УЛС ТӨР

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Шэнь Миньжюанийг хүлээн авч уулзав.Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагааны тодорхой ажлууд урагшилж, бодит ахиц дэвшил гарч буйд баяртай байгааг энэ үеэр илэрхийллээ. Тухайлбал, Замын-Үүд боомтын зорчигч, ачаа тээврийн терминалын өргөтгөлийн төслийг ашиглалтад оруулах ёслолын ажиллагаанд Элчин сайдын хамт оролцсоноо дурдав. Мөн талууд Гашуунсухайт–Ганцмод хил дамнасан төмөр замын гүүрэн байгууламжийг бүтээн байгуулах тухай хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр болон “Цөлжилттэй тэмцэх төв” байгуулах төслийн солилцох захидалд гарын үсэг зурсныг онцоллоо.Талууд хоёр талын бодит хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх, ялангуяа Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах, төвлөрлийг сааруулах, сэргээгдэх эрчим хүчний салбар дахь хамтын ажиллагааг урагшлуулах зэрэг хэд хэдэн чухал сэдвийн хүрээнд дэлгэрэнгүй санал солилцов. Түүнчлэн Монгол Улсын Засгийн газар 2023-2025 оныг “Монгол Улсад зочлох жил” болгон зарласантай холбогдуулж “Go Mongolia” үндэсний брэнд бүхий уриалга гаргасан талаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ танилцуулж, энэ хүрээнд хоёр улсын хил орчмын аялал жуулчлалын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх тодорхой төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх санал дэвшүүллээ.

Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны хаврын ээлжит чуулганы  /2024.04.04/ үдээс хойших нэгдсэн хуралдаан Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хууль тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэхийн хэлэлцүүлгээр үргэлжилсэн.Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Ганибал, Г.Ганболд, Ж.Батсуурь, Ц.Сандаг-Очир, Б.Баттөмөр, Т.Энхтүвшин, Н.Энхболд, Д.Сарангэрэл, Б.Бейсэн, Д.Тогтохсүрэн нар асуулт асууж, хариулт авсны дараа гишүүд төслийг дэмжсэн, дэмжээгүй талаараа үг хэлэв. Тухайлбал, Улсын Их Хурлын гишүүн О.Цогтгэрэл, хуулийн төслийг дэмжихгүй байгаа шалтгаан нь төсвөөс санхүүжүүлэх шаардлагатай төсөл, хөтөлбөрүүдийг тус сангаас санхүүжүүлэхээр зааж улмаар улсын төсөв, хөгжлийн сан хоёрыг нэрнээсээ өөр ялгаагүй болгосон нөхцөл байдалтай, үзэл баримтлалтай төсөл орж ирсэнтэй холбоотой. Мөн маш олон харилцааг зохицуулахгүй, Засгийн газар, УИХ-ын  тогтоолоор шийднэ гэсэн зохицуулалттай, зарчмын асуудлууд нь зөрчилтэй шийдэл гаргаагүй байгаа нь  хуулийн төсөлд  хариуцлагагүй хандаж,  яаравчлан оруулж ирсэн  байна гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн.Харин Улсын Их Хурлын гишүүн Т.Аубакир, өргөн барьсан төслийг хэлэлцүүлгийн явцад сайжруулах, гишүүдээс гаргаж буй саналуудыг тусгаад, УИХ дахь намын бүлгүүдээс хуулийн төслийг хэлэлцүүлэх үүрэг бүхий ажлын хэсэгт оруулж ажиллуулан чамбайруулах нь зүйтэй. Ялангуяа сангийн хөрөнгийн арвижуулах бодлогыг тусгах, газрын доорх баялгийнхаа нөөцийг тогтоох ажлыг хэрхэн хийх талаар нухацтай хандах шаардлагатай байна гэсэн саналыг хэлэв.Улсын Их Хурлын гишүүн С.Амарсайхан төслийг дэмжиж буй талаар үг хэлэхдээ, Засгийн газраас УИХ-д өргөн мэдүүлэн хэлэлцүүлж байгаа энэ хуулийн ач холбогдол өндөр. Бидний өөрсдийн туулж ирсэн зам, ирээдүйн зорилго, цаг үеийн хүндрэл бэрхшээлүүдийг нарийн эргэцүүлж тооцож, алсдаа тогтвортой хөгжлийг бий болгоход Үндэсний баялгийн сан Монгол Улсад эдийн засгийн бие даасан байдлыг бий болгоно гэж байлаа. Мөн баялгийн олборлолт болон бусад түүхий эд, эх үүсвэрээс олсон орлогын тодорхой хэсгийг Үндэсний баялгийн санд төвлөрүүлснээр хойч үедээ эх орныхоо байгалийн баялгийн үр шимийг бодитойгоор үлдээх, хүртээх нөхцөлийг бүрдүүлж байна гэж байлаа.Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энх-Амгалан “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж байна. Цаашид хуулийн төсөлд орлогын зарцуулалтыг тодорхой тусгах шаардлагатай” гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн М.Оюунчимэг, Ирээдүйн өв сангийн тухай, Хөгжлийн банкны тухай хуулийн хэрэгжилтэд алдаа гарсан. Тэр алдааг энэ хууль дээр давтаж болохгүй гэдгийг тодотгоод төслийг олон талаас маш сайн хэлэлцэх  нь зүйтэй гэсэн байр суурийг илэрхийлж байлаа.Үргэлжлүүлэн Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан үг хэлсэн. Тэрбээр хэлсэн үгэндээ, хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөрөөр ахлуулж байгаа тул хариуцлагатай сайн ажиллаад хуулиа батлах нь зөв. Иргэдтэй уулзахад “Эрдэнэс Тавантогой” компанийн 1072 хувьцааны ашгийг хүртэж эхэлсэндээ баяртай байна. Гэхдээ цаашдаа хуримтлал үүсгээд гэр хорооллыг дэд бүтэцжүүлэх, хөгжлийн шинэ түвшинд хөгжил хүрээсэй гэх зэргээр хүлээлт үүссэн байна. Иргэдийн хүлээлтийг хэрэгжүүлэх ажлыг хөгжлийн сангаас санхүүжүүлэх бүрэн бололцоотой. Иймд хуулийн төслийг маш нухацтай, тун хариуцлагатай хэлэлцэх нь чухал гэдгийг онцлон тэмдэглэв. Мөн тэрбээр 2019 оны Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт удаан хэлэлцсэний эцэст амьдралд хэрэгжих гэж байгааг дурдаад хамгийн чухал нь Үндэсний баялгийн сан бусад сангууд шигээ “авлигын сан” болж болохгүй гэдгийг анхааруулж байлаа.Ингээд Эдийн засгийн байнгын хорооны саналын дагуу “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хууль тогтоолын төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжье” гэдэг саналын томьёоллоор санал хураахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 69.0 нь дэмжив. Иймд хуулийн төслүүдийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлэв хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээлэв.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ УИХ-ын чуулганд Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төслийг танилцуулж үг хэллээ. Ерөнхий сайдын хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна. Тэрбээр, Эрхэм монголчууд аа,Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ, Өнгөрсөн 30 жилийн оноо алдааг засаж, шинэ 30 жилийг нийгмийн уур амьсгал тогтолцооны хувьд эхлүүлэхийг Засгийн газар хичээж, авлигатай нам харгалзалгүй тэмцэж, улс төрийн намууд, хууль хяналтын байгууллага, шүүх хүртэл тархан байршиж, улс дамнан хүчирхэгжсэн бүлэглэлтэй эрх ашгийн хувьд тулсаар ирлээ.  Энэхүү тэгш бус хязгааргүй их баялаг, тэдэнд үйлчилдэг бүлэглэлийн өмнө Монгол төр, ард түмэнтэйгээ олон жил сааралтан хүчгүйдсээр ирсэн нь гашуун боловч бодит үнэн юм аа.  Монголчууд бидний итгэмтгий, уйдамхай, өрөвч занг ашиглан баялгийг нь, газрыг нь, нийтийн өмчийг нь, шүүхийг нь, намыг нь, төрийг нь хэдхэн хүн өмчлөн авч, аалзны шүлс мэт хэрсэн авилгын систем хэрхэн үүсгэснийг одоо л нийгэм дүгнэж эхэлж, мөсөн уулын оройг харж эхэлж байна.  Баялаг тойрсон луйврын олон нийтийн мэдэх хэсэг нь л Эрдэнэтийн 49 хувь, Монголросцветмет, Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэр болон түүний харьяа стратегийн ордууд, Оюутолгойн Дубайн гэрээ ба 34 хувьд ногдох 2.3 тэрбум ам.долларын асуудал, Тавантолгой компанийг 100 жилээр худалдахыг завдсан хэлцэл зэрэг байсан билээ.  Эрдэнэтийн 49 хувийн луйвар таслан зогсоогдсоноор улсад төвлөрүүлж байсан 962 тэрбум, хоёр их наяд төгрөг болно гэдэг цэвэр ашиг нь цар тахлын үед дулаан, цахилгаан төлөх хэмжээнд давна гэдэг бүлэглэл ямар их хэмжээний бүртгэлгүй мөнгөтэй байсан гэдгийн энгийн нэг нотолгоо юм.  Эрдэнэс Тавантолгой компани ил тод болж, засаглал сайжирснаар 2023 онд 9.6 их наяд төгрөгийн орлого олж, 3.5 их наяд төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллан, 2022 оны цэвэр ашгаас 1072 хувьцаатай иргэнд 104 мянган төгрөгийн ногдол ашиг олгосон бол энэ долоо хоногт 2023 оны цэвэр ашгаас 1072 хувьцаатай иргэнд 256 мянган төгрөгийн ногдол ашиг олгож байна. Улсын төсвийн орлого 4.6 их наяд төгрөгөөр анх удаа давж, төрийн албан хаагчдын цалин, ахмадын тэтгэвэр нэмэгдэж, нийслэлийн цэцэрлэгийн хүртээмж сайжирч, валютын нөөц таван тэрбум ам.доллар давна гэдэг ямар их хэмжээний боломж алдагдсаны бас л нэг жишээ юм.  Оюутолгойн 34 хувьд ногдох өр тэглэгдээгүй бол бид өнөөдөр Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэлэлцэх боломжгүй. Харин ирээдүйд үүсэх 22 тэрбум ам.долларын өрийн тухай л ярилцах байлаа.  Монгол Улсын Үндсэн хуульд байгалийн баялаг ард түмний мэдэл, төрийн хамгаалалтад байна хэмээн хуульчилсан боловч нийт стратегийн 16 ордын долоо нь Эрдэнэс Монголын харьяанд, мөн стратегийн нөөцөд бүртгүүлэхгүйн тулд нөөцийн суурь мэдээллийг нь өөрчилж, АМНАТ, татвараас нуугдсан их хэмжээний баялаг бүртгэлгүйгээр далд эдийн засгийг бүрдүүлэн оршиж байгааг Улсын Их Хурал удахгүй болох нийтийн сонсголоор ил тод болно гэдэгт итгэлтэй байна. Энэ үйл явц мөн л нийгмийг нэлээдгүй бухимдуулах боловч, 30 жилийг зөвөөр дүгнэхийн тулд иргэд, олон нийт зайлшгүй үүнийг мэдэх ёстой.  Өнгөрсөн хугацаанд энэ бүлэглэлтэй мөргөлдсөн улс төрчид, нийгмийн зүтгэлтнүүд учир битүүлгээр амь насаа алдаж, эсвэл улс төрийн тавцангаас шахагдан зайлуулагдсаар ирснийг түүхэн баримтууд нотолно.  Ордон дотор хүч мөхөствөл олон нийтийн дэмжлэг авч тэмцлээ үргэлжлүүлнэ гэж Ерөнхий сайдаар томилогдсоныхоо дараа хэлж байсныг Та бүхэн санаж байгаа биз ээ.  МАНАН хэмээн томъёологдсон энэхүү системийг задлахын төлөө хатуу зогссон магадгүй сүүлчийн Засгийн газар ч байж магадгүйг нэрэлхэлгүй үнэнээр нь хэлэх нь зүйтэй гэж бодож байна. Шүүхийн шатанд бүлэглэлийн томилсон шүүгчдийн өмнө хүч мөхөстөж байгаагаа ч нуугаад яахав.  Монгол Улсын язгуур эрх ашгийн төлөө зарчмын шийдэл гаргах Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн батлагдах үйл явц хялбар биш, ард түмэн Та бүхнийг анхаарлаа хандуулж, хэн нь хаана байгааг нарийвчлан дүгнэхийг, энэ хууль батлагдахад Ерөнхий сайдад олон нийтийн дэмжлэг одоо л хэрэгтэй байгааг, нам харгалзалгүй суурь зарчим дээр нэгдэхийг ард түмнээсээ Ерөнхий сайдын хувьд хичээнгүйлэн хүсэж байна. Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ, Монгол Улсын Засгийн газраас өргөн барьж буй Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль Монгол улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн дэвшүүлсэн Монгол хүн баялагтаа эзэн байх тогтолцооны реформын эхлэл цэг бөгөөд улс төрийн намуудын түвшинд олон жил яригдсан салангид төслүүдийн уулзах цэг болж чадна гэдэгт итгэж байна.  Үзэл бодлын зөрүүтэй ч суурь зарчимд нэгдэхээ илэрхийлсэн Ардчилсан намын дарга Л.Гантөмөр, ХҮН намын дарга Т.Доржханд нарт талархаж байгаагаа илэрхийлье. Үндэсний баялгийн сан нь Ирээдүйн өв сан, Хөгжлийн сан, Хуримтлалын  сангаас бүрдэх бөгөөд сангийн хөрөнгийг арвижуулах, хөрөнгө оруулалтыг татах, ирээдүйн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх чиглэлд ажиллах Норвегийн баялгийн сан болон Сингапурын хуримтлалын сангийн жишиг загварт тулгуурласан еболно. Ирээдүйн өв санд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрөөс төсвийн тогтворжуулалтын сан болон бүс ба орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн санд хуваарилаад үлдэх хэсгийн 65 хувиас бүрдэх бөгөөд олон улсын зах зээлийн санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулах замаар өнөөгийн үнэ цэнийг өсгөх, арвижуулах боломжийг энэхүү хуулийн хүрээнд нээж байна.   Хуримтлалын сан нь “Эрдэнэс Монгол”-ын эзэмшлийн стратегийн ордуудын 34 хувь, тодотгож хэлбэл, Эрдэнэт үйлдвэр, Эрдэнэс Оюу Толгой болон цаашид ашиглах стратегийн ордуудын ашиг Монгол банканд иргэдийн нэрийн дансанд ШУУД төвлөрч, иргэдийн орон сууцжуулалт, боловсрол, эрүүл мэндэд зарцуулагдахаар энэ хуулийн төсөлд тусгагдлаа.   Энэ нь уул уурхайн баялгийг зөв, өгөөжтэй ашиглах тусам иргэдийн хуримтлал арвижиж, хүний хөгжил, нийгмийн тогтвортой байдлын цөм болсон дундаж давхаргыг бүрдүүлэх суурь асуудал болсон орон сууц, боловсрол, эрүүл мэндийн бодлогын цогц томоохон реформ болох стратегийн ордуудаа иргэд өөрсдөө бүлэглэлийн эрх ашгаас хянах, үр өгөөжтэй ажиллахыг шаардах, байгаль орчинд ээлтэй, өндөр технологид тулгуурласан, нээлттэй уул уурхайн салбарыг хөгжүүлэх, эдийн засгийг илүү хүртээмжтэй болгоход чиглэгдэх давуу талтай гэж үзэж байна.  Хөгжлийн сан нь нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл ашигтай гарсан тохиолдолд гол нэр төрлийн эрдэс баялгийн үнэ тухайн жилийн төсөвт тооцсон тэнцвэржүүлсэн үнээс өндөр байснаас нэмэгдэж орох төсвийн орлогын 50 хувиас бүрдэнэ.  Хөгжлийн сан нь Монгол Улсын нийгмийн хөгжилд тулгамдаж буй томоохон төслүүдийг санхүүжүүлэх үндсэн зорилготой бөгөөд метро, гүүрэн байгууламж, шинэ хотууд, орон нутгийн хурдны зам зэрэг улсын төсвөөс шууд санхүүжүүлэхэд хүндрэлтэй томоохон төслүүдийн үржүүлэхийн хүрдийн үүрэг гүйцэтгэнэ гэсэн үг юм.                         Үндэсний баялгийн сангийн хууль хэрэгжих, арвижах суурь зарчим нь ил тод, шударга ёсны зарчим. Баялаг бүтээх, баялаг ашиглах гэдэг бол олон улсын жишигт тэнгэр газар мэт өөр ойлголт байдаг билээ. Байгалийн баялаг нь хүний гараар бүтээгдээгүй, дахин сэргээгдэхгүй, олон сая жилийн хугацаанд бий болсон, газрын хэвлийд орших ард түмэн бүх нийтээр үр өгөөжийг нь хүртэх учиртай баялаг юм. Аль ч улсын дахин сэргээгдэхгүй баялгийг ашиглагчид тухайн ард түмэндээ туйлын хүндэтгэлтэй хандах нийгмийн хариуцлагатай байдаг нь олон улсын нийтлэг ёсзүйн хэм хэмжээ байдаг билээ. Үндэсний баялгийн сангийн хууль хэрэгжихэд стратегийн ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч хуулийн этгээд нь заавал нээлттэй хувьцаат компани байх, нийт хувьцааны 20-оос дээш хувийг аливаа этгээд дангаар болон харилцан хамаарал бүхий этгээдийн хамтаар эзэмшихгүй байх, өв залгамжлал болон бэлэглэлээр шилжүүлсний орлогод 30 хувиар татвар ногдуулах эрхзүйн орчин зайлшгүй шаардлагатай гэж үзлээ.Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,Улстөрч сонгууль боддог бол, төрийн зүтгэлтэн ирээдүйн шинэ үеийг боддог гэдэг үг бий. Сонгууль дөхсөн байгааг ойлгож байгаа ч тангараг өргөсөн нийтийн эрх ашгийг төлөөлж буй төрийн зүтгэлтний хувиар харж Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэлэлцэн баталж өгнө гэдэгт Ерөнхий сайдын хувьд итгэж байна. Баярлалаа гэлээ.

Эмийн үнийн өсөлтийн шалтгаан, нөхцөлийг хянан шалгах түр хороо  (2024.04.03) хаалттай хуралдлаа. Хуралдаанаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ) эмийн үнэд хэрхэн нөлөөлж буй талаарх Татварын ерөнхий газрын мэдээллийг сонсов.Хянан шалгах түр хороо эмийн үнэд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг нарийвчлан судлахын зэрэгцээ иргэд, олон нийтээс үнэ, чанар болон бусад асуудлаар мэдээлэл авч байна. Түр хороо энэ асуудлаар нээлттэй сонсгол зохион байгуулах юм гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төслийг УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт /2024.04.03/  өргөн барилаа. Ерөнхий сайд энэ үеэр “Парламентад суудалтай улстөрийн намуудтай зөвшилцсөний үндсэн дээр Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төслийг өргөн барьж байна” гэдгийг онцоллоо.Хуулийн төсөл нь газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжөөс улсын төсөвт төвлөрсөн орлогыг одоо ба ирээдүй үеийн Монгол Улсын иргэн бүрд тэгш, шударга хүртээх зорилгоор Үндэсний баялгийн санг байгуулах, сангийн эх үүсвэр, төрөл, зориулалтыг тодорхойлох, сангийн хөрөнгийг удирдах бүтэц, зохион байгуулалтыг тогтоох, үйл ажиллагааг тайлагнах болон хяналт тавих харилцааг зохицуулах зорилготой юм.Тус хуулийн төсөл батлагдсанаар Үндэсний баялгийн нэгдмэл сан бүрдэж, түүний төрөл, хуваарилалт, үйл ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалт бий болох замаар Монгол Улсын эдийн засаг, нийгэм, хууль зүй, хүний хөгжлийн төвшинд эерэг үр нөлөө гарна гэж үзэж байна.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 03-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ. Жагсаалтад тусгаагүй байршилд газар эзэмшүүлэх,  ашиглуулах шийдвэр гаргахгүй байхыг Засгийн газрын гишүүд, Засаг дарга нарт үүрэг болголооУлсын хэмжээнд 2024 онд иргэнд гэр бүлийн хамтын хэрэгцээний зориулалтаар болон төрийн байгууллагад эзэмшүүлэх,  аж ахуйн зориулалтаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулах, Улсын тусгай хамгаалалттай газарт ашиглуулах газрын байршил, хэмжээ, зориулалтын жагсаалтыг тус тус баталлаа.Жагсаалтад тусгаагүй байршилд газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах шийдвэр гаргахдаа газрын нэгдмэл сангийн удирдлагын нэгдсэн цахим системээр дамжуулан хэрэгжүүлэх арга хэмжээ авч, жагсаалтад тусгагдаагүй байршилд газар эзэмшүүлэх,  ашиглуулах аливаа шийдвэр гаргахгүй байхыг Засгийн газрын холбогдох гишүүд, аймаг, сум, нийслэлийн Засаг дарга нарт үүрэг болгов.Газрын тухай хуульд шинээр орсон зохицуулалтын дагуу Засгийн газраас анх удаа улсын хэмжээнд эзэмшүүлэх, ашиглуулах газрын байршил, хэмжээ, зориулалтын жагсаалтыг батлах асуудлыг хэлэлцлээ. Тогтоол батлагдсанаар  Газрын тухай, Хот байгуулалтын тухай болон бусад хууль тогтоомж зөрчиж газар олгох байдлыг цаашид таслан зогсоох, хязгаарлах, газрын зөрчил маргаан үүсэхээс сэргийлэх, газар чөлөөлөлтөд зарцуулах зардлын хэмжээг бууруулах зэрэг ач холбогдолтой гэж үзэж байна.Түүнчлэн улсын хэмжээнд 2024 онд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн боловсрол, эрүүл мэнд, хууль хүчний байгууллага, соёл, спортын барилга, байгууламж болон зам, шугам сүлжээний дэд бүтэц, ногоон байгууламж байгуулах газрын асуудал шийдвэрлэгдэж, холбогдох төсөл арга хэмжээ хэрэгжих нөхцөл бүрдэнэ. Богдхан уулын Хүрхрээгийн амаас Номтын ам хүртэл 15,3 км нүхэн гарц бүхий авто зам баринаНийслэл Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах, төвлөрлийг сааруулах зорилтын хүрээнд Богдхан уулын Хүрхрээгийн амаас Номтын ам хүртэл нүхэн гарц бүхий автозам, гүүр, гүүрэн байгууламжийг барьж байгуулах асуудлыг судалж, санал дүгнэлт боловсруулах, нэгдсэн удирдлага, зохицуулалтаар хангаж ажиллах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг Ерөнхий сайдын захирамжаар холбогдох сайд нарын бүрэлдэхүүнтэйгээр байгууллаа.  Ажлын хэсгийг Монгол Улсын сайд, Нийслэл Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах Үндэсний хорооны дарга Б.Дэлгэрсайхан ахалж, Засгийн газрын зарим сайд гишүүнээр ажиллана. Нарийн бичгийн дарга нь Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч байх юм.Захирамжийн хэрэгжилтийн явц, дүнг Засгийн газрын хуралдаанд 14 хоног тутамд танилцуулахыг Ажлын хэсгийн даргад Ерөнхий сайд үүрэг болголоо.Богдхан уулын Хүрхрээгийн амаас Номтын ам хүртлэх 15,3 км нүхэн гарц (туннел) бүхий авто замын урьдчилсан судалгаа хийж байна. Нийслэлийн засаг захиргааны нэгжийн хуваарийг шинэчлэх Ажлын хэсгийн саналыг танилцууллааНийслэлийн засаг захиргааны нэгжийн хуваарийг шинэчлэх Ажлын хэсгийн санал дүгнэлтийн тухай Монгол Улсын сайд, Нийслэл Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах Үндэсний хорооны дарга Б.Дэлгэрсайхан танилцууллаа.Дэлхийн томоохон хотуудын хэрэгжүүлж буй “20 минутын хотын концепц” болон Монгол Улсын урт хугацааны бодлого “Алсын хараа-2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”, Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал, Улаанбаатар хотын хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө, хүн амын төвлөрөл, инженерийн болон нийгмийн дэд бүтэц, газар зүйн байршлыг үндэслэн нийслэл Улаанбаатар хотын Засаг захиргааг 14 дүүрэг, 42 нэгжид хуваарилан зохион байгуулахаар санал боловсруулснаа танилцууллаа.Тус шинэчлэлтийг хийснээр нийслэлийн одоогийн чиг үүрэг 58 хувиар буурах бол дүүргийн чиг үүрэг 15, анхан шатны нэгжийн чиг үүрэг 95 хувиар тус тус нэмэгдэж чиг үүргийн төвлөрөл буурч, төрийн үйлчилгээг иргэдэд тэгш хүртээмжтэй хүргэх нөхцөл бүрдэнэ гэж үзэж байна. Цаашид ажлын хэсэг нийслэлийн засаг захиргааны шинэчлэлтэй холбогдуулж дагалдах хууль эрх зүй, хот байгуулалтын чиглэлээр дэлгэрэнгүй судалгаа, мэдээллийг боловсруулж Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулахыг үүрэг болголоо. Товч  мэдээ·      Монакогийн Вант Улсын “Монте Карло-46” дэлхийн циркчдийн их наадамд оролцож хоёрдугаар байр буюу “Мөнгөн алиалагч” цом хүртсэн ”Трүүп Амараа” хамтлагийн уран бүтээлчдэд 40 сая төгрөгийн мөнгөн шагнал олгоно.·      “Бүх нийтийн цахим ур чадварын бүтцийн хүрээ”-г хавсралтаар баталж, бүтцийн хүрээнд заасан чадамжуудыг нарийвчлан ур чадварын түвшингөөр нь сургалтын хөтөлбөр, үнэлэх аргачлал боловсруулж, түгээх ажлыг зохион байгуулахыг холбогдох сайд нарт даалгалаа.

Монгол Улсын Их Хурлын Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны  (2024.04.02)-ийн хуралдаанд Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг, Хөдөлмөр, Нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяа нар гепатитын D вирусийн халдвартай иргэдэд үзүүлж буй тусламж, үйлчилгээний тухай болон хөдөлмөрийн зах зээлийн дунд хугацааны эрэлт, нийлүүлэлтийн таамаглалын судалгааны талаар мэдээлэл хийлээ.Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг мэдээлэлдээ, Монгол Улсад гепатит вирусын тархалт өндөр, халдвартай иргэд элэгний хатуурал, хорт хавдраар өвчлөх, нас барах тохиолдлоор дэлхийд дээгүүрт орж байгааг дурдаад, B, D вирусийн хавсарсан халдвартай өвчтөний 80 хувь хүндэрч байгаа талаар мэдээлэв. Тэрбээр, B вирусын халдвартай хүмүүсийн 5.0 хувь нь гепатитын D вирусийн хавсарсан халдвартай гэж Дэлхийн Эрүүл мэндийн байгууллага (ДЭМБ) үздэг бөгөөд олон улсад хийгддэг нэгдсэн мета-анализын аргаар тооцож үзэхэд манай улсад гепатитын D вирусийн халдвартай 66 000 хүн байх тооцоо гарсныг тэмдэглэв. Засгийн газар 2002 оноос вируст гепатиттай тэмцэх, сэргийлэх хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж ирсэн бөгөөд 2017 оноос “Элэг бүтэн Монгол” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байна.Сүүлийн хоёр жилд буюу миний сайдаар ажиллах хугацаанд D вирусийн булевиртид эмийг “өнчин эмийн жагсаалт”-д бүртгэж Монгол Улсад эмчилгээнд нэвтрүүлэх боломж бүрдүүлсэн, урсофальк эмийг хөнгөлөлттэй үнээр олгох тоо хэмжээг хоёр дахин өсгөсөн, элэг хамгаалах Бидика эмийг үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмийн жагсаалтад оруулсан, аймаг, нийслэлийн Эрүүл мэндийн байгууллагуудад санхүүжилт хуваарилсан, B, D вирусийн шалтгаант элэгний архаг үрэвслийн эмчилгээний үед хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг 80 хувиар тооцдог болсон, Хадварт өвчин судлалын Үндэсний төв (ХӨСҮТ)-ийн амбулаторын тасагт гепатитын B, D вирусийн халдвартай иргэдэд үйлчлэх шинэ кабинет нээсэн, 21 аймаг, есөн дүүргийн 400 гаруй эмч, мэргэжилтнүүдэд сургалт явуулж эмнэлзүйн чадавхыг бэхжүүлсэн зэрэг ажлуудыг хийгээд байна хэмээн сайд мэдээлэлдээ дурдав. ДЭМБ-аас гепатитын D вирусийн халдварыг эмчлэхэд пэг-интерферон хэрэглэхийг зөвлөдөг бөгөөд эмчилгээ 48 долоон хоног үргэлжилдэг талаар Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг танилцуулаад, дэлхий дахинд ирээдүйтэй эм хэмээн булевиртидийг үзэх болсон гэсэн юм. ОХУ-д Мирклудекс Б (Myrcludex B), АНУ-д Хэпклудекс (Hepcludex) булевиртид эмийг Европын Холбооны зарим улс болон ОХУ эмчилгээнд нэвтрүүлж байгаа бол АНУ-д албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөөгүй байгаа аж. Харин манай улс энэ оны нэгдүгээр сард эмчилгээний зааварт өөрчлөлт оруулж, пэг-интерфероны, булевиртидийн, булевиртид ба пэг-интерферон хавсарсан гэсэн гурван төрлийн эмчилгээний горимыг тусгажээ.Булевиртидыг анх ОХУ-д хийсэн бөгөөд патентаа АНУ-ын Gilead Science компанид худалдахдаа зөвхөн дотооддоо хэрэглэх эрхийг авч үлдсэн тухай Эрүүл мэндийн сайд мэдээлээд, иймд манай улсын халдвартай иргэд ОХУ-ын Буриад Улс руу очиж эмчлүүлэх тохиолдол цөөнгүй байна гэсэн юм. Эрүүл мэндийн яамнаас ОХУ болон АНУ-тай булевиртид эмийг нийлүүлэх талаар яриа хэлэлцээ хийж байгаа бөгөөд аль аль тал нь хямдралтай үнээр нийлүүлэхээ мэдэгдээд байгаа ажээ. Мөн ОХУ-ын Буриад Улсад монгол иргэдийг эмчилгээнд хамруулах талаар ХӨСҮТ болон Улаан-Үдийн СПИД төв хооронд хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулаад байна.“Элэг бүтэн Монгол” хөтөлбөрийн санхүүжилтэд 2023 онд 13.5 тэрбум төгрөг тусгасны 9.7 тэрбум төгрөгөөр пэг-интерферон худалдан авах эрхийг ХӨСҮТ-д шилжүүлж, тендер зарлажээ. Тендерт “Илдэнгүн хошуу” ХХК шалгарч, 7.7 тэрбум төгрөгийн гэрээ байгуулсан боловч “Элэгний B, D вирустэй тэмцэгчдийн” нийгэмд үйлчлэх төрийн бус байгууллага (НҮТББ)-аас уг тендер шалгаруулалтад хяналт, шалгалт хийлгэхээр Улсын Их Хурлын гишүүнд болон хууль хяналтын байгууллагад хандсан тул уг худалдан авалтыг зогсоосон байна. Хэрвээ зогсоогоогүй бол гепатитын D вирусийн халдвартай 800 гаруй иргэнийг тарилгад хамруулах боломжтой байсан гэж Эрүүл мэндийн сайд онцоллоо. Тус тендерийн үнэ болох 7.7 тэрбум төгрөг хэрэглэгдээгүй, ХӨСҮТ-д байгаа бөгөөд улсын төсөвт энэ зориулалтаар 7.0 тэрбум төгрөг тусгагдаад байгаа ажээ. Нийт 14.0 тэрбум гаруй төгрөгийн эм худалдан авахад гаалийн болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлж, эмчлүүлэгчдийн өртөг, зардлыг өсгөхгүй байх шаардлагатайг сайд онцлоод, энэ асуудлыг ойрын хугацаанд Улсын Их Хуралд оруулж шийдвэрлүүлэх тул дэмжиж өгөхийг Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны гишүүдээс хүсэв.“Элэгний B, D вирустэй тэмцэгчдийн” НҮТББ-аас ОХУ-ын Буриад Улсад эмчилгээ эхлүүлсэн 60 хүнийг төрөөс зардлыг нь хариуцах үнэ төлбөргүй эмчилгээнд эхний ээлжинд хамруулах, булевиртидийг АНУ-аас бус ОХУ-аас авах шаардлагыг тавьж байгаа хэмээн Эрүүл мэндийн сайд мэдээлэлдээ дурдаад, үнийн хувьд АНУ-аас авах нь эмчлүүлэгчдийн сар тутмын зардалд хэмнэлттэй тусаж байгааг онцолсон юм. Тус НҮТББ-ын хүмүүс ашиг сонирхлын зөрчилтэй байж болзошгүй гэж үзэж байгаагаа сайд илэрхийлээд, тендерийн асуудлыг шалгаж дууссаны дараа тэдгээр хүмүүсийн заримыг хууль хяналтын байгууллагаар шалгуулна гэсэн юм.Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзоригийн хийсэн мэдээлэлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн С.Одонтуяа, Ж.Чинбүрэн, Т.Аубакир, М.Оюунчимэг, Ц.Сандаг-Очир, Д.Сарангэрэл, Б.Саранчимэг нар асуулт асууж, санал бодлоо хэллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн С.Одонтуяа, гепатитын B, D вирусийн халдвартай иргэдийн дийлэнх нь эмнэлгээс халдвар авсан байгааг онцлоод, төрийн буруутай үйл ажиллагаанаас болсон асуудлууд цаашдаа маш их гарахаар байгааг харгалзан төрөөс иргэдийнхээ өмнө хариуцлага хүлээж, нөхөн төлбөр олгодог байх тухай хуулийн төсөл санаачилж байгаагаа хэлэв. Тэрбээр, аливаа салбар зах зээлийн зарчмыг баримтлах ёстой ч эрүүл мэндийн салбарт ингэж болохгүй, иргэдэд ямар эм, эмчилгээ илүү чухал байна вэ гэдгээр асуудлыг шийдэх нь зүйтэй гэсэн байр суурь илэрхийлээд, ОХУ-ын Буриад улсын эмч нарыг Монгол Улсад урьж ажиллуулах боломж бий эсэхийг асууж, тендер шалгаруулалт, худалдан авах ажиллагааг сайжруулахыг зөвлөсөн юм.Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн, пэг-интерфероны эмчилгээ хоцрогдсон, одоо дэлхий дахинд булевиртид эмийн эмчилгээ тэргүүлэх байр суурьтай байгааг олон улсын мэргэжлийн байгууллагууд тогтоогоод байхад “Элэг бүтэн Монгол” хөтөлбөрийн 2023 оны санхүүжилтээр пэг-интерферон худалдан авахаар тендер зарласан нь буруу гэж үзэж байгаагаа илэрхийлж, булевиртид ба пэг-интерферон хавсарсан эчилгээ илүү үр дүнтэй гэсэн ташаа мэдээлэл хийхгүй байхыг сануулав. Тэрбээр, пэг-интерфероны эмчилгээ хийлгэж байгаа 100 хүний 30 нь гаж нөлөөнөөс болоод уг эмчилгээг үргэлжлүүлж чаддаггүй, эдгэрэх магадлал ердөө 25-26 хувьтай байдаг эмийг зүтгүүлээд байгаагийн цаана ашиг сонирхлын зөрчил байна гэсэн хардлага тээж буйгаа хэлсэн юм. Мөн, 2023 оны төсөвт туссан 13.5 тэрбум төгрөгийн төсвөөс 1.8 тэрбум төгрөгөөр ХӨСҮТ-ийн оношлуур, багаж хэрэгслийг шинэчлэхэд дотор нь чих, хамар, хоолойн оношлуурын Лорын аппаратыг оруулж авсан нь элэгний B, D вирустэй ямар холбоотой вэ гэсэн асуулт тавив. Үүнд ХӨСҮТ-ийн захирлын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ж.Байгалмаа, халдвар тархалтыг оношлохын тулд бүх төрлийн багаж, хэрэгсэл хэрэгтэй байдаг гэсэн хариулт өгсөн юм. Мөн тэрбээр, богино хугацааны уламжлалт пэг-интерферон эмчилгээний механизм нь элэгний вирусийн үржлийг нь дарангуйлдаг бол урт хугацааны булевиртид эмчилгээний механизм нь вирусийн элэгний эс рүү нэвтрэх гарцыг хаадаг талаар тайлбарлаад, аль алинд нь давуу бол сул тал байдгийг дурдаж, хавсарч хийсэн тохиолдолд 80-100 хувийн үр дүн гарч байгааг судалгааны дүгнэлтэд түшиглэн ярив. Эм, эмчилгээний сонголтын хувьд хэнд ч, ямар ч ашиг сонирхол байхгүй гэдгийг Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг мэдэгдэж, пэг-интерферон бол өнөөдрийн байдлаар ДЭМБ албан ёсоор бүртгэсэн цорын ганц эм болохыг тодотголоо.Хөдөө, орон нутгийн иргэд хөдөлмөр эрхлэх болон электрон тамхины хэрэглээг хязгаарлах эсэх, Монголд эмчлэх боломжгүй өвнөөр өвдсөн иргэдийг хэрхэн дэмжих талаар Улсын Их Хурлын гишүүн Т.Аубакир асуулт асууж, хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн М.Оюунчимэг, элэгний С вирусийн өвчлөлтэй тэмцэх асуудлыг халдвартай хүн нэг бүрт 100-200 ам.доллароор тооцон улсын төсөвт санхүүжилт суулгаж шийдвэрлэсэн тухай ярьж, төсөв батлах, тодотгох бүр нэмж тусгах замаар гепатитын B, D вирусийн халдварыг иргэдийн халааснаас зардал гаргалгүй төрөөс 100 хувь дааж шийдвэрлэх боломж байгаа гэж үзэж байгаагаа хэлсэн юм. Тэрбээр, АНУ болон ОХУ-тай эмийн үнийг хямдруулах талаар үр дүнтэй яриа хэлэлцээ хийж байгаа Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзоригт баяр хүргээд, Эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилтийг өсгөн нэмэгдүүлнээр өнөөдөр дотоодын эмийн зах зээл дээр 500-700 тэрбум төгрөг эргэлдэж байгааг онцолж, зардал санхүүжилтыг чухал зүйлд чиглүүлж, цаг алдалгүй шийдвэрлэж ажиллах шаардлагатай гэсэн юм. Мөн, тендер шалгаруулалтыг үр дүнтэй, зөв, шуурхай зохион байгуулах хэрэгцээ шаардлага байгааг онцолж, ХӨСҮТ-ийн худалдан авалтыг будлиулсны цаана тодорхой эрх ашиг байгаа бол түүнийг илрүүлж хариуцлага тооцох ёстойг зөвлөв.“Элэгний B, D вирустэй тэмцэгчдийн” НҮТББ дээрх 7.7 тэрбумын тендер шалгаруулалтын асуудлаар Авлигатай тэмцэх газарт гомдол гаргасан бол шийдвэрлэгдэхэд хугацаа орохоор болсон байна гэж Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир анхааруулаад, халдвартай иргэдийн эмчилгээнд сар тутам 6-7 сая төгрөг, жилд 100 сая орчим төгрөгийн зардал шаардагдах бол 66 000 иргэний эмчилгээний зардлыг улсын төсөв даахгүй. Иймд эмчилгээний зардлыг төрөөс 100 хувь даах тухай ойлголтыг олон нийтэд өгөх нь буруу гэсэн юм. Гепатитын B, D вирусийн халдвараас гадна Монгол Улсад эмчлэх боломжгүй 26 төрлийн өвчин байна. Цаашид энэ маягаар зардал санхүүжилт шаардаад байвал бүгдийг төрөөс шийдвэрлэх боломж бололцоо байхгүй тул иргэдийн өөрсдийнх нь эрүүл мэндээ хамгаалах үүрэг, хариуцлагыг бас ухуулан таниулах нь зүйтэй хэмээн тэрбээр сануулав.Үүнд Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны дарга П.Анужин, иргэдээс эн тэргүүнд тавьж байгаа зүйл бол эмчилгээний зардлыг төрөөс бүрэн хариуцах тухай хүсэлт болохыг тодотгож, шийдвэрлэх боломж бий гэж үзэж байгаагаа хэлэв. Улсын Их Хурлын гишүүдийн асуултад хариулж байхдаа Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг Монгол Улсын Засгийн газар ХБНГУ-ын Засгийн газраас 29 сая еврогийн зээл авсныг тэглээд, ДОХ, сүрьеэгийн эмчилгээнд зориулж Глобал сангаасаа олгох санхүүжилтийн энэ хэмжээгээр нэмэх асуудлыг тус улсын тал санал болгож байгаа талаар мэдээлсэн юм. Уг санхүүжилтын зориулалтад B, D вирусийн халдварын эмчилгээг нэмж оруулах талаар ярилцаж байгаа хэмээн тэрбээр ярив.Төсвийн санхүүжилт, түүний хэмжээг шийдвэрлэхийн тулд халдвар авсан иргэдийнхээ тоог нарийвчлан тогтоож, илрүүлэх шаардлагатай гэдгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Сарангэрэл онцлон зөвлөж, Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэнгийн байр суурь, “Элэгний B, D вирустэй тэмцэгчдийн” НҮТББ-ын шаардлага зэрэгт уян хатан хандах нь зүйтэй гэлээ. Тэрбээр, Ковид19 цар тахлын үед Эрүүл мэндийн сайдаар ажиллаж байсан туршлагадаа тулгуурлан авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ, үүсэж бий болсон нөхцөл байдлыг ил тод мэдээлж, холбогдох талуудаар тайлбарлуулж, нээлттэй ажиллах нь зүйтэй гэсэн санал хэлэв. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Саранчимэг өнгөрсөн онд хийсэн эмчилгээний үр дүн, лабораторийн шинжилгээ, урьдчилан сэргийлэх вакцинжуулалт, эрт илрүүлгийн явцын талаар асуулт асууж хариулт авсан юм. Өнөөдрийн байдлаар 28 лаборатори B, D вирусийг тоолох шинжилгээ хийж байгаа талаар Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний газрын мэргэжилтэн А.Баярзаяа хариулт өгсөн юм. Эрүүл мэндийн яамны Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний газрын дарга А.Өнөржаргал, гепатитын B вирусийн эсрэг дархлаажуулалтыг манай улс 0-2 насны хүүхдүүдэд, үндсэндээ төрмөгц хийдэг учир хамралт маш сайн байдгийг ярьж, харин уг вирусийн дархлаа хүний хэдэн насанд унаж байгааг нарийвчлан судлах шаардлагатай гэлээ. Мөн өөрсдийн зардлаар эмчлүүлсэн B, D вирусийн халдвартай иргэдийн эмчилгээний зардлын 20 хувийг буцаан олгох олон хувилбар аргыг ярилцаж байгаа хэмээн тэрбээр хариуллаа.Байнгын хорооны хуралдаанаар Эрүүл мэндийн сайдын мэдээллийг сонссонтой холбогдуулан тогтоол гаргаж, Засгийн газарт чиглэл өгөх нь зүйтэй гэж хуралдаанд оролцсон гишүүд үзэв. Байнгын хорооны тогтоолын төслийг дэмжиж байгаагаа Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Сарангэрэл илэрхийлээд, сургалт сурталчилгааны ажлыг өргөжүүлэх талаар тодорхой чиглэл өгөх саналтай байгаагаа хэлэв. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир, эмчилгээний зардлын тодорхой хэсгийг санхүүжүүлэх чиглэл өгөх нь зүйтэй гэсэн байр суурьтай байсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Одонтуяа, халдварыг тархаахгүй байх хяналтыг сайжруулах талаар тогтоолд тусгах нь зөв гэлээ. Харин Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн эмийн хөгжүүлэлт дэлхий дахинд маш эрчимтэй явагдаж байгаа болон халдвар хяналтын тогтолцоог сайжруулснаар алсдаа гепатитын B, D вирусийн халдвар арилах талаар ярьж, эмчилгээний өртөг зардал цаашдаа улам хямдрах тул төрөөс хариуцах боломжтой гэж үзэж байгаагаа хэлсэн юм. Тэрбээр, Байнгын хорооны тогтоолд, эрт илрүүлгийн үзлэг шинжилгээг эрчимжүүлэх асуудлыг оруулах нь зүйтэй гэсэн санал гаргав.“Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх буюу 66.7 хувь нь дэмжсэнээр тогтоол батлагдав. Тогтоолоор, “Элэг бүтэн Монгол” арга хэмжээний төлөвлөгөө (2022-2025)-ний хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх, гепатитын D вирусийн халдвартай иргэдийн эмчилгээний зардлыг жил бүрийн улсын төсөвт тусгах арга хэмжээг авах, гепатитын В вирусийн эсрэг дархлал тогтцыг судлан, нэмэлт дархлаажуулалтад хамруулах асуудлыг судалж, шийдвэрлэх, гепатитын В, D, С вирусийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх халдвар хамгааллын хяналтыг сайжруулах, мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааны ажлыг өргөжүүлэх, В, D вирустэй иргэдийг элэгний хорт хавдрын эрт илрүүлэгт хамруулах талаар судлах, боломжит арга хэмжээг авч шийдвэрлэхийг Засгийн газарт чиглэл болгов.Дараа нь Байнгын хорооны хуралдаанд Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн дунд хугацааны эрэлт, нийлүүлэлтийн таамаглалын судалгааны талаарх мэдээллийг Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяа хийсэн юм. Тэрбээр, хөдөлмөрийн зах зээлийн чиг хандлага, ажиллах хүчний эрэлт, хэрэгцээ, хомсдолын талаарх судалгааг богино хугацаагаар хийж ирсэн нь дунд болон урт хугацаанд ашиглагдах боломжгүй байдгийг дурдаад, иймд 2035 он хүртэл хөдөлмөрийн зах зээлд шаардагдах эрэлттэй ажил мэргэжлийн судалгааг олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн, мэргэшсэн судалгаа шинжилгээний байгууллагуудын аргачлал загварыг харьцуулан судалснаа танилцуулав. Тэрбээр, судалгааны үр дүнд хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлогын тогтолцоог бүрдүүлэх, энэ зах зээлд шаардлагатай ур чадварыг хөгжүүлэх буюу боловсролын салбар болон хөдөлмөрийн зах зээлийн уялдааг хангаж ажиллах, макро, микро түвшний хоорондын харилцан үйлчлэлд дүн шинжилгээ хийх, бодлогын өөрчлөлт, эдийн засгийн шок, салбар хоорондын уялдаа холбоо, хөдөлмөр эрхлэлтийн үр нөлөөг үнэлэх боломж бүрдэнэ гэлээ.Судалгааны талаарх дэлгэрэнгүй танилцуулгыг Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сургалт, үнэлгээ, судалгааны институтийн захирал Б.Батбаатар хийлээ. Тэрбээр, олон улсад хөдөлмөрийн зах зээл томоохон сорилтуудтай тулгарч байгааг танилцуулгынхаа эхэнд онцлоод, ажил эрхлэлтийн өсөлт удаашрах, ажиллах хүчний хомсдол нэмэгдэх, уур амьсгалын өөрчлөлт, хүн амын насжилт, төрөлт буурч буй зэргээс шалтгаалсан хөдөлмөрийн зах зээлийн бүтцийн өөрчлөлтүүд, бүтээмжийн өсөлт зэрэг эдгээр томоохон сорилтууд манай улсын хөдөлмөрийн зах зээлд ч ажиглагдаж байна гэлээ.Ажиллах хүчний оролцооны түвшин 58.6 хувьтай болоод байгаа ч энэ нь олон улсын дундажтай ойролцоо бол ажилгүйдлийн үргэлжлэх хугацаа 7.5 сар байгаа нь олон улсын дунджаас доогуур үзүүлэлт болохыг тэрбээр дурдаж, бодит цалин сүүлийн 10 жилд амвдоллараар илэрхийлбэл ердөө 17 хувиар өссөн нь хангалтгүй дүн болохыг тэмлэглэв. Технологийн дэвшлийн түвшин манай улсын хөдөлмөрийн зах зээл дээр тун доогуур, түүн дээр ажиллах мэргэжилтэн дутмаг байгаа нь бүтээмжийг бууруулж буй нэг гол хүчин зүйл болж байна. Сүүлийн 15 жилийн хугацаанд бэлтгэсэн мэргэжлийн чиглэлүүдийг харьцуулан харахад худалдаа, бизнесийн удирдлагын чиглэлээр маш их боловсон хүчин бэлтгэсэн нь өнөөдөр ихээхэн илүүдэлтэй болсон нь судалгаагаар харагдсан байна. Гэтэл инженерийн чиглэлээр багагүй мэргэжилтэн бэлтгэж байгаа ч эрэлтээ эрэлт хангахгүй байгааг Б.Батбаатар захирал дурдав.Мэргэжлийн боловсрол, сургатын байгууллагын төгсөгчдийн 43 хувь нь их, дээд сургууль төгсөгчдөөс өндөр цалин авч байгааг тэрбээр танилцуулгадаа онцолж, энэ хөдөлмөрийн зах зээлийн шингээлтээс алдагдсан боломж болон үр ашгийг тооцоолох шаардлагатай гэсэн юм. Мөн хүн ам зүйн учир шалтгааныг хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогод анхаарах хэрэгтэй нь судалгаагаар тогтоогдсон талаар дурдав. 2035 онд 2000 оноос хойш төрсөн залуус хөдөлмөрийн насны хүн амын 43 хувийг бүрдүүлнэ гэсэн тооцоог судлаачид хийсэн байна. Мөн албан бус хөдөлмөрийг зохистой хөдөлмөр эрхлэлт рүү шилжүүлэх асуудлыг бүх түвшинд анхаарч шийдвэрлэх шаардлага тулгарч буй юм. Хөдөө орон нутагт ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, гадаад улсууд руу чиглэж байгаа ажиллах хүчнийг дотооддоо хэрхэн шингээх, цагаачлалын асуудалд ямар бодлого баримтлах зэрэг олон асуудлыг судалгааны хүрээнд хамруулан авч үзсэн байна. Ерөнхий боловсролын сургуулийн ахлах ангийн суралцагчид, их, дээд сургууль, коллежид элсэгчдийн тоо 2026-2027 оноос эрчимтэй нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж байгаа тул их дээд сургуулиудын тоог цөөлөх бус сургалтын чанарыг сайжруулах, мөн Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвийн төгсөгчдөд чиглэсэн тодорхой бодлого баримтлах нь зүйтэйг судалгааны дүн харуулж байна.Судалгааны хүрээнд дэлхийн 200 гаруй улс орны сүүлийн 30 жилийн тоон мэдээлэлд үндэслэж эдийн засгийн өсөлт болон хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшний хамаарлын мэдрэмжийн коэффицентүүдийг харьцуулж, задлан шинжилгээ, үнэлгээ хийсэн байна. Тухайлбал, 2035 онд хүртэл ДНБ-ий өсөлтийг хангахад шаардагдах ажиллагчдын тоо, дутагдах болон нэмэгдэх ажиллагчдын хувь хэмжээг эдийн засгийн өсөлтийн хувилбар трендүүдээр харьцуулан тооцоолжээ. Үүнээс, 2023 оны төсөөлсөн өсөлтийг хангахад 159 000-228 000 ажиллах хүч нэмж шаардагдана гэсэн тооцоо гарсан байна. Мөн салбар бүрийн ажиллах хүчний эрэлтийн судалгааг яамдаас авч, бодлогын баримт бичгүүд, Монгол Улсад хэрэгжиж байгаа томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хүртэл нэгбүрчлэн тооцож  голлох мэргэжлүүдийн эрэлтийн тооцоог гаргажээ.Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сургалт, үнэлгээ, судалгааны институтийн захирал Б.Батбаатар танилцуулгынхаа эцэст, бүх түвшинд бүтээмжийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байгааг дурдаад, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлогын тогтолцоог хүрээнд хөдөлмөрийн зах зээлийн макро бодлогын зөвлөлийг Улсын Их Хурал болон Засгийн газрын дэргэд байгуулж ажиллуулах, Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуулийн хэрэгжилтэд үнэлгээ хийж, шинэчлэн батлах, мөн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих үйл ажиллагаа, нийтлэг үйлчилгээг боловсронгуй болгож, чадавхыг бэхжүүлэх хүрээнд салбар хоорондын хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх шаардлагатай байгааг дүгнэсэн юм. Тухайлбал, боловсролын салбарын ажиллагчдыг зуны улиралд аялал жуулчлалын салбарт, газар тариалангийнхныг өвлийн улиралд тээвэр, агуулахын салбарт ажиллуулах гэх мэт харилцан уялдаатай хамтын ажиллагааг чухал байгааг онцолсон. Мөн, хөдөлмөрийн зах зээлд шаардлагатай ур чадварыг хөгжүүлэх буюу боловсролын салбар болон хөдөлмөрийн зах зээлийн уялдааг хангаж ажиллах хүрээнд ерөнхий боловсролын сургуулийн найм, есдүгээр ангийн сургалтын хөтөлбөрт ажил хөдөлмөрийн зах зээлд бэлтгэх хөтөлбөр, хичээлийг оруулах, байнгын хувьсан өөрчлөгдөх хөдөлмөрийн зах зээлд ур чадвараа тасралтгүй хөгжүүлэх үзэл баримтлалыг насан туршийн боловсролын хөтөлбөрт тусгаж хэрэгжүүлэх, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагуудад эрэлтэд тулгуурласан, ажил олгогчдын захиалгаар ажилтнуудыг богино хугацаанд сургаж бэлтгэх, давтан сургах уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэх нь зүйтэй гэлээ. Түүнчлэн, дээд болон мэргэжлийн боловсролын байгууллагыг магадлан итгэмжлэх шаардлага, шалгуурт өөрчлөлт оруулах, шинжлэх ухаан, технологи, инженерчлэл, математик (STEM)-ын мэргэжлийн чиглэлд болон Монгол Улсад түлхүү ашиглаж буй техник, технологийн эзэн орны их, дээд сургуулиудад суралцахад Боловсролын зээлийн сангийн зээл, тэтгэлгийг чиглүүлэх шаардлага байгааг ч дурдсан юм. Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа, мэдээллээр бодлого боловсруулагчид болон иргэд, олон нийтийг хангах ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатайг мөн судалгааны дүн харуулж байна.Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн дунд хугацааны эрэлт, нийлүүлэлтийн таамаглалын судалгааны талаарх Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын мэдээлэлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Сарангэрэл үг хэлж, бодит цалингийн өсөлтийг хангах, ажил, мэргэжлийн хандлагыг зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэх, хүний нөөцийн бодлогыг шинэчлэх талаар байр сууриа илэрхийлэн, эдгээр асуудлаар Засгийн газраас тодорхой санал боловсруулж, Улсын Их Хурлаар шийдвэрлүүлэх нь зүйтэй гэлээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир, эдийн засгийн салбар бүрт тулгамдаж байгаа ажиллах хүчний асуудлыг нарийвчлан гаргасан, улс төрийн намуудын төдийгүй дараагийн Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн нэг үндэс суурь болохуйц сайн судалгаа болсныг сайшаагаад, үүнийг цааүид бодлого боловсруулагч нарт төдийгүй бүхий салбар, их, дээд сургуулийн оюутан, суралцагч нар, хувийн хэвшлийнхэн, үйлдвэрчний эвлэлийнхэнд танилцуулж, олон хүнд ойлгуулахыг зөвлөлөө хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээлэв.

Монгол Улсын Их Хурлын дэд дарга Л.Мөнхбаатар, Байнгын хороодын дарга нар Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг  (2024.04.02) Монгол Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатарт өргөн мэдүүллээ.Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд гадаадын хөрөнгө оруулагчид газрыг 100 хүртэл жилээр эзэмшүүлэх, ашиглуулах заалт байгаа нь Монгол Улсын Үндсэн хууль болон газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулахтай холбогдсон харилцааг зохицуулдаг Газрын тухай хуультай тус тус зөрчилдөж байна. Иймд зөрчилтэй заалтыг Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиас хасах зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгажээ.Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Засгийн газраас ирүүлсэн саналд газар ашиглахтай холбоотой тухайлсан харилцааг Газрын тухай хуулиар зохицуулсан тул Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн холбогдох заалтыг хүчингүй болгохыг дэмжсэн байна. 2002 онд батлагдсан Газрын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1.2-т Улсын Их Хурлын бүрэн эрхэд “гадаад улс, олон улсын байгууллага, гадаадын хуулийн этгээдэд газрыг тодорхой хугацаагаар түрээс, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн гэрээгээр ашиглуулах талаар шийдвэр гаргах”, 18 дугаар зүйлийн 18.1.6-д Засгийн газрын бүрэн эрхэд “энэ хуулийн 17.1.2-т заасан газрын зааг, ашиглах журмыг тогтоох”, 44 дүгээр зүйлийн 44.5-д “Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуй нэгжид энэ хуулийн дагуу газрыг тусгай зориулалт, хугацаа, болзолтойгоор ашиглуулах бөгөөд уг хугацааг Засгийн газар тогтооно.” гэж тус тус заажээ.Түүнчлэн иргэд, олон нийтийн зүгээс энэ асуудалд анхаарал хандуулж, Улсын Их Хурлын албан ёсны цахим системээр дамжуулан саналаа илэрхийлсээр байгаа бөгөөд иргэн Н.Номун-Эрдэнээс “Газрыг гадаадын иргэн 100 жилээр ашиглах, эзэмшихийг цуцлах” агуулгатай нийтийн өргөдлийг гаргасныг 100,167 иргэн дэмжиж саналаа өгөөд байгаа юм хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Их Хурлын дэд дарга Л.Мөнхбаатар өнөөдөр (2024.04.02) “Эрдэнэт үйлдвэр” төрийн өмчит үйлдвэрийн газрын төлөөллийг хүлээн авч уулзлаа.Уулзалтад Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Батлут, Ж.Бат-Эрдэнэ, Улсын Их Хурлын гишүүн, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяа, Орхон аймгийн удирдлагууд, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын захиргааны болон Үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны төлөөлөл оролцов.Өнгөрсөн гуравдугаар сард Улсын Их Хурлын дэд дарга Л.Мөнхбаатар тэргүүтэй Үйлдвэржилтийн бодлогын байнгын хорооны гишүүд тус үйлдвэрт ажиллахдаа ажилтнуудтай уулзаж, эрдэс баялгийн салбарын хууль эрх зүйн орчны зохицуулалт, ажилтнуудын нийгмийн асуудлын талаар ярилцаж, санал солилцсон. Энэ үеэр “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын Үйлдвэрчний эвлэлийн холбооноос Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яаманд хүргүүлсэн “Тэтгэврийн хөнгөлөлттэй тогтоох газрын доор болон хөдөлмөрийн хортой, халуун, хүнд нөхцөлд хамаарах ажил, мэргэжлийн жагсаалт”-д үйлдвэрийн зарим ажлын байрыг нэмэлтээр оруулах, дүйцүүлэх, хасуулах саналыг дэмжиж ажиллах хүсэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүдэд уламжилсан юм.Тус үйлдвэрийн Үйлдвэрчний эвлэлийн холбооноос 2021-2023 онд Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны дэргэдэх Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл мэндийн төв, “Ногоон титэм” ХХК болон “Эрүүл ахуй, хор судлалын лаборатори” ХХК-тай хамтран 41 ажлын байранд хөдөлмөрийн нөхцөлийн үнэлгээ, хэмжилт, судалгааг хийж, дүгнэлт зөвлөмж гаргуулжээ. Тухайлбал, хүнд даацын автомашины жолооч (белаз ачааны даац 100.1 тн-оос их) хөдөлмөрийн хортой нөхцөлийн үнэлгээгээр хортой нөхцөлийн 4 дүгээр зэрэг хамаарах дүгнэлт гарчээ. Үйлдвэрийн белазын жолооч нар 256 метрийн гүнд ажилладаг бөгөөд ажлын байрны онцлогоос шалтгаалан уушгины цулцанд нэвтэрдэг тоосны өртөлт стандартаас 2-23 дахин их байна. Энэ нь урт хугацаандаа ажилтны эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, нас барах шалтгааныг тэргүүлэх болсныг тус үйлдвэрийн Хөдөлмөрийн эрүүл ахуйч М.Болормаа хэллээ. Иймд ажилтнуудын эрүүл мэндийг хамгаалах шаардлагатай байгааг харгалзан дээрх хүсэлтийг гаргасан байна."Эрдэнэт” үйлдвэр нь хоёр улсын Засгийн газар хоорондын 1991 оны хэлэлцээрийн дагуу 51:49 хувийн эзэмшилтэй хамтарсан үйлдвэр, 2003 оны хэлэлцээрийн дагуу хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани /ХХК/-ийн хэлбэрээр ажиллаж байгаад 2016 оны 06 дугаар сард ОХУ-ын “Ростех” корпорац өөрийн эзэмшлийн 49 хувийг худалдсанаар Монгол Улсын Засгийн газар 51 хувийг, “Монголиан коппер корпорейшн” ХХК 49 хувийг эзэмшиж байв.Монгол Улсын Засгийн газар 2019 оны 03 дугаар сарын 21-ний өдөр тогтоол гаргаж, “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийг Төрийн өмчит үйлдвэрийн газар болгон өөрчилж, дүрмийг баталсан байдаг. Үүнээс хойш зарим ажлын байрны нэршлийг хууль тогтоомжид нийцүүлээгүйгээс орхигдсон байна. Мөн зарим ажлын байрны нэршил нь мэргэжлийн тодорхой нэршил биш харин Монгол Улсын хэмжээнд зөвхөн тус үйлдвэрийн бүтэц, нэгжид хамааралтай, олон ажлын байрыг хамруулсан нэршил байдаг байна. Тиймээс хэт ерөнхий нэршлийг холбогдох жагсаалтаас хасуулж, зарим орхигдсон ажлын байрны нэршлийг дүйцүүлэн тусгах саналаа гаргасан байна. Тухайлбал, Баяжуулах үйлдвэрийн “Бутлуурчин” гэсэн ажлын байрыг Хөдөлмөрийн хортой нөхцөлийн 27 дугаар зүйлд хамаарах “Бутлах тээрмийн машинч”-тай дүйцүүлэх, Засвар механикийн заводын “Голч баригч” гэсэн ажлын байрыг Хөдөлмөрийн халуун нөхцөлийн 2 дугаар зүйлд хамаарах “Хэвчин”-тэй дүйцүүлэх, Ил уурхай, Авто тээврийн цехийн “Цахилгаан ба хийн гагнуурчин” гэсэн ажлын байрыг Хөдөлмөрийн хортой нөхцөлийн 27 дугаар зүйлд хамаарах “Гагнуурчин”-тай дүйцүүлэх зэргээр найман ажлын байрыг дүйцүүлэх саналаа гаргажээ.Эдгээр саналыг Улсын Их Хурлын дэд дарга Л.Мөнхбаатар уулзалтын үеэр Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяад уламжилж, зохих журмын дагуу богино хугацаанд шийдвэрлэж өгөхийг хүсэв. Салбарын яамнаас хүсэлтийг нягталж үзээд ойрын хугацаанд Хөдөлмөр аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн Үндэсний хорооны хуралдаанд танилцуулна гэдгээ илэрхийллээ.Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн Үндэсний хороо нь ажилтны эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллаж, амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангуулах, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс урьдчилан сэргийлэхэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлэх чиг үүрэгтэй. Уг хороог төрийн захиргааны болон ажил олгогч, ажилтны эрх, хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг төлөөлөн хамгаалах улсын хэмжээний байгууллагын төлөөлөл бүхий тэнцүү тооны гишүүдийг оролцуулан хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний дэргэд байгуулан ажилладаг хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээлэв.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхэд Бүгд Найрамдах Перу Улсаас Монгол Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Марко Винисио Баларезо Лизарзабуру, Боливарын Бүгд Найрамдах Венесуэл Улсаас Монгол Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Гиусеппе Ангело Кармело Яоффреда Яорио, Бүгд Найрамдах Ардчилсан Алжир Ард Улсаас Монгол Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Каид Слиман Лахсин, Исламын Бүгд Найрамдах Пакистан Улсаас Монгол Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Халил-Ур-Рахман-Хашми нар Итгэмжлэх жуух бичгээ өргөн барив.Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх Элчин сайд нарыг үүрэгт ажилдаа орж буйд нь баяр хүргэж, амжилт хүсэв. Харилцаа, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхэд Элчин сайд нар хүчин чармайлт гаргана гэдэгт итгэж байгаагаа дурдаж, төр, засгаас бүх талын дэмжлэг үзүүлэхийг илэрхийлэв.Түүнчлэн олон улсын хамтын нийгэмлэг, НҮБ болон бусад олон улсын байгууллагын хүрээнд харилцааг бэхжүүлэхийн төлөө байгааг тэмдэглэв.Элчин сайд нар харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхийн төлөө чармайн ажиллахаа илэрхийлэв.Бүгд Найрамдах Перу Улсаас Монгол Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Марко Винисио Баларезо ЛизарзабуруБоливарын Бүгд Найрамдах Венесуэл Улсаас Монгол Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Гиусеппе Ангело Кармело Яоффреда ЯориБүгд Найрамдах Ардчилсан Алжир Ард Улсаас Монгол Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Каид Слиман ЛахсинИсламын Бүгд Найрамдах Пакистан Улсаас Монгол Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Халил-Ур-Рахман-Хашми

УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт өнөөдөр /2024.04.02/  Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комиссоос “Монгол дахь  хүний эрх, эрх чөлөөний  байдлын талаарх 23 дахь илтгэл”-ээ танилцууллаа. Тус комиссоос ирүүлсэн энэхүү илтгэлийг УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар, улмаар УИХ-ын хаврын ээлжит чуулганаар хэлэлцүүлнэ.Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Д.Сүнжид илтгэлээ танилцууллаа. Тэрбээр, энэ удаагийн илтгэлийг “Эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн хэрэгжилтийн зарим асуудал”, “Боловсролын салбар дахь хүний эрхийн нөхцөл байдал”, “Хүүхдийн эрхийн зарим асуудал”, “Гэр бүлийн харилцаан дахь жендэрийн эрх тэгш байдал, хүний эрхийн зарим асуудал”, “Иргэний болон байгаль орчны чиглэлээр хүний эрх хамгаалагчдын эрхийн хэрэгжилт”, “Хорих ял эдлээд суллагдсан хүмүүсийн нийгэм, эдийн засаг, соёлын эрх”, “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний улс төрийн оролцооны асуудал” гэсэн долоон сэдвийн хүрээнд боловсруулсан. Тухайлбал, хүрээлэн буй орчны асуудлаар 180 улсыг хамруулсан 2022 оны индексийн үзүүлэлтээр Монгол Улс 155 дугаар байранд байна. Агаарын, хөрсний, усны бохирдол нь үндэсний болон олон улсын стандартын үзүүлэлтээр ноцтой түвшинд байгаа тул орчны чанарыг зохистой түвшинд хүргэх, аюулгүй орчны стандартын хэрэгжилтийг хангах асуудал нэн тулгамдсан болохыг илэрхийлж байна. Энэ сэдвийн хүрээнд эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, эрхийн хэрэгжилтийг хангахад анхаарах 14 санал дэвшүүллээ гээд бүлэг тус бүрээр нь хүний эрхийн дүгнэлтээ танилцуулж эрхийн хэрэгжилтийг хангах саналаа дэвшүүлэв. Тухайлбал, Монгол Улсын боловсролын салбарын бодлого, эрх зүйн зохицуулалтад тасралтгүй шинэчлэл хийгдэж байгаа ч хүн амын амьжиргааны түвшин, хөдөлмөр эрхлэлт, шилжилт хөдөлгөөн, хот суурин газрын хүн амын хэт нягтрал, суурьшлын тархалтаас шалтгаалан боловсролын үйлчилгээг эрх тэгш, чанартай хүргэж чадахгүй байна.  Мөн хүүхдийн эрхийн чиглэлээр тэр дундаа эмзэг, эрсдэлтэй бүлэгт хамаарах хагас болон бүтэн өнчин хүүхэд, байнгын асаргаа шаардлагатай хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эрхийн асуудал орхигдож байгаа нь төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын тайлан мэдээ, судалгаа, ХЭҮК-т ирж буй гомдол, мэдээлэл, түүний мөрөөр хийсэн хяналт шалгалтын үр дүн илтгэж байна. Хүүхдийн эрхийн хэрэгжилтийг хангах, холбогдох шийдвэр гаргуулахаар 9 санал дэвшүүлсэн.  Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний талаарх 23 дахь илтгэлд 7 бүлгийн хүрээнд 54 саналыг тусгасан гэв.УИХ-ын дарга Г.Занданшатар, Энэ хаврын чуулганаар хүний эрхийг хангах багц хуулийн төсөл,Иргэний үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх, эрх чөлөөний тухай хуулийн төсөл, Жагсаал, цуглаан хийх журмын тухай хуулийн төсөл зэрэг хүний эрх, эрх чөлөөтэй холбоотой хуулийн төслүүдийг хэлэлцэнэ. Мөн цахим орчинд хүүхдийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр УИХ-ын зарим гишүүд хуулийн төсөл өргөн мэдүүлсэн байгаа. Эдгээр хуулийн төслийг боловсруулах, хэлэлцүүлэхэд энэхүү илтгэлд тусгагдсан санал, зөвлөмж чухал юм. Хүний эрхийн үндэсний комисс УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хороотой хамтран аюулгүй, эрүүл орчинд амьдрах эрх нь ноцтой зөрчигдөж буй зарим нэг аймгийн иргэдтэй уулзалт зохион байгуулж, бодит үр дүн гаргаж, эргээд ард иргэддээ мэдээлдэг байх шаардлагатай байна. Мөн орон нутгийн хүүхдүүдийн сурч боловсрох эрх хэр хангагдаж буй ч судалж, асуудлыг газар дээр нь шийдвэрлэх боломжтой юм.Энэ мэтчилэн Хүний эрхийн үндэсний комисс нээлттэй ажиллаж чадвал иргэдийн хүний эрхийн мэдлэг дээшилж, та бүхний үйл ажиллагааг ч эргээд дэмжиж ажиллана. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөд иргэд эрүүл, аюулгүй амьдрах эрхийнхээ хүрээнд газрын хэвлийн баялгийг ашиглахад байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн талаар мэдэх эрхтэй гэсэн агуулга бүхий заалт орсон. Иргэдийн мэдэх эрхийг хангах хүрээнд далд буй хүний эрхийн зөрчлийг илрүүлэн, мэдээлж, үр дүн гаргах нь чухал юм. Мөн Хүний эрхийн үндэсний комиссын гишүүний шаардлага, зөвлөмжийг хэрэгжүүлээгүй албан тушаалтныг хуульд заасан үндэслэлээр албан тушаал бууруулах, чөлөөлөх, огцруулах, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагааны зөвшөөрлийг цуцлах, зогсоох саналаа эрх бүхий албан тушаалтанд гаргаж ажиллах хэрэгтэй.  Комисс, комиссын гишүүн нэг бүрийн үйл ажиллагааны ил тод байдал нь иргэдийн мэдэх эрхийг хангаж, улмаар хүний эрхийн мэдлэгтэй иргэд Комиссын үйл ажиллагааг дэмжиж ажиллах болно. Илтгэлийг сонсох нэг өөр хэрэг, хэрэгжилтийг хангахад чиглэж ажиллах механизмыг бүрдүүлэх нь чухал байна гэв.Уулзалтад УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар, УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Н.Энхбаяр нар оролцлоо гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Гэр бүлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн талаарх хэлэлцүүлэг  (2024.04.01) Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгийн “Хуульчдын танхим”-д боллоо. Хэлэлцүүлгийг Улсын Их Хурлын гишүүн, уг төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх Ажлын хэсгийн ахлагч, Хүний эрхийн дэд хорооны дарга Ц.Мөнхцэцэг хөтлөн явуулав.Хэлэлцүүлгийн эхэнд хуулийн төслийн талаар Хууль зүй, дотоод хэргийн дэд сайд Б.Солонгоо танилцуулав. Хуулийн төсөлд гэрлэгчид, хамтран амьдрагчдын гэрлэлт, түүнийг дуусгавар болгох, эд хөрөнгийн болон эд хөрөнгийн бус амины эрх, хүүхдийн асран хамгаалалт, үрчлэлт, гэр бүлийн гишүүд, төрөл садныг тэжээн тэтгэх, харгалзан дэмжих зэрэг харилцааны хүрээг хамруулсан зохицуулалтуудыг тусгасан байна. Ингэхдээ, гэр бүлийн харилцаанд эцэг, эх, хүүхдийг биеийн болон оюун санааны хувьд эрүүл өсгөн хүмүүжүүлэх, хөгжүүлэх, түүний хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг нэн тэргүүнд хамгаалах, үүний дотор, хүүхэд, жирэмсэн болон хөхүүл эмэгтэй, эсхүл бага насны хүүхэдтэй, өрх толгойлсон эцэг, эх, хөгжлийн бэрхшээлтэй, ахмад настай, хөдөлмөрийн чадваргүй гэр бүлийн гишүүний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг тэргүүн ээлжинд хамгаалах зарчмыг баримталсан байна. Түүнчлэн эцэг, эхийн үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлэх зохицуулалтыг тусгажээ. Тухайлбал, эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч хүүхэдтэй хамт амьдарч байгаа эсэхээс үл шалтгаалан хүүхдийн өмнө үүрэг хүлээхээр зааж, гэрлэлтээ бүртгүүлээгүй эцэг, эхийн дундаас төрсөн, үрчлүүлсэн, дагавар хүүхэд гэрлэлтээ бүртгүүлсэн гэрлэгчдээс төрсөн хүүхдийн адил байхаар зохицуулж буй талаар Хууль зүй, дотоод хэргийн дэд сайд танилцуулгадаа онцолсон юм. Мөн тэрбээр, монгол хүний удмын сангийн аюулгүй байдлыг хамгаалах, цус ойртолтоос урьдчилан сэргийлэх үүднээс гэрлэгчид гэрлэлтээ батлуулахаас өмнө хоорондоо садан, төрлийн холбоотой эсэхээ мэдэх зорилгоор, сайн дураар ДНХ (Дезоксирибонуклейн хүчил)-ийн шинжилгээнд хамрагдаж болохоор зааж, хэрэв холбоотой бол гэрлэхийг хориглохоор заасан гэлээ. Хуулийн төсөлд туссан бас нэг шинэлэг зохицуулалт нь гэр бүлтэй адилтгах харилцаа буюу хамтран амьдрагчдын харилцааг зохицуулсан явдал юм. Тэдэнд тавигдах шаардлага, эрх үүрэг, хамтын амьдралыг дуусгавар болгох, хүүхдийн асуудлууд зэрэг олон нарийвчтлсан харилцааг энд тусгасан байна. Түүнчлэн хуулийн төсөлд гэрлэгчдийн эрх, үүргийг нарийвчлан зааж, тэдний эрх ашиг, эд хөрөнгийн эрхээ хамгаалах боломжийг бий болгосон гэрлэлтийн гэрээний талаарх шинэ зохицуулалт нэмжээ. Хүүхдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг удаа дараа, эсхүл ноцтой зөрчсөн тохиолдолд эцэг, эх байх эрхийг хязгаарлах, хасах асуудлыг төсөлд нарийвчлан зааж, түүний үндэслэл, нөхцөл, үүсэн гарах үр дагаврыг ялгаж шинэчлэн найруулсан байна. Шүүхээс гэрлэлт цуцлах шийдвэрийг гаргахдаа нэхэмжлэлийн шаардлагад дурдсан эсэхээс үл хамаарч хүүхдийн тэтгэлгийг хамтад нь заавал шийдвэрлэхээр зохицуулж, тэтгэлгийн хэмжээг шүүх шийдвэрлэхээр заасан талаар Дэд сайд Б.Солонгоо танилцуулсан юм.Түүний дараа Монгол Улсын гэр бүлийн харилцааны өнөөгийн байдал, бүтэц, хэв шинжийн талаарх 2018 онд хийсэн судалгааныхаа талаар Олон Улсын Улаанбаатар Их сургуулийн доктор, дэд профессор Б.Оюун-Эрдэнэ танилцуулав. Уг судалгаанд 10 аймаг, 30 сум, нийслэлийн зургаан дүүргийн 62 хорооны нийт 2016 өрх хамрагдсан байна. Судлаачид монгол гэр бүлийн бүтцийг статистикын албан ёсны тоо баримтууд болон урьд өмнө хийгдсэн суурь судалгаанд суурилан дан буюу эцэг эх, үр хүүхдүүдээс бүрдсэн, нийлмэл буюу өргөжсөн, ургийн хэд хэдэн үеийнхэн хамтдаа амьдардаг, өрөөсгөл буюу эцэг, эхийн аль нэг нь хамт амьдардаггүй гэр бүл гэж ангилжээ.Мөн насны ангиллын хувьд ахмад, дунд, залуу гэр бүл гэж авч үзэхэд ахмад настай гурван гэр бүл тутмын нэг нь өрөөсгөл, дөрвөн гэр бүл тутмын нэг нь нийлмэл гэсэн дүн гарчээ. Гэр бүлтэй адилтгах харилцаатай буюу хамтран амьдрагчдын эзлэх хувь 13.5 байгаа бөгөөд нийслэлд давамгайлж байгааг судлаач хэлж байлаа. Гэр бүлийн уламжлал, үнэт зүйлийг тодруулах зорилгоор нэн шаардлагатай зүйлсийн эрэмбийг 2010 оны судалгаатай харьцуулан гаргасан байна. Энэ тухай асуултад судалгаанд оролцогчид доорх байдлаар хариулсан байна.Монгол гэр бүлийн доторх харилцааны хэв шинжийг нэгдэл нягтралын (салангид, нэгдмэл) байдлаар авч үзэхэд 50 хувь нь салангид, 19 хувь нь тусгаарлагдсан байдалтай бол 25 хувь нь нэгдмэл, зургаан хувь нь өндөр түвшний нэгдмэл гэсэн дүн гарсан байна. Харин дасан зохицох чанарын (тогтсон болон уян хатан) байдлаар авч үзэхэд 73 хувь нь хөшүүн, 20 хувь нь уян хатан хэмээн дүгнэгджээ. Эдгээрээс монгол гэр бүлүүдийн 91.3 хувь нь дунд түвшний тэнцвэртэй гэр бүлийн төрөлд хамаарч буй нь харагдсан бөгөөд ийм гэр бүлүүд өөрчлөлтөд дасан зохицох чадвартай ч харилцаа холбоо тааруу, өөрийгөө чөлөөтэй илэрхийлэх боломж хязгаарлагдмал байдаг гэсэн дүгнэлтийг судлаач нар хийжээ.Дээрх судалгаагаар хосуудын харилцаа, гэр бүлийн доторх эрх мэдлийн хуваарилалт, үүрэг, хариуцлага, түүний тэнцвэр, хүүхдийн хүмүүжилд хэрэглэдэг аргууд, нөлөөлдөг зүйлс, эцэг, эхийн оролцоо, тэдний боловсролын түвшин, амьдралын хэвшил, зуршил, сэтгэл санаа, ёс суртахуун, нийгмийн нөлөөллийг хүртэл авч үзсэн байна. Гэр бүл салахад нөлөөлж байгаа гол хүчин зүйлсийг судалгаанд оролцогчид анхаарал халамж дутагдах, эрүүл мэндийн байдал, гэр бүлийн хүчирхийлэл гэхчлэн нэрлэсэн бол бодит шалтгаануудыг үзэл бодлын зөрчил, архидалт, гэр бүлээс гадуурх харилцаа гэхчлэн дурдсан байна. Доктор, дэд профессор Б.Оюун-Эрдэнэ танилцуулгаа дүгнэхдээ, монгол гэр бүлийн төр засгаас зохицуулалт, дэмжлэг хүссэн гол асуудал бол хөдөлмөр эрхлэх боломжийг өсгөх, орлого нэмэгдүүлэх явдал гэдгийг онцлоод, төрөөс гэр бүлийн талаар баримтлах бодлого, хөгжлийн болон дэмжин туслах үйлчилгээг бий болгож, гэр бүлийн амьдралын мөчлөг бүрийн хэрэгцээнд суурилан хөгжүүлэх шаардлагатай гэсэн юм. Тэрбээр, гурван гэр бүл тутмын нэг нь санхүүгийн, таван гэр бүл тутмын нэг нь орон байрны асуудалтай байгааг өгүүлж, хуулийн хэрэгжилт, түүний шударга байдлыг иргэд урьд өмнөхөөс илүүтэй хүсэмжлэх болсныг тэмдэглэв.Хэлэлцүүлгийн үндсэн илтгэлүүдийг сонссоны дараа оролцогчид санал бодлооо хэлсэн юм. Хэлэлцүүлэгт дээрх хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийн Ажлын хэсгийн гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар, Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Сарангэрэл, М.Оюунчимэг болон гэр бүл, ниймийн харилцааны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн байгууллага, иргэний нийгмийн төлөөлөгчид оролцож, олон талын санал, байр суурийг илэрхийлэв. “Улаанбаатар эрдэм” Их сургуулийн багш Н.Алтангэрэл, шинэчилсэн найруулгын өсөл өмнөх хуулиас дээрдсэн юмгүй байна хэмээн шүүмжлээд, зарим дэвшилтэт зүйл байгаа боловч гэр бүл салалт зэрэг тулгамдсан асуудлуудынхаа суурь шалтгааныг олж хараагүй байна гэлээ. Тэрбээр гэр бүл салалт үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх хэмжээнд хүрснийг анхааруулж, үүнийг бодлогын түвшинд хүлээн зөвшөөрч, эрх зүйн зохицуулалтыг боловсруулахад харгалзан үзэх шаардлагатай гэлээ. Мөн хүүхдийн тэтгэлэг эзэддээ очдоггүй, олддоггүй байдлыг харгалзан үзэж, сан байгуулах нь зүйтэй гэсэн санал хэлэв. Гэр бүл судлаач Х.Баавгай, гэр бүлийг эдийн засаг, нийгмийн харилцаа, эрх зүйн уялдаанд авч үзэх ёстой гээд, эдийн засгийн талаар хэрхэн урамшуулах, нийгмийн харилцааны хувьд зөвлөгөө өгдөг, үйлчилдэг төвүүдийг бий болгож хөгжүүлэх зэрэг асуудлыг уялдаатай шийдвэрлэсэн эрх зүйн зохицуулалт бий болгох шаардлагатайг онцлов. “Монголын чөлөөт ахмадын холбоо” ТББ-ын тэргүүн Г.Баасан, гэр бүлд тавигдах босго хугацааг 10 жилээс доошгүй байхаар тогтоосон хэрнээ хамтран амьдрагчдад таван жил тавьж өгсөн нь ямар харилцааг төр, засгаас түлхүү дэмжиж байна вэ гэдгийг харуулж байна гээд, гэр бүл бол гэрээн дээр биш итгэлцэл, хайр дээр тогтох ёстойг онцлов. Тэрбээр, гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэн этгээдэд сануулах, торгох зэрэг арга хэмжээ хэрэглэхгүйгээр шууд 9-30 хоног хорьж, гурван удаа давтвал эрүү үүсгэдэг нь тэр айлын амьдралыг эерүүлэх, өөрчлөх бус харин ч улам хүйрэх, салахад нөлөөлж байна хэмээгээд, айл гэрт бий болсон хүйтэн уур амьсгалыг дулаан болгох зохицуулалт хаана байна вэ гэсэн асуулт тавив.Хүүхэд хүчирхийллийн эсрэг үндэсний хөдөлгөөний ерөнхий зохицуулагч А.Ундраа Гэр бүлийн тухай хууль бол нийгмийн харилцааны гол хууль болохыг онцолж, гэр бүлийн асуудлааг дагнасан шүүхийг нийслэлд байгуулахыг дэмжиж байгаагаа илэрхийлэв. Тэрбээр, сум, дүүргийн соёлын төвүүдийг түшиглэн гэр бүлд зөвлөгөө өгөх, соён гэгээрүүлэх үйл ажиллагаа явуулах боломжийг хуульчлах, гэр бүлийн харилцааг дуусгавар болгохтой холбоотой зохицуулалтыг илүү нарийвчлах шаардлагатай гэлээ. Мөн дагавар хүүхдүүдийг хамгаалах, гэр бүлээс гадуурх харилцааг шийдвэрлэх талаар хуулийн төсөлд нарийвчилсан заалтуудыг тусгах шаардлагатай гэж үзэж буйгаа хэлэв. Хуульч Б.Бадамханд, Монгол Улсын Үндсэн хуульд, гэрлэлт нь хуулиар тогтоосон насанд хүрсэн эрэгтэй, эмэгтэй хоёрын тэгш эрх, сайн дурын харилцаанд үндэслэнэ гэж заасан тул ижил хүйстнүүдийн харилцааг энэ хуульд тусгаж зохицуулах тухай саналуудыг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзэж байгаагаа илэрхийлээд, угийн бичиг хөтлөх тухай хууль хэрэгжихгүй байгаа тул ДНХ-ийн шинжилгээнд сайн дураар бус заавал хамруулдаг байхаар зааж өгөх хэрэгтэй гэсэн юм. Мөн тэрбээр, хүүхдийн тэтгэлэг төлөхгүй байгаа этгээдийг албадан ажил хийлгэдэг байхаар хуульлах санал дэвшүүлж, хүүхдийн тэтгэлгийг төлүүлж чадахгүй байгаа өнөөгийн нөхцөлд нөхөр, эсвэл эхнэр гэрлэлтээ цуцлуулснаас хойш нэг жилийн дотор хөдөлмөрийн чадвараа алдсан бол тэтгэлэг гаргуулна гэсэн заалт хэрэгжих боломжгүй гэж үзэж байгаагаа хэлэв. Монголын ахмадын холбооны ерөнхийлөгч Ц.Сүхбаатар настан буурлуудаа хүндэтгэх хүүхэд, залуусын хүмүүжил төлөвшлийн дээшлүүлэх, ахмад настны өмчлөлийг хамгаалах, асран хамгаалах үүргээ ухамсарлаагүй үр хүүхдэд хариуцлага тооцох асуудлуудыг хуульд тусгах шаардлагатай гэсэн бол Монголын Угийн бичгийн холбооны тэргүүн Н.Түмэн-Өлзий гэр бүлийн харилцааны үндсийг угийн бичигт суурилах ёстой гэсэн байр суурь илэрхийлэв.Hold International байгууллагын төлөөлөгч н.Тунгалаг, хууль хэнд зориулагдсан бэ гэдгийг тодорхой болгох шаардлагатай гэсэн зарчмын санал хэлж, тухайлбал, хүүхэд үрчлэх асуудлыг гадаад, дотоодын иргэдэд өөр өөр зохицуулалттайгаар тусгах шаардлагагүй гэсэн саналтай байгаагаа дурдсан бол “Сэтгэл зүйн мэдрэмж” ТББ-ын тэргүүн Ч.Сэмжидмаа дагавар хүүхэд, үрчилж авсан хүүхдээс гадна нөхрөөсөө далдуур өөр хүнээс олж гаргасан хүүхдийн асуудал, мөн ижил хүйстний эмчилгээ, үйлчилгээний асуудлыг зохицуулах шаардлага бий талаар ярив. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн Үнэн шударга холбооны тэргүүн Г.Үнэнбаяр, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн халамжийг гэр бүлийнхэн нь залгидаг байдлыг таслан зогсоох, мөн хүүхдээ төрөнгүүт эмээ, өвөөгйнх нь нэр дээр бүртгүүлж, халамж, тэтгэвэр завших явдлыг хориглох нь зүйтэй гэлээ. Цагдаагийн ерөнхий газрын Хуулийн хэлтсийн дарга Б.Батзориг, гэр бүл цуцлахыг хориглох нөхцлүүдийн дотор хөдөлмөрийн чадвараа хагас болон бүрэн алдсан гэсэн нөхцөл байгаа нь гэр бүлийн хүчирхийлэгч этгээд ар өврийн хаалгаар, аахар шаахар шалтгаанаар групп тогтоолгочихоод хүчирхийллээ үргэлжлүүлсээр байх хуулийн цоорхой болох вий гэж болгоомжилж байгаагаа онцлов. Мөн Жи Би Эм консалтинг ХХК-ийн хуульч Б.Жавзанханд хуулийн зохицуулалтыг илүү нарийвчлахгүй бол хэтэрхий ерөнхий байна гээд, гэр бүлд зөвлөгөө, үйлчилгээ үзүүлдэг сэтгэлзүйчдийн хүрэлцээ муу байгааг анхаарах шаардлагатай гэлээ.Хэлэлцүүлэгт оролцогчдын санал, асуултад Улсын Их Хурлын гишүүн, Ажлын хэсгийн ахлагч, Хүний эрхийн дэд хорооны дарга Ц.Мөнхцэцэг, Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Сарангэрэл, Хууль зүй, дотоод хэргийн дэд сайд Б.Солонгоо нар хариулт, тайлбарт өгсөн юм. Гэр бүлийн тухай хууль бол энэ харилцааг зохицуулах ерөнхий хууль бөгөөд гэр бүлийг дэмжих харилцааг зохицуулсан хуулийг тусад нь гаргах шаардлагатай гэж үзэж байгаагаа Ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Мөнхцэцэг дурдав. Хуулийн төслийг Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн бөгөөд Улсын Их Хурлаар хэлэлцэх, эсэхийг шийдвэрлэж Ажлын хэсэг байгуулаад байгаа тул хэлэлцүүлэгт оролцогчид саналаа өгч, төсөлд тусгуулах нь нээлттэй талаар Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Сарангэрэл тайлбарлаад, эмэгтэй гишүүдээс санаачилсан хүүхдийн тэтгэлгийн хэмжээг төлөгч этгээдийн орлогын 50 хувиар тогтоох тухай асуудалд мөн саналаа өгөөрэй гэлээ. Хэлэлцүүлэт оролцогчдоос гаргасан гэр бүлийн гадуурх харилцаанд эрүүгийн хариуцлага ногдуулах, албадан хөдөлмөр эрхлүүлэхтэй холбоотой асуудлууд олон улсын эрх зүйн баримт бичгүүдээр хориглогдсон талаар Хууль зүй, дотоод хэргийн дэд сайд Б.Солонгоо тодорхой тайлбарлаж, дагавар хүүхдийг хамгаалах зохицуулалт төрсөн хүүхдийн адил байна гэсэн заалтаар хэрэгжих боломжтой гэсэн хариулт өгөв гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНСУ-д хийж буй ажлын айлчлалын хүрээнд 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 01-ний өдөр БНСУ-ын Ерөнхий сайд Хан Дог Сү-тэй Сөүл хотноо уулзлаа. Уулзалтын эхэнд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Монгол оронд хаваржилт хүндэрч, зудын сорилт бэрхшээлтэй тулгарсан хүнд үеийг даван туулахад зориулан БНСУ-ын Засгийн газраас 200 мянган ам.долларын хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлсэнд талархал илэрхийлэв. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 2023 онд манай улсад зорчсон солонгос жуулчдын тоо цар тахлын өмнөх үеэс 60 гаруй хувиар нэмэгдэн 140 мянгад хүрч хоёр улс аялал жуулчлалын салбарын хамтын ажиллагааг улам идэвхжүүлэх, иргэдийн солилцоог эрчимжүүлэх, уг салбарт бизнес хоорондын хэлхээ холбоог нэмэгдүүлэх өргөн боломж байгааг тэмдэглэлээ.БНСУ-ын Ерөнхий сайд Хан Дог Сү Монгол Улсыг гадаадад сурталчлах “Go Mongolia” арга хэмжээг БНСУ-аас эхлүүлж, 2024 оны гуравдугаар сарын 28-ны өдөр Сөүл хотноо амжилттай зохион байгуулсанд баяр хүргэв.  Хоёр улсын эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, худалдааны эргэлтийг сайжруулахад анхаарч эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг байгуулах асуудлыг шуурхайлах, эрдэс баялгийн хамтын ажиллагааг өрнүүлэх асуудалд ач холбогдол өгч буйгаа илэрхийлэв. Түүнчлэн  “Хөх толботон” аялал жуулчлалын маршрут хамтран хэрэгжүүлэх санал дэвшүүлэв.Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНСУ-аас чанартай эм импортлох, Солонгосын эмийн үйлдвэрлэлийн стандартыг Монголд нутагшуулах, эрүүл мэндийн салбарын хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх сонирхолтой буйгаа илэрхийлж Монголоос улаан буудай, тэжээлийн буудай экспортлох боломжийг танилцууллаа. Мөн энэ өдөр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНСУ-ын Экспорт-Импорт банкны Дэд Ерөнхийлөгч Хон Юнсүн, Ерөнхий захирал Ань Бюнхо нарыг хүлээн авч уулзлаа.Уулзалтын үеэр 1992 оноос хойш хамтран хэрэгжүүлсэн нийт төсөл хөтөлбөр, хамтын ажиллагааг дүгнэн хэлэлцэж, цаашдын хөрөнгө оруулалт, зээл олгох нөхцөлийг сайжруулах, төслийн хэрэгжилтийг хурдасгах, хөгжлийн хамтын ажиллагааны баримт бичиг, цар хүрээгээ шинэчлэх талаар ярилцав. Мөн талууд Монгол Улсын Засгийн газрын дэвшүүлсэн Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын хүрээнд нийслэл Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлт тухайлбал, нүхэн гарц, гүүр, автозамын бүтээн байгуулалт зэрэг дэд бүтцийн төслийг хэрэгжүүлэхэд хамтран ажиллах боломжтой гэдэгт санал нэгдэв. БНСУ-ын Экспорт-Импорт банк, Монгол Улсын Хөгжлийн банк хооронд хамтран ажиллах, туршлага солилцох, хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулах зэрэг асуудлаар нэгдсэн ойлголтод хүрлээ.

“Нийслэлийн нийтийн тээврийн чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, парк шинэчлэх шаардлагын дагуу 2023 онд худалдан авсан автобусны худалдан авах ажиллагаанд хяналт шалгалт хийх, шалгалтын тайлан, санал, дүгнэлтийг танилцуулах үүрэг бүхий” Хянан шалгах түр хорооны хуралдаан өнөөдөр /2024.04.01/ 14 цагт гишүүдийн ирц бүрдсэнээр эхлэв.Хуралдааны эхэнд Хянан шалгах түр хорооны дарга Ж.Бат-Эрдэнэ хэлэлцэх асуудлыг танилцуулсны дараа хуралдааны хаалттай горимоор нийт гурван асуудлыг хэлэлцэж, Хянан шалгах түр хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцэн баталсан байна.Дашрамд дурдахад, уг Хянан шалгах түр хороо Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны 13 дугаар тогтоолоор байгуулагдсан билээ.

Монгол Улсын Их Хурлын дэд дарга Л.Мөнхбаатар, Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн, Б.Бейсен, Б.Саранчимэг нарын хамт олон улсын эмч нарын өдөрт зориулсан “Эмч танаараа бахархъя” хүндэтгэлийн арга хэмжээний нээлтэд оролцож, үг хэллээ. Хүн ардынхаа эрүүл мэндийг сахин хамгаалах үйлсэд хувь нэмрээ оруулж яваа нийслэл, аймаг, дүүргийн харьяа төр болон хувийн хэвшлийн байгууллагуудаас нийт 2500 гаруй эмч, эмнэлгийн ажилтнуудын төлөөлөл уг арга хэмжээнд оролцжээ. Хүндэтгэлийн арга хэмжээг нээж Улсын Их Хурлын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг мэндчилгээ дэвшүүлж, үг хэлэхдээ, эрүүл мэндийн салбарын бүтэц, тогтолцооны өөрчлөлт, бодлогын шинэчлэлээс танилцуулж, тулгамдаж буй асуудлуудын хүрээнд авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, зорилтот санаачилгуудаас дурдсан юм. Нээлтийн ёслолын үеэр  Улсын Их хурлын дэд дарга Л.Мөнхбаатар хэлсэн үгэндээ, өргөсөн тангарагтаа үнэнчээр зүтгэж, ард иргэдийнхээ эрүүл энхийн манаанд хөдөлмөр, зүтгэлээ зориулсан нийт эмч, эмнэлгийн ажилтан, албан хаагчдад баяр хүргэж, талархал илэрхийлэв.Тэрбээр, эрүүл мэндийн салбарт тогтолцооны өөрчлөлтийг эхлүүлэхийн тулд хамтын санал, санаачилгад тулгуурлан хэрэгжүүлж буй зарим бодлогын шийдвэрүүдээс дурдлаа. Монгол Улсын хөдөлмөрийн насны хүн амын өвчлөл, нас баралтын шалтгааны 77 хувийг халдварт бус өвчин буюу сэргийлж болох өвчлөл, нас баралт эзэлж байгаа бөгөөд иргэд өөрсдөө урьдчилан сэргийлэх, нийгмийн эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх нь чухал гэдгийг тодотгосон юм. Түүнчлэн манай улсын 15-69 насны 3 хүн тутмын 1 нь, 45-69 насны 2 хүн тутмын 1 нь халдварт бус өвчнөөр өвчлөх өндөр эрсдэлтэй, эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт эмэгтэйчүүдээс даруй 10 шахам жилээр бага байгаа энэ цаг үед Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний тухай анхдагч хуулийг баталсан нь нэн ач холбогдолтой хэмээв.УИХ-ын дэд дарга Л.Мөнхбаатар үргэжлүүлэн, цахим орчны хэт хэрэглээ, олон нийтийн сүлжээн дэх мэдээллийн урсгал гэхчилэн иргэдийн эрүүл мэндэд нөлөөлж буй олон талт хүчин зүйлсийг тодорхойлж, нийгмийн эрүүл мэндийн боловсролыг системтэйгээр түгээх, салбарын бодлого, шийдвэрийн уялдааг хангах, хувьсан өөрчлөгдөж буй олон улсын практик туршлагуудтай хөл нийлүүлэх ёстойг тэмдэглэн хэлэв. Мөн эрүүл мэндийн анхан шатлалын тусламж, үйлчилгээний санхүүжилтийг, нэг иргэнээр тооцсон тарифыг бодит өртөгтэй уялдуулан шинэчилнээр тусламж, үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад дэвшил гарч, иргэдэд хамгийн ойр ажилладаг өрхийн эрүүл мэнлийн төвүүдийн үйл ажиллагааг бодитоор үнэлэн урамшуулах тогтолцоо бүрдсэн гэдгийг онцоллоо. Олон улсын эмч нарын өдөрт зориулсан уг хүндэтгэлийн арга хэмжээний үеэр “Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний тухай хууль”-ийг Улсын Их Хурлын дэд дарга Л.Мөнхбаатар, Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Чинбүрэн, Б.Бейсен нарын хамт Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзоригт гардуулан өгсөн юм. Хүн амд эрүүл мэндийн боловсрол олгож, бүх нийтээр эрүүл амьдралын хэв маягийг хэвшүүлэн, эрсдэлт хүчин зүйлсийг арилгахын тулд нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээг зохион байгуулах, удирдах, санхүүжүүлэх, хяналт тавих үйл ажиллагааг уг хуулиар зохицуулах аж. Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний тухай анхдагч хууль нь ирэх сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхлэх юм хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээллээ.