрбээр, мэтгэлцээн гэдэг сэтгэлгээний урлаг, мэтгэлцэгч гэдэг шинийг эрэлхийлж, гарц гаргалгаа хайгчийг хэлдэг тул ёс зүйтэй мэтгэлцэж,  үнэн бодит мэдээлэл түгээхийн төлөө өрсөлдөхийг  тэмцээнд оролцогчдодоо уриалав. Мөн нээлтийн үйл ажиллагаанд амжилт хүсэж, Улсын Их Хурлын гишүүд үг хэлсэн. Тухайлбал, Улсын Их Хурлын Инновац цахим бодлогын байнгын хорооны дарга Ж.Золжаргал Монголын Үндсэн хууль, монголчуудын түүх, газар зүйн байрлал, онцлог  энэ бүгд нээлттэй байхыг шаарддаг, ийм түүхтэй, өгөгдөлтэй хүмүүс гэдгийг дурдаад нээлттэй байх нь монголчуудын оршин тогтнох чухал зүйл гэдгийг онцолж байлаа. Эл үзэл санааг Монголын Карл Попперын мэтгэлцээний нийгэмлэг түгээж буй тул тэмцээнд оролцогч хүүхдүүд та бүхэн эрх чөлөө, нээлттэй нийгмийн үнэ цэнийг тархиндаа тээж, улам олон хүнд түгээхийг хүсье гэв.Хариун Улсын Их Хурлын  гишүүн Х.Баасанжаргал 1997 онд болсон Карл Попперын мэтгэлцээний тэмцээний хамгийн анхны улсын аварга болж байсан түүхээсээ хуваалцаж, багш сурагчдад амжилт хүсээд Үндсэн хуулийг судлахад хүний нэгэн нас хүрэлцдэггүй тул насан туршдаа эл хуулиа судалж, суралцаж явахыг захилаа.Үргэлжлүүлэн Улсын Их Хурлын гишүүн О.Батнайрамдал “Хиймэл оюун ухаан бидний амьдрал” сэдвээр  илтгэл тавьсан. Тэрбээр илтгэлдээ, хиймэл оюун ухааны түүхэн хөгжил, аж үйлдвэрийн хувьсгалууд, хөгжлийн чиг хандлага, Монгол Улсын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар хөндсөн. Хиймэл оюун ухаан хүний тархитай адилхан логикоор ашиглахаар бүтээсэн. Өөрөөр хэлбэл, хиймэл оюун ухааны нейрон сүлжээ мэдээллийг боловсруулж, хариу үйлдэл үзүүлдэг, алдаанаасаа суралцан сайжирдаг гэсэн үг.  Хүний тархи шиг ажилладаг учраас хиймэл оюун ухаан гэж нэрлэдэг хэмээн тайлбарлаж байлаа.Түүнчлэн тэрбээр хиймэл оюун ухааны чиглэлээрх дэлхийн улс орнуудын Засгийн газрын барьж буй бодлого, хиймэл бэлэн байдлын үнэлгээний талаарх олон улсын судалгааны дүнгээс танилцуулаад 188 орныг хамруулсан үнэлгээгээр Монгол Улс 98 дугаарт байрт байгааг тэмдэглэв. Дэлхийн улс орнууд хиймэл оюун ухаан буюу аж үйлдвэрийн хувьсгалд хэн илүү идэвхтэй оролцож чадна тэр нь  хөгжлийн чадамжаараа илүү байхыг дурдаад Монгол Улсын ирээдүй болсон хүүхэд та бүхэн өнөөдрөөс эхлэн хиймэл оюун ухааныг идэвхтэй ашиглан, бүтээмж өндөртэй улс болон хөгжүүлэхийг захив.Дараа нь  Улсын Их Хурлын  Тамгын газрын дэд дарга Ү.Амарбат, Отгонтэнгэр их сургуулийн Сургалт, эрдэм шинжилгээ эрхэлсэн проректор, доктор, дэд профессор Б.Одгэрэл нар мэтгэлцээний тэмцээнд амжилт хүсэж, мэндчилгээ дэвшүүлсэн.  Тухайлбал, Улсын Их Хурлын  Тамгын газрын дэд дарга Ү.Амарбат, Карл Попперын мэтгэлцээнээр хичээллэснээр сайн, муу зөв, бурууг зөвөөр тунгааж ойлгуулах томоохон зорилготой гэдгийг онцлон тэмдэглэв.“Санан тунхаглах ирээдүй” Карл Попперын мэтгэлцээний улсын аварга шалгаруулах X тэмцээний нээлт мэтгэлцэгчид болон шүүгчдийн тангарага өргөх,  мэтгэлцээний клубуудэд гэрчилгээ олгох ёслолоор үргэлжилсэн. Гурван өдөр үргэлжлэх уг тэмцээнд нийт 128 баг “Сонгуульд санал өгөх насыг бууруулах эсэх”, “Электрон тамхины хэрэглээг бууруулах хамгийн зөв арга”, “Хиймэл оюун ухааныг УИХ-ын гишүүн ашиглах нь”, “Хүүхдийг хатуу аргаар хүмүүжүүлэх нь…” зэрэг нийгэмд тулгамдаад буй үндсэн найман шийдлийн хүрээнд мэтгэлцэнэ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.  

Нийслэлийн хэмжээнд 46 байршилд халиа тошин үүсээд байна. Эдгээр байршилд ГУББГ, НОБГ болон дүүргийн ОБХ-ийн албан хаагчид өдөр бүр ажиллаж, шуурхай арга хэмжээ авч байна. Тухайлбал, өчигдөр ГУББГ-ын албан хаагчид ЧД-ийн 13, 14 дүгээр хороо, Хайлаастын даланд 1200 метр суваг татлаа. ГУББГ-ын Ашиглалтын инженер Д.Ариунбаатар “Өнгөрсөн жил бороо их орсон учраас Улаанбаатар хотын хэмжээнд голын ай сав дагасан газруудад хөрсний усны түвшин өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад их хэмжээгээр нэмэгдэж, оргил үедээ хүрч байна. Жишээлбэл, бидний ирээд байгаа Хайлааст орчимд  өмнө нь халиа тошин үүсэж байгаагүй. Энэ жил километр орчим урттай халиа тошин үүссэн. Иймд бид халиа тошин үүсээд байгаа 46 байршилд шуурхай арга хэмжээг авч ажиллаж байна” гэдгийг хэлэв.Хүйтний эрч чангарахаар халиа тошин мөсөн доор шургаж урсдаг бол зарим хэсэгт дээш гарч мөсний хөлдөлтийн хэмжээг ихсэгдэг. Иймээс шаардлагатай газруудад шургуулах технологиор урсгаж харин ажлын талбай ихтэй газруудад аль болох мөсний дээд талаар халиаг түрж ажиллаж байгааг албаныхан онцоллоо.

Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд “ubsmartcard”, “ubcard” гэсэн хоёр төрлийн карт уншигч ажиллаж байна. Хэрвээ та "ubcard" төхөөрөмжөөр төлбөрөө төлөх бол дамжин суух хөнгөлөлтийг хэрхэн эдлэх вэ?Нийтийн тээврээр үйлчлүүлэхдээ Зорчигч та UBCARD аппликейшн татаж авах эсвэл UB CARD -аа худалдан авсан байх ёстой.Хэрэв та UBCARD аппликейшн татаж авсан бол автобусанд суухдаа урд талын төхөөрөмжид виртуал картаа уншуулаад, буухдаа уншуулах шаардлагагүй 3 удаа дамжин суугаарай.Та UBCARD аппликейшн татаж аваад QR кодоо төхөөрөмжийн дээд хэсэгт уншуулж болно. Та QR код ашиглан төлбөрөө төлсөн бол мөн буухдаа уншуулах шаардлагагүйгээр 3 удаа дамжин сууна.Хэрвээ та UB CARD -аа худалдан авсан бол автобусанд суухдаа уншуулаад буухдаа дахин уншуулах шаардлагагүй.Та UB CARD -аа киоск төхөөрөмжөөс худалдан авах бүрэн боломжтой Хэрвээ та ub smart card төхөөрөмжөөр төлбөрөө төлөх бол дамжин суух хөнгөлөлтийг хэрхэн эдлэх вэ?Нийтийн тээврээр үйлчлүүлэхдээ Umoney карт эсвэл Банктай хамтарсан Umoney карттай байх.Банктай хамтарсан карт мөн эсэхийг шалгахдаа банкны картын ард байрлах 1615-аар эхэлсэн 16 орон бүхий Umoney картын дугаар байгаа эсэхийг шалгана.Umoney картаа цэнэглэнэ. Банктай хамтарсан карт бол дансандаа 5000-аас дээш төгрөгтэй байх.Автобусанд суухдаа Umoney төхөөрөмжид картаа дарах.Автобуснаас БУУХ БҮРДЭЭ Umoney төхөөрөмжид картаа дарах.1 удаа төлбөр төлж тухайн өдөртөө 3 удаа дамжин суух боломжтой. Хамтарсан карт: Голомт банкны Т карт, ХХБанкны Бритто Классик, Бритто Эйнштейн карт, Хаан банкны К карт, Хас банкны Тэмүүлэл карт  

Нийслэлийн Засаг даргын санаачилгаар эдийн засгийн эргэлтийг эрчимжүүлэх, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжих зорилгоор сар шинийн баярыг угтан жил бүр “Амар байна уу” өргөтгөсөн үзэсгэлэн худалдааг уламжлал болгон зохион байгуулдаг. Энэ жилийн үзэсгэлэн худалдаа "Соёолж молл болон Их наяд" худалдааны төвд энэ сарын 27-ны өдөр хүртэл үргэлжилнэ. Тус үзэсгэлэн худалдаанд түрээсийн ямар нэгэн төлбөргүйгээр 21 аймаг, нийслэлийн есөн дүүргийн 1000 гаруй жижиг, дунд бизнес эрхлэгч оролцож, үйлдвэрийн үнийг санал болгож байна.  

Стандарт, хэмжил зүйн салбарын удирдах ажилтны сургалт, зөвлөгөөн хоёр өдөр болж өндөрлөлөө. Тус арга хэмжээнд Монгол Улсын Шадар сайд С.Амарсайхан оролцож,  “Стандарт, хэмжил зүйн салбарын хөгжилд Монгол Улсын Засгийн газраас баримталж буй бодлого, үйл ажиллагаа”-ны талаар танилцуулж, мэдээлэл хүргэлээ. Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Нэг улс-Нэгдсэн стандарт” хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, бүтээн байгуулалт, мега төслийг дэмжих, технологид суурилсан инновацийг бий болгохын тулд олон улсын стандартыг нутагшуулах, Хэмжил зүй, сорилт туршилтын лабораторийн техникийн чадавхийг нэмэгдүүлэх зорилтуудыг тусгасан байна. Энэ хүрээнд стандартчилал, хэмжил зүйн салбарын цаашдын хөгжилд түлхэц үзүүлэх, салбарын тулгамдсан асуудлуудыг шийдэх, хүн амын эрүүл, аюулгүй амьдрах орчныг хангах зорилгоор “Стандартчилал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай хууль”-ийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулж, УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэхээр бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байгааг Шадар сайд онцоллоо. Манай улсад өнөөдрийн байдлаар нийт 6693 стандарт мөрдөгдөж байгаагаас 44.8 хувь нь олон улсын стандартын түвшинд хүрсэн байна. Мөн стандарт, хэмжил зүйн салбарын ажил үйлчилгээний төлбөрийн хэмжээг шинэчлэн баталж, мөрдөн ажиллаж байна. Өнгөрсөн онд тухайн салбарт 3,4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт батлуулсны үр дүнд эталон тоног төхөөрөмжийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж, Монгол Улсад анх удаа хийн тоолуур шалгаж баталгаажуулах лабораторитой болжээ. Мөн Хүнсний аюулгүй байдлын үндэсний лавлагаа лаборатори нь пестицидийн үлдэгдлийг 100 хувь тодорхойлж, хүнсний аюулгүй байдлыг хангах нөхцөлийг сайжруулсан. 11 аймгийн Стандарт, хэмжил зүйн хэлтэс шинээр физик, химийн болон уртын хэмжих хэрэгслийг шалгаж баталгаажуулах лабораторитой болсон байна. Монгол Улсын Шадар сайд С.Амарсайхан "Монгол Улсын Засгийн газраас Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг тэргүүлэх чиглэлээ болгож, бүс, орон нутгийн хөгжлийг стандартын шинэ загвараар, бүсчилсэн хөгжлийн шинэ загварыг стандартаар тэргүүлсэн байхаар олон улсын жишигт нийцүүлэхийг зорьж байна. Үүгээр зогсохгүй улс орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг хурдасгах, үндэсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд стандартчилал, хэмжил зүй, тохирлын үнэлгээ,  сорьцын хяналтын тогтолцоог улам боловсронгуй болгох шаардлагатай.  Тиймд аймаг, нийслэлд хэрэгжүүлж буй салбарын аливаа үйл ажиллагаа, төрөөс үзүүлж буй үйлчилгээг стандартын шаардлагад нийцүүлэн хэрэгжүүлэхэд анхаарах хэрэгтэйг сануулж, стандартчилал хэмжил зүйн салбарын үйл ажиллагааг Засгийн газрын зүгээс бодлого, төсөв санхүүгээр бүрэн дэмжиж, онцгойлон анхаарч ажиллахаа илэрхийллээ.

Нийслэлийн “Хүрээ” амаржих газрын есөн давхар, 180 ортой, нярай, эх барих, эмэгтэйчүүдийн эмнэлгийн шинэ байр нээлтээ хийж Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ үйл ажиллагаатай нь танилцлаа. “Хүрээ” амаржих газар эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний нэр төрлөө олшруулан долоон кабинеттай болж, эмэгтэйчүүд, нярай, эх барих болон яаралтай тусламж, амбулаторийн эмчилгээ, үйлчилгээг харьяалал харгалзахгүй үзүүлж эхлээд байна. 2021 оны зургаадугаар сарын 1-нд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ тус амаржих газарт ажиллахдаа шинэ  барилгын санхүүжилт, тоног төхөөрөмж, засвар шинэчлэлд шаардлагатай санхүүжилтийг улсын төсөвт тусгуулж, 2022 оны аравдугаар сарын 07-нд нийслэлийн “Хүрээ” амаржих газрын өргөтгөлийн барилгын ажлыг эхлүүлэхээр шав тавьж байсан. Ингэснээр 66 жилийн дараа хуучнаар “Хоёрдугаар төрөх” эмнэлэг буюу “Хүрээ” амаржих газар шинэ байртай болж, орчин үеийн тоног төхөөрөмжэй, Япон технологи бүхий хагалгааны таван вакум өрөө, гэр бүлээрээ хамт байж төрөх өрөөнүүдтэй болж, хүчин чадал нь хоёр дахин нэмэгдээд байна. Засгийн газар эрүүл мэндийн салбар тэр дундаа эх, хүүхдийн тусламж үйлчилгээнд онцгой анхаарал хандуулж, хөрөнгө оруулалт хийсний үр дүнд эх нярайн эндэгдэл буурч байгааг Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан танилцуулав. Өнөөдрийн байдлаар манай улсын эхийн эндэгдлийн түвшин 1990 онтой харьцуулахад 8.8 дахин, нялхсын эндэгдэл 5.2 дахин буурсан үзүүлэлттэй байна.  “Хүрээ” амаржих газарт Тэргүүн Шадар сайд Л.Гантөмөр, Шадар сайд Т.Доржханд, Сангийн сайд Б.Жавхлан, Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Х.Нямбаатар нар ажиллалаа. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Хүрээ” амаржих газарт ажиллахдаа тус эмнэлэгт шаардлагатай байгаа өндөр технологи бүхий зарим тоног төхөөрөмжийн санхүүжилт болон хуучин барилгыг хүчитгэн засах хөрөнгийг улс, нийслэлийн төсвөөс яаралтай шийдвэрлэх үүрэг өглөө. Засгийн газраас 2021-2024 онд эрүүл мэндийн салбарын хөрөнгө оруулалтыг нэмж, өмнөх 10 жилийнхтэй дүйцэхүйц буюу нийт 954  тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн. Үүнээс эх, хүүхдийн тусламж үйлчилгээнд онцгой анхаарч,  “Өргөө”, “Хүрээ” амаржих газар, Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн барилгын их засвар, шинэ эмнэлгүүдэд нийт  292 тэрбум төгрөгийг хөрөнгө оруулалт хийсэн байна. Мөн Эрхтэн шилжүүлэн суулгах төвийн барилгын ажлыг Засгийн газраас 2024 онд эхлүүлсэн. Хоёр жилийн дотор 140 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар 8 давхар, 120 ортой, 15 мэс заслын өрөө, дүрс оношилгооны төв бүхий шинэ барилга  барина. Нийтдээ 2025 онд төсвийн хөрөнгө оруулалтаар улсын хэмжээнд 31 эмнэлгийг ашиглалтад оруулна гэдгийг Ерөнхий сайд онцоллоо.  Цар тахлын дараа Засгийн газар нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг сайжруулах хүрээнд орон даяар эрүүл мэндийн эрт илрүүлэг, оношилгоог зохион байгуулж, 2024 оны байдлаар 1.5 сая хүн хамрагдсан нь нийт хүн амын 44 хувийг эзэлж байна. Урьдчилан сэргийлэх энэхүү арга хэмжээг цаашид “Эрт илрүүлэг 2.0” болгон шинэчилж, орчин үеийн техник технологийн дэвшил,  хиймэл оюун нэвтрүүлэн үргэлжлүүлнэ.

Хог хаягдлын ачилт, тээвэрлэлтийн үйлчилгээний менежментийг сайжруулах ажлын хүрээнд нийслэлийн хэмжээнд 18:00-21:00 цагаас бусад цагт хог хаяхыг хориглолоо. Өөрөөр хэлбэл, хог хаягдал тээвэрлэх ажлыг авто замын хөдөлгөөний ачаалалтай уялдуулан шөнийн цагийн хуваарьт шилжүүлээд байна.УБЗАА-ны Орчны бохирдол, хог хаягдлын, удирдлагын хэлтсийн дарга Б.Мөнх-Эрдэнэ “Түгжрэл ихтэй өдрийн цагаар бус шөнийн цагаар хогийг ачиж тээвэрлэх нь зүйтэй гэж захирамж гарсан бөгөөд энэ дагуу чиглэл өгч ажиллаж байна. Хог хаягдлын менежментийг сайжруулахын тулд ангилан ялгаж, дахивар хаях хогийн савуудыг байршуулж, хог хаягдлыг зориулалтын машин, техникээр татах ажлуудыг нэгдүгээр улиралд багтаан хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Хог хаях соёлд иргэдийн оролцоо маш чухал. Машины цонхоор тамхины иш, бусад хог хаягдлыг хаяхгүй байх, зөвшөөрөлгүй газар хог хаяхгүй байх зэрэгт нэгдэж зөрчил гаргаж буй иргэнийг хороо, дүүрэгтээ мэдэгдэж хариуцлагатай хандах хэрэгтэй. Иймд, олон нийтийн газар ил задгай хог хаяхгүй байхыг уриалж байна” гэв. Цэцэрлэг, сургуулийн насны хүүхдүүдийг хогийг ялгаж хаях дадалд багаас нь сургах, зориулалтын саванд хог хаяж хэвшүүлэх тал дээр сургалт, зохион байгуулалтын ажлуудыг хийж байгааг мөн онцоллоо.

2024 оны 4 дүгээр сард хотын дарга Х.Нямбаатар БГД-ийн 29 дүгээр хороонд ажиллаж, "Эрин эверест интернешнл" сургуулийг төрийн өмчид шилжүүлэн авах ажлыг эхлүүлж байсан. Тэгвэл өнгөрсөн сард тус сургуулийг төрийн өмчид авсан юм. Ингэснээр дээрх хороонд байрлах "Эрин", "Өнөр" зэрэг хорооллын хүүхдүүд гэртэйгээ ойр улсын сургуульд суралцах боломжтой болоод буй. Мөн өнгөрсөн онд улсын сургууль, цэцэрлэггүй 12 хороонд газрын асуудлыг шийдвэрлэлээ. Энэ талаар Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежер бөгөөд Захирагчийн ажлын албаны дарга Г.Батзориг нийслэлийн удирдах ажилтнуудын шуурхай зөвлөгөөний мэдээлэл өглөө.НЗДТГ-аас БЗД-ийн 40 дүгээр хороо, Да хүрээгийн гудамж, БХИС-ийн зүүн хойно байршилтай 9126 ам метр газрыг “Баганат өргөө” ХХК-тай зөвшилцөн, эзэмшүүлсэн. Тус хороонд 1500 хүүхдийн суудалтай сургууль барих ажлыг өнгөрсөн оны 5 дугаар сард эхлүүлсэн бөгөөд ирэх онд ашиглалтад оруулах юм. Мөн БГД-ийн 25, 28 дугаар хороонд цэцэрлэг барих 2248 ам метр газар, сургууль барих 4365 ам метр газрыг шийдвэрлэж, 200 ортой цэцэрлэгийн барилгын ажлыг өнгөрсөн 6 дугаар сард эхлүүлсэн. Уг цэцэрлэгийг ирэх 8 дугаар сард ашиглалтад оруулна. Харин сургуулийн зураг төсвийг боловсруулж байна.Зарим сургууль, цэцэрлэг барих байршил болон ажлын явцыг товч дурдвал:ХУД-ийн 17 дугаар хороо, Их Монгол Улсын гудамж, Маршал таун хотхоны баруун урд талд 5000 ам метр газарт 200 ортой цэцэрлэг барих ажил үргэлжилж байна.ХУД-ийн 3 дугаар хороо, 4200 ам метр газарт 480 хүүхдийн суудалтай сургууль барих бөгөөд гүйцэтгэгч компани шалгараад байна.ХУД-ийн 18 дугаар хороо Их Монгол Улсын гудамж, Удирдлагын академийн зүүн талд 7077 ам метр газарт 640 хүүхдийн суудалтай сургууль барина.БЗД-ийн 4 дүгээр хороо, 97 дугаар сургуулийн урд 1281 ам метр газарт цэцэрлэг барина.БГД-ийн 24 дүгээр хороо, Алтай хотхоны хойд талд 8000 ам метр газарт сургууль барина.СБД-ийн 9,11 дүгээр хороо, Ногоон нуурын орчимд 811, 812 дугаар байрны хойд талд 15.000 ам метр газарт сургууль, цэцэрлэг барина.СБД-ийн 9 дүгээр хороо, Хоймор оффисын хойд талд 1499 ам метр газарт цэцэрлэг барина.БЗД-ийн 36 дугаар хороо, Хүннүгийн гудамж, "Сүмбэр орд" хотхоны зүүн талд 3300 ам метр газарт сургууль барина.БЗД-ийн 26 дугаар хороо, Нийслэл хүрээ өргөн чөлөө, “Sunshine” вилла хотхоны баруун талд 4000 ам метр газарт сургууль барих юм.

Нийтийн эзэмшлийн гудамж, зам, талбай, гуу жалганд үүссэн хог хаягдлыг цэвэрлэх, хуримтлагдсан хог хаягдлыг ачиж, тээвэрлэх, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудыг цэвэрлэгээний үйл ажиллагаанд идэвхжүүлэх зорилгоор Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанаас “Бүх нийтийн их цэвэрлэгээ” арга хэмжээг жил бүр зохион байгуулдаг билээ. Энэ жилийн хот нийтийн их цэвэрлэгээний талаар УБЗАА-ны Орчны бохирдол, хог хаягдал, удирдлагын хэлтсийн дарга Б.Мөнх-Эрдэнээс тодрууллаа. Тэрбээр “Энэ жил нийт зургаан удаагийн их цэвэрлэгээг зохион байгуулахаар төлөвлөж байна. Эхнийх буюу сар шинийн баярыг угтан бүх нийтийн их цэвэрлэгээг энэ сарын 22, 23-ны өдрүүдэд зохион байгуулахаар дүүргүүдэд үүрэг өгсөн. Үүний дагуу дүүргүүд зохион байгуулалтад орж нийтийн эзэмшлийн зам талбай, гуу жалга, гэр хороолол, аж ахуйн нэгж байгууллагуудын цэвэрлэгээг хариуцаж, иргэдийн ая тухтай амьдрах орчныг бүрдүүлэхээр ажиллана” гэв.Аж ахуй нэгж, байгууллага бүр орчныхоо 50 метр хүртэлх нийтийн эзэмшлийн зам талбайг цэвэрлэх, байгууллагынхаа хайс хашлага, хогийн сав, гадна фасад, хаяг, хаягийн байгууламжийг угааж өнгө үзэмжийг сайжруулах үүрэгтэй байдаг. Иймд иргэн, аж ахуй нэгжийг бүх нийтийн цэвэрлэгээнд идэвхтэй оролцохыг уриалж байна.

Монгол Улсын Их Хурлын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооноос “Агаарын бохирдлыг бууруулах хүрээнд утааны асуудлаарх бодлого, шийдвэрийн хэрэгжилтийн үр дүн, шийдэл” ерөнхий хяналтын сонсголыг  /2025.02.03/ зохион байгууллаа. Ерөнхий хяналтын сонсгол гишүүдийн 54.2 хувийн ирцтэйгээр 10 цаг 22 минутад эхэлсэн бөгөөд Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Ж.Чинбүрэн даргалсан.Сонсгол даргалагч Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн гишүүдийн ирц, Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хууль, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасан сонсголын дэг, журмыг танилцуулав.Өнөөдрийн сонсголын гол ач холбогдол нь мэдээлэл сонсох, цуглуулах, төрийн болон төрийн бус байгууллага, иргэдийн мэдэх эрхийг хангаж, саналыг сонсож, шийдвэр гаргах түвшинд нэгдсэн нэг ойлголттой болох, төрийн байгууллага, албан тушаалтны үйл ажиллагаанд илэрсэн зөрчил, дутагдлыг арилгуулах асуудлаар Засгийн газар болон холбогдох бусад байгууллагад чиглэл өгөхөд чиглэжээ.Хоёр өдөр үргэлжлэх уг сонсголд Улсын Их Хурлын гишүүдээс гадна нийт 104 оролцогч бүртгүүлснээс төрийн байгууллагаас 64, төрийн бус байгууллага, иргэдийн төлөөлөл 46, мөн хэвлэл  мэдээллийн байгууллагууд оролцож байгаа аж.Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн ерөнхий хяналтын сонсголыг нээж, хэлсэн үгэндээ, Утааны асуудлаар хяналтын сонсгол явуулах талаар Б.Мөнгөнхишиг нарын иргэдээс цахим системд байршуулсан нийтийн өргөдөл Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.4.2-т заасан тоонд хүрсэн тул Монгол Улсын Их Хурал авч хэлэлцэн 2024 оны 12 дугаар  сарын 19-ний өдрийн Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн хорооны хуралдаанаар утааны асуудлаар ерөнхий хяналтын сонсгол явуулахыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн. Мөн хуралдаанаар Ерөнхий хяналтын сонсголын бэлтгэл ажлыг хангах, зохион байгуулах ажлыг хэсгийг 22 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулж, Ажлын хэсгийн ахлагч бөгөөд сонсгол даргалагчаар Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн миний бие сонгогдсон гэв.Мөн Ажлын хэсгийн гишүүдэд Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Ж.Бат-Эрдэнэ, Ёс зүй, дэгийн байнгын хорооны дарга Б.Баярбаатар, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар, Хүний эрхийн дэд хорооны дарга С.Эрдэнэболд, Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Баасанжаргал, Ц.Баатархүү, П.Батчимэг, Б.Бат-Эрдэнэ, А.Ганбаатар, Г.Ганбаатар, М.Ганхүлэг, С.Замира, Ж.Золжаргал, С.Лүндэг, М.Мандхай, Л.Мөнхбаясгалан, З.Мэндсайхан, Б.Найдалаа, А.Ундраа, Б.Уянга, О.Саранчулуун нар ажилласан гэлээ.Ажлын хэсэг ерөнхий хяналтын сонсгол зохион байгуулах ажлын төлөвлөгөөг баталж, бэлтгэл ажлын хүрээнд Агаарын бохирдол-хүн амын эрүүл мэнд (Амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх), “Утааны асуудал: Стандарт, хяналт (Зуух, түлшний технологи)”, “Утааны асуудал: Эрх зүйн орчин, бодлого шийдвэрийн хэрэгжилт, санхүүжилт, хариуцлага”, “Утааны асуудал: Зуух, түлшний технологийн шийдлүүд” сэдвээр дөрвөн цуврал хэлэлцүүлэг зохион байгуулсныг дурдаад дээрх  хэлэлцүүлэгт нийт 300 гаруй төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж  ахуйн нэгж, иргэдийн төлөөлөл оролцож, 215 иргэн, аж ахуй нэгжийн төлөөллөөс 87 иргэн асуулт асууж, санал хэлж, 28 иргэн, аж ахуйн нэгж өөрсдийн шийдэл, шинэ санаачилга, бүтээлийн танилцуулга, илтгэлээ танилцуулсныг сонсгол даргалагч онцлон тэмдэглэв.Сонсгол Агаарын бохирдол-хүн амын эрүүл мэнд (Амьд явах, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх) нэг дэх хэлэлцүүлгийн талаарх Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнэболдын танилцуулгаар үргэлжилсэн. Тэрбээр, эхний хэлэлцүүлэгт холбогдох чиг үүргийн байгууллага буюу Эрүүл мэндийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Очирбат “Агаарын бохирдлоос хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх, хянах, тандах чиглэлээр одоогийн авч хэрэгжүүлж буй бодлого, хэрэгжилтын үр дүн, цаашдын төлөвлөгөө”, Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Э.Баттулга “Монгол Улсын хот суурин газрын агаарын бохирдол, эх үүсвэр, тооллого, эх үүсвэрийг бууруулах чиглэлээр авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, үр дүн, цаашдын бодлого”, Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын дарга Д.Сүнжид “Агаарын бохирдол эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн баталгаа”, анагаах ухааны доктор, судлаач А.Энхжаргал “Монгол Улсад гадаад, дотоод орчны агаарын бохирдлын хүн амын эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийн чиглэлээр хийгдсэн судалгааны тойм”, Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их сургуулийн багш, доктор, дэд профессор, зөвлөх эмч Б.Жаргалсайхан “Агаарын бохирдол, жирэмсэн эх, урагт нөлөөлөх нь”, Хавдар судлалын үндэсний төвийн Цээжний хөндийн мэс заслын тасгийн эрхлэгч Б.Ганзориг “Агаарын бохирдол хавдрын үүсгэгч болох нь” сэдвээр тус тус илтгэл тавьсныг дурдаад олон улсын жишиг болон Монгол Улсын хувьд одоо тохиолдож байгаа нөхцөл байдлууд дээрх судалгаануудын тоон мэдээг танилцуулав. /дэлгэрэнгүй мэдээллийг эндээс/ “Монгол Улсын Үндсэн хууль үндсэн эрх болон иргэний амьд явах эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг ноцтойгоор зөрчиж заналхийлж, үндэсний аюулгүй байдалд хүрсэн утааны асуудал нь хүний эрүүл мэндэд ямар сөрөг нөлөө үзүүлж үндэсний ирээдүй сүйрүүлж аюул болно гэдгийг эдгээр хэлэлцүүлгээр тодорхойлж байгааг онцлоод сонсголын дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнэболд танилцуулав.Дээр дурдсан хэлэлцүүлэгтэй холбогдуулан шинжээчийг дүгнэлтийг Орчны эрүүл мэндийн судлаач, анагаах ухааны доктор, дэд профессор Б.Сувд танилцуулав. Уг дүгнэлтэд агаарын бохирдол үндэсний стандарт болон ДЭМБ-ын зөвлөмжийн хэмжээнд хүртэл буураагүй тул хүний эрүүл мэнд, амь насанд сөргөөр нөлөөлсөөр байгааг дурдаад Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх Хүүхдийн эрхийн тухай хуулийн 5.2-т заасан хүүхэд эрүүл өсч бойжих, аюулгүй орчинд амьдрах эрх тус тус хангагдахгүй байна гэсэн байв.Мөн шинжээчийн зөвлөмжид аль нэг бохирдуулагчийг бууруулах тухай бус бүх (NO2, SO2, CO, PM2.5, PM10, O3)  бохирдуулагчдыг бууруулахад анхаарч цогц арга хэмжээ авах, Улаанбаатар хотын хүн амын эрүүл мэндийн нөхцөл байдлын судалгааг давтан хийх шаардлагагүй бөгөөд хийж буй арга хэмжээг үнэлэх, бодлогын өртөг, үр ашгийг тооцоолох, хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийхэд санхүүжилт, хүний нөөцийг бэлтгэх хэрэгтэй байна гэсэн байлаа. Түүнчлэн хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлж буй хатуу түлшний хэрэглээг халах, төрийн байгууллагын хүний нөөц, лабораторийн хүчин чадлыг бэхжүүлэх, хууль, стандарт, журмыг сахиулах, хяналтын байгууллагуудыг хяналт хийх багаж, тоног төхөөрөмжөөр нэн тэргүүнд хангахад анхаарч үйлдэлд чиглэсэн хэрэгжилтийг сайжруулах шаардлагатайг Б.Сувдаа шинжээч зөвлөмждөө дурдсан байв.Дараа нь “Утааны асуудал: Стандарт, хяналт (Зуух, түлшний технологи) сэдэвт хоёр дахь хэлэлцүүлгийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүн З.Мэндсайхан танилцуулга, мэдээлэл хийлээ.Хоёр дахь хэлэлцүүлэгт Нийслэлийн засаг дарга Х.Нямбаатар “Агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр нийслэлийн хэмжээнд авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний талаарх танилцуулга”, Эрчим хүчний яамны Түлшний бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга И.Лувсанцэрэн “Нүүрсний болон бусад цэвэр түлшний технологи хөгжүүлэлтийн талаар авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ, цаашдын бодлого”, “Таван толгой түлш” ХХК-ийн ерөнхий технологич Д.Өлзийбат, “Сайжруулсан шахмал түлшний үйлдвэрлэл, технологи, чанар, стандарт, хяналт”, Улсын Онцгой комиссын нарийн бичгийн дарга, хурандаа Т.Баярхүү“Агаарын бохирдол үүсгэгч эх үүсвэрүүдэд тавих хяналт”, Шинжлэх ухааны академийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнгийн Нүүрсний хими техникийн лабораторийн эрхлэгч, техникийн ухааны доктор Г.Шийрав “Шахмал түлшний түүхий эд, шахмал түлшний шинж чанар, стандарт үзүүлэлт” сэдвээр тус тус мэдээлэл хийснийг дурдлаа. /дэлгэрэнгүй мэдээллийг эндээс/ Сайжруулсан түлш нь агаарын бохирдлыг 50 хувиар бууруулсан арга хэмжээ байсан гэдэг нь эрдэмтэн, судлаачдын тайлангаас харагдаж буй тул цаашид бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт хийж салбарын мэргэжилтнүүд болон бусад албаныхны өгч байгаа мэдээлэлд дурдагдсан хагас коксон түлш үйлдвэрлэх, автомашины бохирдлыг бууруулах чиглэлээр нийтийн тээврийг хөгжүүлэх, хийн түлшруу шилжүүлэх, Дулааны цахилгаан станцын шүүлтүүрийг солих, шинэчлэх замаар үнс, тоосонцрын хэмжээг бууруулах, хагас коксон нүүрсний эрчим хүчний үйлдвэр барих, барилга, дэд бүтцийг сайжруулж дагуул хотуудыг хөгжүүлэн хэт төвлөрлийг сааруулах зэрэг арга хэмжээ авахад анхаарч, Улсын Их Хурал, Засгийн газар, Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар бүгд хамтарч ажиллах нь чухал хэмээн Улсын Их Хурлын гишүүн З.Мэндсайхан дүгнэлтдээ онцолсон.Уг хэлэлцүүлэгтэй холбогдуулан шинжээчийн дүгнэлтийг Шинжлэх ухааны доктор (ScD) Ж.Нарангэрэл танилцуулав. Тэрбээр,  Сайжруулсан шахмал түлшний түүхий эд нь Тавантолгойн нүүрс байдаг бөгөөд энэ нь манай орны хамгийн сайн судлагдсан нүүрс бөгөөд хүн, байгаль орчинд хортой элементүүд маш бага болох нь олон байгууллагын судалгаагаар батлагдсанг. Уг түлшний үндсэн түүхий эд болох мидлинг нь Багануурын түүхий нүүрстэй харьцуулбал чийглэг болон дэгдэмхий  бодисын агуулга бага, илчлэг өндөр давуу шинж нь чанаруудтай боловч үнслэг болон хүхэр харьцангуй ихээр агуулдаг дутагдалтай. Сайжруулсан шахмал түлшний барьцалдуулагчийн шинжилгээ 2019-202 онуудад Шинжлэх ухааны академийн Хими, хими технологийн хүрээлэнд олон удаа хийсэн бөгөөд хүн, хүрээлэн буй орчинд хортой бодис илрээгүй. Барьцалдуулагч нь шатаалтын явцад аливаа хорт бодис ялгаруулахгүй, түлшний бат бэх чанарыг хангах, хүхрийн давхар ислийг үнсэнд барих гол үүрэгтэй. “Тавантолгой” түлш компанийн баримталж буй барьцалдуулагчийн стандарт нь хэтэрхий ерөнхий, ялангуяа эрдэс бүрэлдэхүүний найрлагыг тодорхой зааж өгөөгүй байгаа тул шинжилгээний үр дүнгээр түүний чанарыг үнэлэхэд хүндрэлтэй байна.Сайжруулсан шахмал түлшний чанарын стандартыг түүний түүхий эд болох мидлингийн стандартад тааруулж хүхэр, дэгдэмхий бодис болон үнсний агуулгыг харьцангуй өндрөөр тогтоосон байдаг. Иймд түлшний шинжилгээний үр дүнгүүд нь энэ стандартын шаардлагад нийцэж байгааг харуулдаг. Үндсэн түүхий эдийг өөрчлөх, олон төрлийн түүхий эд ашиглах тохиолдолд стандартыг өөрчлөх боломжтой. Сайжруулсан шахмал түлшний гол шинж чанарууд нь нийслэлийн агаарын бохирдолд дараах байдлаар нөлөөлсөн байна. Үүнд: Түлшний дэгдэмхий бодисын агуулга харьцангуй бага 22 хувь байгаа нь 2018-2024 онуудад агаарт хаягдах утааны гол бүрэлдэхүүн болох нарийн ширхэгт тоосонцрын РМ2.5, РМ10 хэмжээг буурахад сайнаар нөлөөлсөн.Түлшний хүхрийн агуулга харьцангуй өндөр 0.9 хувь байгаа нь мөн онуудад агаарт хаягдах хүхрийн давхар ислийн SO2 хэмжээг нэмэгдэхэд муугаар нөлөөлсөн. Түлшний үнсний агуулга харьцангуй их 24 хувь байгаа нь хатуу хог хаягдал нэмэгдэхэд нөлөөлсөн. Холбогдох байгууллагууд нь уг түлшний чанарыг сайжруулах асуудалд уялдаагүй, үр дүн муутай ажилласан нь маш их хугацаа алдсан байна гэж дүгнэж байна гэв.Мөн хөх нүүрс үйлдвэрлэх хагас коксжуулалтын техник, технологи нь дэлхийн хэмжээнд үйлдвэрлэлд нэвтрээд 100-аас илүү жил ашиглагдсан, хагас кокс нь хамгийн утаа багатай хатуу түлш болох нь олон оронд батлагдан хэрэглэгдэж ирсэн. Манай улсын хувьд 2010 оны үед гурван үйлдвэр байгуулан ажиллуулж байсан туршлагатай тул хагас коксын үйлдвэрлэлийг цаг алдалгүйгээр ойрын хугацааны зорилт болгон хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Хийн түлш нь, хатуу түлштэй харьцуулбал олон давуу талтай цэвэр түлш тул дунд хугацаанд хэрэглэх түлш гэж үзээд одооноос ашиглаж эхлэх хэрэгтэй. Үүний зэрэгцээ импортын хийг орлох дотоодын эх үүсвэрүүдийг судлах, газрын тосны нэрлэгийн хүнд үлдэгдэл болон нүүрсний хийжүүлэлтээр гарган авч болох нийлэг хий, нүүрсний орд газруудаас олборлож болох метан хийд анхаарах шаардлагатай. Хийн LNG болон шингэрүүлсэн хийн LPG түлшийг айл өрхөд хэрэглүүлэхээс өмнө эхлээд түүхий нүүрс түлж байгаа уурын зуухуудад нэвтрүүлэх нь агаарын бохирдлыг бууруулахад илүү үр дүнтэй байж болно. Агаарт хаягдах нарийн ширхэгт тоосонцрын РМ2.5, РМ10 хэмжээ хэдийгээр буурсан боловч байх ёстой стандартын үзүүлэлтээс их, ялангуяа өвлийн улиралд олон дахин их байна. Түлшний дэгдэмхий бодисын агуулгыг цаашид бууруулах нь энэ бохирдлыг эрс багасгах гол шийдэл гэж үзэж байна. Өнөөгийн нөхцөлд хамгийн тохирох түлш нь хагас коксон түлш буюу хөх нүүрс юм. Дэгдэмхийн агуулга 10 хувьтай хөх нүүрс ашигласнаар утааны гол бүрэлдэхүүн болох нарийн ширхэгт тоосонцор РМ2.5, РМ10-ын хэмжээг цаашид 50 хувь бууруулах боломжтой. Багануурын 0.5 хувь хүхрийн агуулгатай нүүрснээс хөх нүүрс гарган авахад хүхрийн агуулга 0.3 хувь болж буурна. Багануурын нүүрсний үнс нь хүхрийн ислийг тогтоох урвалын үйлчилгээтэй кальцийн нэгдлүүд харьцангуй ихээр агуулдаг тул агаарт дэгдэх хүхрийн ислийн хэмжээг мөн нэмж бууруулах боломж бүрдэнэ гэж зөвлөмжид дурдсан байлаа.Сонсгол оролцогчдын мэдээлэл, танилцуулгаар үргэлжилсэн. Нийт 24 иргэн асуулт асууж, санал хэлж, байр сууриа илэрхийлсэн. Иргэдийн зүгээс эрчим хүч, цаг уур орчны шинжилгээ, байгаль орин, эрүүл мэнд, боловсрол зэрэг бүх салбарууд болон салбар хоорондын уялдаг  хангаж, Засгийн газар нэн тэргүүний түвшинд алдаагаа хүлээн зөвшөөрч ажиллавал асуудлыг шийдвэрлэж чадна. Өмнөх хэлэлцүүлгийн үеэр байгаль орчны агаарын бохирдлыг бууруулахаар ажиллаж байгаа төрийн бус байгууллагуудын эрдэмтэн, судлаачид хэмнэлтийн дулаалгын асуудлуудыг нэн тэргүүнд тавибал ирэх өвөл агаарын бохирдлыг 45-50 хувь хүртэл бууруулах боломжтой гэж ярьж буйг анхаарах шаардлагатай гэж байлаа. Мөн шахмал түлшнээс болж иргэд олноор угаартаж нас барж буй тул эл түлшийг хэрэглэхээ болих, хуучирсан автомашинуудад шүүлтүүр тавих, утааг бууруулах гарц гаргалгааг шийдвэртэй хэрэгжүүлж ажиллахын зэрэгцээ хариуцлагыг сайжруулж,  иргэдийн төлөөллийг оролцуулсан хяналтын механизм бий болгох шаардлагатай талаар санал хэлж байлаа. Түүнчлэн цаашдаа иргэдийн орлого, иргэдийн оролцоо хамтын менежментэд суурилсан бодлого, төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлбэл үр дүнд илүүтэй хүрэх талаар ярьж, алив асуудалд шинжлэх ухаанчаар ханддаг болохыг  Улсын Их Хурлын  гишүүдээс хүсэж байлаа.Үргэлжлүүлэн сонсголд оролцсон Улсын Их Хурлын 12 гишүүн асуулт асууж, 7 гишүүн санал хэлсэн. Тухайлбал, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ төрийн албанд хариуцлагагүйн зуд нүүрлэж буйг дурдаад агаарын бохирдлыг бууруулах асуудлаарх ерөнхий хяналтын сонсголын үйл ажиллагааг өргөтгөн үргэлжлүүлж, Хянан шалгах түр хороо байгуулах, яндангаа буулгасан айлуудад урамшуулал олгох, дулаалгын шинэ технологи нэвтрүүлж буй аж ахуйн нэгжүүдийн дунд чөлөөт өрсөлдөөн бий болгох шаардлагатай гэв. Мөн тэрбээр агаарын бохирдлыг бууруулах асуудлыг байгаль орчны салбар бус эрчим хүчний яаманд хариуцуулж, хариуцлагыг нь тооцдог байх нь зүйтэй гэж байлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн М.Нарантуяа-Нара маргаашийн сонсголд агаарын бохирдлыг бууруулахад шийдвэр гаргасан, гаргаж буй холбогдох албан тушаалтнуудыг бүгдийг дуудаж оролцуулах, Улсын Их Хурлын гишүүн С.Замира сайжруулсан шахмал түлшний үйлдвэр, нүүрс түлэхийг цаашид зогсоох, Улсын Их Хурлын гишүүн О.Саранчулуун агаарын бохирдлын улмаас иргэдийн амь нас, эрүүл мэнд хохирч, хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон иргэдээс уучлал хүсэхийг мэдэгдээд дулаалгын технологид нэгдсэн стандартыг яаралтай баталж, хэрэгжүүлэх нь чухал гэж байлаа. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Найдалаа, агаарын бохирдлыг бууруулж чадаагүй алдаагаа салбарын яамдууд хүлээн зөвшөөрч байж, гарц шийдлээ амархан олох, улмаар асуудлыг хариуцлагажуулж эзэнжүүлэх нь чухал гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Энхтуяа 2017 онд байгуулагдсан “Тавантолгой” түлш ХХК-ийн удирдах албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцохоос сонсголын үр дүн эхэлнэ гэж байлаа. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн, Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн сайд С.Одонтуяа асуудлыг шийдвэрлэх гол байгууллага Улсын Их Хурал тул эрх зүйн орчныг боловсронгүй болгох, Хянан шалгах түр хороо байгуулах, хяналт тавих, төсөв батлах эрх мэдлийнхээ хүрээнд томоохон шинэчлэл хийх нь зүйтэй гэсэн байр суурийг илэрхийлэв.Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн өнөөдрийн сонсголыг хааж хэлсэн үгэндээ, Эхний өдрийн ерөнхий сонсголоор нэлээдгүй асуудал хөндсөн, ялангуяа иргэд хүний эрүүл мэнд, амь настай холбоотой асуудлуудын талаар бодитой шийдэл хайж ярилаа. Мөн асуудлыг хариуцах эзэнтэй байлгах, цаашид Улсын Их Хурлын гишүүд санаачилга гарган гарын үсэг зурж, эл асуудлаар үргэлжлүүлэн хянан шалгах түр хороо байгуулах санаачилгатай санал нэг байгаагаа онцлон тэмдэглэлээ.Маргаашийн сонсголоор Утааны асуудал: Эрх зүйн орчин, бодлого шийдвэрийн хэрэгжилт, санхүүжилт, хариуцлага” талаар Улсын Их Хурлын гишүүн, Ёс зүй, дэгийн байнгын хорооны дарга Б.Баярбаатар, “Утааны асуудал: Зуух, түлшний технологийн шийдлүүд” цуврал хэлэлцүүлгийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүн, Инновац цахим бодлогын байнгын хорооны дарга Ж.Золжаргал нар мэдээлэл хийж, холбогдох шинжээчдийн дүгнэлтийг сонсоно хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.