УЛС ТӨР

Улсын Их Хурлын 2025 оны хаврын ээлжит чуулганы /2025.05.30/ үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын тухай хуулийн төслийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх хэлэлцэхийг дэмжиж, анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр холбогдох байнгын хороонд шилжүүллээ.Түүний дараа Боловсролын санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, хүүхэд бүрд суралцах тэгш боломжийг бүрдүүлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагааны талаарх Ерөнхий сайдын мэдээллийг Монгол Улсын Шадар сайд С.Амарсайхан танилцуулав.Тэрбээр, өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд боловсролын салбарт бид бодит үр дүнтэй хөрөнгө оруулалтыг хийж, Улсын хэмжээнд нийт 277 цэцэрлэг, 200 ерөнхий боловсролын сургууль ашиглалтад орсон байна. Боловсролын салбарын төсөв сүүлийн жилүүдэд 2.5 дахин нэмэгдсэн. Үүний үр дүнд цэцэрлэг, сургуулийн хувьсах зардал нэмэгдэж, хөгжлийн бэрхшээлтэй, малчин өрхийн, нүүдэлчин амьдралтай, эсвэл эрх нь хязгаарлагдсан орчинд өсөж буй 8000 гаруй хүүхдийг сургалтад хамруулах боломж бүрдлээ гээд ирэх 3 жилд дэвшүүлсэн зорилтуудыг танилцуулсан. Тухайлбал, сургуулийг нэг ээлжтэй болгохын тулд 108 сургууль, 95 цэцэрлэг шинээр барьж ашиглалтад оруулах,  сургуулийн орчны үдийн хоолны илчлэг, шим тэжээлийн шаардлагатай хэмжээ 76 хувь байгааг 100 хувь болгох, боловсролын салбарын үйлчилгээний ажилчдын үнэлгээг нэмэгдүүлэхийн тулд Ерөнхий боловсролын сургуулийн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг боловсруулж, энэ намрын чуулганаар өргөн барина гэв. Тэрбээр цааш нь “Багшийн гурван тулгуурт бодлого”-ийг танилцуулж, 2025 оноос бага ангийн түвшинд англи хэл, кодчилол, компьютерын хичээлийг албан ёсоор оруулах бүх шатны сургууль, боловсролын байгууллагын өдөр тутмын хөтөлбөрт ордог амьдрах ухааны хичээлийг чанаржуулж, үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавхыг нэмэгдүүлэх төрийн бодлогын хүрээнд өдөр тутмын үйл ажиллагаа, бодлого шийдвэртэй тусгаж хэрэгжүүлэх, цахим платформууд, интернэт холболт, хичээл заах хиймэл оюуны туслах хэрэгслүүд, ухаалаг хэрэглэгдэхүүнүүдийг боловсролын салбарт бүрэн нэвтрүүлнэ гээд хүүхэд бүрийг эрүүл, аюулгүй, тэгш орчинд суралцах боломжоор хангах, багш бүрийг тогтвортой ажиллах нөхцөлөөр хангах, сургалтын чанарыг ижил түвшинд хүртээмжтэй хүргэх зорилтыг тууштай хэрэгжүүлнэ гэв. Мэдээллийнхээ төгсгөлд боловсролын шинэчлэл гэдэг нь зөвхөн суудлын тоог нэмэгдүүлэх, сургууль, цэцэрлэг барих асуудал биш гэдгийг та бүхэн сайн мэдэж байгаа. Боловсролын шинэчлэл бол монгол хүүхэд бүрийг өв соёлоо дээдэлдэг, танин мэдэхүй, шинжлэх ухаанч хандлага төлөвшсөн, аж ахуйч сэтгэлгээтэй, хариуцлагатай, чадварлаг иргэн болгон төлөвшүүлэх амьдралын ухаанд суурилсан цогц бодлого юм. Мөн багш бүрийн үнэлэмжийг дээшлүүлэх, төрийн бодлогын суурь хариуцлагыг хэрэгжүүлэх,  Монгол Улсын ирээдүйн хөгжлийн үндсийг бэхжүүлэх үйл хэрэг юм. Боловсролыг дэмжих бодлогоор дамжин хүүхдүүд эрүүл, аюулгүй, тэгш орчинд суралцах ёстой. Багш нар тогтвортой орчинд, итгэлтэй ажиллах ёстой. Төр бодлогоо тууштай хэрэгжүүлж, ирээдүй хойч үеийнхээ итгэлийг сэргээх учиртай хэмээн мэдээллээ.Мэдээлэлтэй холбогдуулан УИХ дахь цөөнхийн төлөөллүүд үг хэллээ. УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн дарга О.Цогтгэрэл, УИХ-ын гишүүн Б.Мөнхсоёл, Ч.Ундраа, Б.Батбаатар нар  мэдээлэлтэй холбогдуулан байр сууриа илэрхийлэв., Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэл, 2025 оны төсөвт боловсролын салбарт 4.5 их наяд төгрөг буюу нийт төсвийн 20 хувийг зарцуулахаар тусгасан нь 2021 оноос хойш 2.5 дахин өссөн үзүүлэлттэй. Хэдий тийм ч энэхүү нэмэгдэл нь боловсролын чанарт дорвитой ахиц авчирсангүй. Хөрөнгө оруулалт нь оновчгүй хуваарилагдаж, удирдлагын бодлого тодорхой бус байсаар байна. Өнөөдрийн байдлаар ерөнхий боловсролын сургуулиудын 66 хувь нь хоёр ээлжээр ажиллаж, хот, хөдөөгийн ялгаа улам гүнзгийрсэн гэдгийг онцлоод сургууль, цэцэрлэгүүдийг хот төлөвлөлтийн бодлоготой уялдуулан барьж байгуулах нөхцөл бүрдээгүй, бага, дунд ангийн сурагчдын хоолны чанар шаардлагад нийцэхгүй байгаа тухай болон багшийн дутагдлыг арилгах талаар олон жил ярьсан ч үр дүнтэй бодлого хэрэгжээгүй байна гэх зэргээр боловсролын салбарын талаар дүгнэв. Мөн ЮНЕСКО-гийн монголын боловсролын системд хийсэн үнэлгээнд “хэсэгчлэн өөрчлөх нь үр дүнгүй. Эрс шинэчлэх шаардлагатай. Үгүй бол илүү том сорилтуудтай нүүр тулна” гэж анхааруулсан нь өнөөдрийн хөдөлмөрийн зах зээл дээр тод илэрч байна. Ийм нөхцөлд боловсролын суурь асуудлыг зөвтгөх бус, эрс шинэчлэх шаардлагатай байна. Бодлогын уялдаа, сургалтын чанар, багшийн ур чадвар, удирдлагын хариуцлагыг цогцоор нь сайжруулах цогц бодлогыг эрх баригчдаас шаардаж байна гэв. УИХ-ын гишүүн А.Ундраа, мэргэжлийн боловсролын түвшний сургалтын хамралт, чанар, төгсөгчдийн ашиглалтад анхаарал хандуулж, чанартай боловсрол эзэмшсэн чадварлаг мэргэжилтний шинэ үеийг бий болгох бодлого, төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх, ажлын талбар дээр шаардлагатай мэргэжлээр хүүхдүүдийг суралцуулдаг бодлого руу шилжих, хүүхдийн бие бялдрын хөгжилд чухал хичээл болох биеийн тамирын хичээлийг чанартай заах, ШУА-ийн судалгааны хэсгийг их дээд сургуулиудтай нийлүүлж, илүү хүчирхэгжүүлэх шаардлагатай гэх зэргээр байр сууриа илэрхийлсэн юм.Түүний дараа УИХ-ын гишүүн Б.Батбаатар байр сууриа илэрхийлэв. Тэрбээр, 2024 оны байдлаар боловсролын салбарын урсгал зардал 4.2 их наяд төгрөг болж, энэ нь ДНБ-ын 5 хувьтай тэнцэж байна. Түүнчлэн 2021 онд 915 тэрбум төгрөг байсан багш нарын цалингийн сан 2024 онд 2.3 их наяд төгрөг болж нэмэгдсэн байна. Мөн багшийн тасралтгүй хөгжил, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, цахим хэрэглээ, тоног төхөөрөмж зэрэгт зориулсан зардал нэмэгдэж, 2024 онд 113.6 тэрбум төгрөг болсон. Гэвч улс орны эдийн засгийн хөгжил, инфляц, төгрөгийн худалдан авах чадвар зэргээс хамааран багш боловсон хүчний орлогод чанарын өсөлт төдийлэн гарсангүй. Монгол Улсын хамгийн том баялаг бол хүмүүн капитал юм гэдгийг мартаж болохгүй гээд шат шатны сургалтын байгууллагын байршил, өмчлөлийн хэлбэр, суралцагчдын тоо, хөтөлбөрийн ялгаатай байдлаас үл хамааран сургалтын орчин, хэрэглэгдэхүүний хангалтад анхаарах, байгалийн ухаан, мэдээллийн технологийн хичээлийг лабораторид, технологи, хөгжим, биеийн тамирын хичээлийг зориулалтын кабинет, спортын танхимд хичээллэх боломж, нөхцөлийг бүрдүүлэх, сургалтын чанар, хөтөлбөрийн биелэлтэд нэгдсэн хяналт тавьж, удирдлагаар хангаж ажиллах хэрэгтэй гэж үзэж байна гэв.Мэдээлэлтэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Г.Ганбаатар, хөдөө орон нутагт багшлах боловсон хүчин маш дутмаг байна. Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын нэг сургууль нь нурсан, нөгөө сургууль өнөөдрийг хүртэл ашиглалтад ороогүй учраас 3000 гаруй хүүхэд байрны хонгилд хичээллээд явж байна. Энэ асуудлыг хэрхэн шийдэх талаар асуухад Боловсролын сайд П.Наранбаяр хариулахдаа, 4500 орчим багшийн дутагдалыг арилгахын тулд 6 багц ажлыг хэрэгжүүлээд явж байна. Орон нутгийн багш нарыг орон гэрээр хангах, залуу багш нар гэр бүлээрээ очиж ажиллахад зориулсан орон сууц барих шаардлага байна. 108 сургууль, 95 цэцэрлэгийн ойрын хугацаанд барихаар зорьж буй нь боловсролын салбарт тохиолдож буй асуудлуудыг шийдэх нэг гарц юм. Боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтад 3,9 их наяд төгрөг шаардлагатай байгаа. Мөн энэ жилийн хүрээнд багш нарын цалинг нэмэгдүүлэх талаар ярилцаж байна. Цогтцэций сумын асуудлыг шийдвэрлэхээр ажиллаж байна гэв.Мөн УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж, О.Цогтгэрэл, Б.Эрдэнэболд, Ц.Мөнхтуяа  асуулт асуув. Тухайлбал, 2024 онд нийтлэгдсэн PISA үнэлгээнд Монголын сурагчдын 66 хувь нь уншсан зүйлээ бүрэн ойлгож чадахгүй, 51 хувь нь математикт анхан шатны түвшнээс доогуур оноо авчээ. Байгалийн ухаанд 0.2 хувь л ахисан түвшний ойлголттой байгаа нь суурь боловсрол бүхэлдээ хямралд орсныг харуулж байна. Энэхүү үнэлгээг ахиулахад хэрхэн ажиллаж байгаа болон боловсролын тэгш, хүртээмжийн ялгааг бууруулах талаар ямар ажил хийж байгаа талаар асуув. Мөн  багшийн нарын цалин хөлсийг нь нэмэгдүүлж 1000 ам.долларт  хүргэсэн цагт багш нарын хомсдол арилна. Багш нарын цалинг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ зэрэг асуултад Боловсролын сайд П.Наранбаяр, энэхүү PISA-гийн энэхүү үнэлгээ 2022 оных юм. Монгол хүүхдийн математикийн ур чадвараар 425, унших чадвараар 371 оноо тус тус авсан. Харин азийн орнуудын дунд дундаж оноо бол математикийн ур чадвараар  451,  унших чадвараар  427 оноотой харьцуулахад зөрүү бага ч  энэхүү үнэлгээнд дүгнэлт хийж, унших чадварыг сайжруулах зэрэгт ажилласан. 2026 онд дахин үнэлгээгээр ахиц гарах байх гэдэгт найдаж байна. Боловсролын салбарт хөтөлбөр, үнэлгээ, тэгш хүртээмжий  болон  багшийн хөгжил, цалингийн өөрчлөлт гэсэн иж бүрэн шинэчлэлийг хэрэгжүүлж байна.Манай улс өнгөрсөн жилүүдэд боловсролын салбарт сайн хөрөнгө оруулалт хийж чадсан бол эдийн засгийн өсөлт 20-30 хувиар нэмэгдсэн байх судалгааг гаргасан байна. Багш нарын үндсэн цалинг өсгөж байж, чадварлаг боловсон хүчин энэ салбарт буй болно. Багш нарын үндсэн цалинг энэ жил 6 хувиар нэмэгдүүлэхэд 1 сая 485 төгрөгт хүрсэн. 2028 он гэхэд  багш нарын үндсэн цалин дээр бүх нэмэгдэл ороод 1000 ам.долларт хүргэхээр байгаа гэв. УИХ-ын гишүүд асуулт асууж хариулт авч дууссан учир Ерөнхий сайдын дээрх мэдээлэлтэй холбогдуулан УИХ-ын албан ёсны цахим хуудаст иргэдээс ирүүлсэн асуултуудыг УИХ дахь намын бүлгүүдийн төлөөлөл багцлан асуусан.  УИХ дахь АН-ын бүлгийг төлөөлж УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнхтуяа асуув.Монголын багш нарын 8 дугаар Их хурлаас  эмэгтэй 50, эрэгтэй 55 нас хүрсэн багш  өөрөө хүсвэл тэтгэвэрт гарч болох асуудлыг дэмжиж, хэрэгжүүлэхээр болсон. Үүнийг шийдэх талд Засгийн газар ямар арга хэмжээ авч байна вэ, багш нарын цалинг 50 хувиар нэмэх боломж буй эсэх,  багш нарын гүйцэтгэлийн үнэлгээг боловсронгуй болгоход хэрхэн ажиллаж байна вэ, нэг ангид суралцаж байгаа хүүхдийн тоогоор багш нарын анги даалтын мөнгийг өгөх боломжтой эсэх, тэднийг орон сууцаар хангах зэрэг нийгмийн асуудлыг хэзээ шийдэх вэ зэрэг асуултыг  иргэд асуусныг ийнхүү багцлан асуулаа. Боловсролын сайд П.Наранбаяр, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор зохион байгуулаглдсан Монголын багш нарын 8 дугаар Их хурлын үеэр багш нарын тэтгэврийн насыг наашлуулах асуудал яригдсан. Тэтгэврийн насыг тогтоох асуудлыг шийдэхийн тулд холбогдох байгууллагуудтай хамтран судалгааг хийж байна. Багшийн тэтгэвэрт гарах насаа сонгох нь сайн дурын асуудал байгаа. Багшийн туршлага, мэргэжлийн зэргээс хамааран норм, нормативыг шинэчлэх ажил эхэлсэн. Засгийн газраас иргэдийг орон сууцжуулах ажлын хүрээнд 13 мянган иргэдийг ипотекийн зээлд хамруулахаас 50 доошгүй хувийг орон нутагт олгохоор болсон. Улсын төсвөөс 123,5 тэрбум, бусад эх үүсвэрээс 1,3 тэрбумыг иргэдийг орон сууцжуулахад зарцуулахаар төлөвлөсөн.Багшийн гүйцэтгэлийн үнэлгээг үндсэн цалинд  шилжүүлж болох эсэх талаар судалгааг хийж үзсэн. Гүйцэтгэлийн үнэлгээнд оролцсон бүх багш нарт 5 хувийг олгодог болох талаар ярилцсан боловч санхүүгийн асуудлаар тохиролцож чадаагүй. Энэхүү үнэлгээг илүү хялбар болгохоор ажиллаж байна. Ирэх намар шийдвэрлэнэ гэв.Түүний дараа УИХ дахь МАН-ын бүлгийг төлөөлж, УИХ-ын гишүүн Ж.Галбадрах иргэдээс ирсэн асуултуудыг багцлан ажлын хэсгээс асууж, хариулт авлаа. Чуулганы нэгдсэн хуралдаан үргэлжлэн Агаарын бохирдол, утааны асуудлаар ерөнхий хяналтын сонсголын бэлтгэлийг хангах, зохион байгуулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн тайланг хэлэлцсэн талаар Байгаль орчин, хүнс хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг сонсоно. Тус санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд танилцуулав.Тэрбээр, Ажлын хэсэг еренхий хяналтын сонсгол зохион байгуулах ажлын төлөвлөгөөг баталж, бэлтгэл ажлын хүрээнд дараах 4 удаагийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан бөгөөд эдгээр хэлэлцүүлэгт давхардсан тоогоор 194 иргэн, төрийн байгууллагын 93 албан тушаалтан оролцож, 75 иргэдийн төлөөлөл холбогдох төрийн байгууллагаас асуулт асууж, хариулт авч, 28 иргэн танилцуулга хийсэн байна гээд сонсол тус бүрийн үр дүнг дэлгэрэнгүй танилцуулсан. Мөн "Агаарын бохирдлыг бууруулах хүрээнд утааны асуудлаарх бодлого, шийдвэрийн хэрэгжилтийн үр дүн, шийдэл" сэдвийн  хүрээнд ерөнхий хяналтын сонсголыг 2025 оны 02 дугаар сарын 03, 04-ний өдрүүдэд зохион байгууллаа гээд тайлангийн дүгнэлтээ ийн танилцуулав. Тухайлбал, 2010 оноос хойш агаарын болон орчны бохирдолд анхаарал хандуулан олон хөтөлбөр төслийг хэрэгжүүлсэн хэдий ч эдгээр төсөл хөтөлбөрийн хамрах хүрээ хэт өргөн тусгагдсан, өртөг зардал өндөр, бодит үр дүнд хүрэх санхүүжилт, инститүцүүдийн чадавх, салбар хоорондын уялдаа муу, хяналт хариуцлагын эргэх холбоо сул байсан зэрэг 9 гол  шалтгаануудыг санал дүгнэлтдээ танилцуулсан юм.Энэхүү санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа. УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ, ажлын хэсэг эрх зүйн тулгамдсан асуудлыг шийдэх талд ажиллах нь чухал байгаа талаар байр сууриа илэрхийлсэн бол УИХ-ын гишүүн Д.Энхтуяа, дулааны бусад эх үүсвэрийг хэрхэн нэвтрүүлэх болон сайжруулсан шахмал түлшний стандартыг өөрчлөх эсэх, “Тавантолгой түлш” компанийн алдагдалыг хэрхэн шийдэж байгаа зэрэг асуултыг асуусан.Ажлын хэсгээс хариулахдаа, нийслэл хотын өрхүүдийг ногоон, шар бүсээр хуваасан. Шар бүсэд 67 мянган өрх, ногоон бүсэд 103 мянган өрх хамаарч байна. Энэ жилдээ ногоон бүсийн 52 мянган өрхийг цахилгаан түлшинд шилжүүлэх бэлтгэх ажлыг хангаж байна. Мөн 52 мянган өрхийн дулаалгын асуудлыг шийднэ. Мөн цахилгааны  найдвартай эх үүсвэрт 17600 өрхийг хамруулахаа болсон. Ирэх 9 дүгээр сараас иргэдэд зориулсан аюулгүй ажиллагааны сургалтууд эхэлнэ. Хийн зуух тойрсон асуудлыг нэг мөр цэгцлэхийн тулд  эрдэмтдийн зөвлөлөөс шийдвэр гаргуулахаар ажиллаж байна. “Эрдэнэс таван толгой” компанийн нүүрсээр үйлдвэрлэсэн баяжуулсан түлш чанарын шаардлага хангаагүй байна. Энэ асуудлыг шийдэх шаардлагатай гэв. Мөн УИХ-ын гишүүн Х.Баасанжаргал, шахмал түлшинд хордсон, нас барсан иргэдийн тоо, баримт зөрүүтэй байна. Ерөнхий прокурорын газраас 5613 иргэн угаарын хийн хордлогод орсноос 95.6 хувь нь зөвхөн шахмал түлшинд хордсон байна. Мөн угаарын хий мэдрэгчтэй зөв харьцаж чадаагүйгээс иргэд амь насаа алдсан байна. Энэ талд анхаарч ажиллах талаар саналаа хэллээ. Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, хариулт авч дууслаа. Хуралдаан үргэлжлэн Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцлээ. Тус төслийн талаарх Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн М.Мандхай уншиж танилцууллаа.Тэрбээр, УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэнгээр ахлуулсан ажлын хэсгээс Агаарын бохирдлыг бууруулах хүрээнд утааны асуудлаарх бодлого, шийдвэрийн хэрэгжилтийн үр дүн, шийдэл сэдэвт Ерөнхий хяналтын сонсголыг зохион байгуулсантай холбогдуулан Засгийн газарт тодорхой асуудлаар чиглэл өгөх нь зүйтэй гэж үзсэнийг Байнгын хороо хүлээн авч дараах Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг боловсрууллаа. Төсөлд Агаар, орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр 2025 онд дуусаж байгаатай холбогдуулан агаарын бохирдлын эх үүсвэр бүрд жигд анхаарч, салбар, салбар дундын оролцоог хангасан агаарын бохирдлыг бууруулах богино, дунд, урт хугацааны цогц төлөвлөгөөг боловсруулах, 2025-2028 оны хугацаанд багтаан нийслэл болон төвлөрсөн суурин газрын агаарын чанарыг Монгол Улсын стандартын жилийн дундаж үзүүлэлтэд бүрэн нийцүүлэх, агаарын бохирдлын өндөр эрсдэлтэй бүсийг тодорхойлж, тухайн бүсэд байрлах сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн дотоод орчны агаарын чанарыг тогтмол хянах, дотоод орчны агаарын чанарыг сайжруулах арга хэмжээг орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх, угаартаж амь насаа алдсан иргэдийн мэдээллийг нэгтгэн дүн шинжилгээ хийж шалтгааныг тогтоох, нотолгоонд тулгуурлан сэргийлэх арга хэмжээг авч ажиллах, ахуйн орчинд угаартаж амь насаа алдсан иргэдэд нөхөн төлбөр олгох эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо нь холбогдох төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын уялдаа холбоог хангах, үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлэх, хэрэгжилтийг тогтмол тайлагнах, санхүүжилт, зарцуулалтын талаарх мэдээллийг олон нийтэд нээлттэй болгох зэрэг 16 заалтыг тусгасан гээд  Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдаанаар тогтоолын төслийг хэлэлцэх үед гишүүдийн гаргасан саналыг танилцууллаа. Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан асуулт асууж, үг хэлэх гишүүн байсангүй тул Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай тогтоолын төслийг хэлэлцэх эсэх асуудлаарх санал хураалтыг ирэх долоо хоногт шийдвэрлэхээр болов гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.  

Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн, Д.Ганмаа, Ц.Идэрбат, Г.Лувсанжамц нар (2025.05.30) хэвлэлийн бага хурал хийж, хүүхдийн эрхийг хамгаалах олон улсын өдрийг тохиолдуулан Хүүхдийн хөгжлийг дэмжих тухай анхдагч хуулийн төслийг боловсруулсан талаараа мэдээлэл өгөв.Хэвлэлийн бага хурлын эхэнд Монгол Улсынхаа нийт хүүхдүүд багачуудад ирэх ням гарагт тохиох хүүхдийн эрхийг хамгаалах олон улсын өдрийн мэндийг Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн дэвшүүлэв. Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүүхдийн эрхийн тухайн конвенцын “...тэгш оролцоотой хүүхэд хөгждөг, хөгжсөн хүүхэд хамгаалагддаг...” гэдэг зарчмыг удирдлага болгон Улсын Их Хурлын нэр бүхий гишүүд хамтран Хүүхдийн хөгжлийг дэмжих тухай анхдагч хуулийн төслийг боловсруулсан байна.Хүүхдийн хөгжлийн асуудлыг зөвхөн ерөнхий боловсролын сургуулиудад даатгах биш, хүүхдийг хувь хүн болгох чиглэлээр олон талыг нь дэмжин хөгжүүлэх төрөл бүрийн хөтөлбөрүүдийг хичээлээс гадуур хэрэгжүүлэх, мөн хүүхдийн урлаг, спортын авьяас, ур чадварыг нээх, хөгжүүлэх үйл ажиллагаагаа дэмжих зорилгоор хуулийн төслийг боловсруулсан гэлээ. Хүүхдийн хөгжлийг дэмжихэд бүх нийтийн оролцоо хамгийн чухал гэдгийг М.Бадамсүрэн гишүүн онцлоод “Төсөл батлагдсанаар хүүхдийн хөгжлийн асуудлаар эцэг, эх, асран хамгаалагчид төрийн байгууллага, орон нутгийн байгууллагатайгаа хамтран ажиллах шаардлагатай болно. Хүүхэд хамгааллын тухай, Хүүхдийн эрхийн тухай хуулиудын зэрэгцээ хүүхдийн хөгжлийн асуудлыг бүх түвшиндээ чухалчлан анхаарч, бие даасан хуультай болгох нь зүйтэй хэмээн үзсэн” гэлээ. М.Бадамсүрэн гишүүн Дорнод аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байх үеийнхээ туршлага, тус аймагт гурав дахь жилдээ амжилттай хэрэгжсэн төслийн үр дүнд үндэслэн, сайн туршлагыг улс орон даяар хэрэгжүүлэх зорилгоор хуулийн төслийг боловсруулснаа мэдээлэв.Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбат хүүхдийн асуудал Монгол Улсад тэргүүн эгнээнд эрэмбэлэгддэг болохыг мэдээллийнхээ эхэнд дурдсан. Монгол Улс 1990 онд НҮБ-ын Хүүхдийн эрхийн конвенцод нэгдсэн бол 1996 онд Хүүхдийн эрхийн эрхийг хамгаалах тухай хуулийг баталсан, 2016 онд шинэчлэн баталсан, Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг 2024 онд баталсан нь  парламент хүүхдийн эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлээр эрх зүйн орчныг бүрдүүлж, сайжруулж, цаг үе, нөхцөл байдалтай уялдуулан өөрчилж, шинэчилж байдгийн илрэл хэмээв. Үргэлжлүүлэн тэрбээр "Хүүхдийн эрхийг хамгаалахын зэрэгцээ хөгжил, оролцоог нь дэмжих нь чухал. Тиймээс энэ асуудлыг төрийн бодлого болгон тодорхойлж, нийтээр хэрэгжүүлэхийн тулд бие даасан хууль батлах нь зүйтэй гэж бид үзсэн. Дорнод аймгийн сайн туршлага, онол, практикийн судалгаанд үндэслэн, хүн амын 40 орчим хувийг эзэлж буй 18 хүртэлх насны хүүхдүүдийнхээ хөгжлийг дэмжих асуудлыг улс орон даяараа анхаарах нь ёстой” гэв. Аливаа хуулийг батлах нь нэг хэрэг, амьдрал дээр хэрэгжүүлэх, хөрсөн дээр буулгах нь хамгийн чухал хэмээн Ц.Идэрбат гишүүн хэлээд, энэхүү хуулийн төслийг амьдралд нийцтэй, хэрэгжих бүрэн боломжтой байхыг тооцож тун нухацтай боловсруулсан талаараа мэдээлэл өгөв. Хүүхдүүд сурах эрхийнхээ хамт хөгжих бололцоог нь дэмжихийг насанд хүрэгчдээс, нийгмээс хүсдэг хэмээгээд энэ хэрэгцээ, шаардлагыг нь хангах зохицуулалтыг хууль эрх зүйн хүрээнд нээж өгснөөр улсын болон орон нутгийн төсөв, хөрөнгийг хүүхдийн хөгжлийг дэмжихэд хуваарилах боломж бүрдэх ач холбогдолтойг тодотгосон юм.Хүүхэд бол улс орны ирээдүй, үнэт зүйл, баялаг гэдгийг тооцож тэднийгээ зөв зохистой мэдлэг, мэдээллээр хангаж, хөгжүүлэх, улмаар нийгэмтэйгээ харилцах төрөл бүрийн чадварыг сургах нь чухал гэдгийг Д.Ганмаа гишүүн хэлсэн. Хүүхдүүдэд зөв мэдээлэл хүргэж, зөв дадалтай болгон хүмүүжүүлснээр гэр бүлд нөлөөлөх, улмаар нийгмийн эрүүл мэндийг хамгаалах чиглэлд эерэг үр нөлөө бий болгох боломжтойг жишээ дурдан тайлбарласан. Хэвлэлийн бага хурлын үеэрх мэдээллийнхээ төгсгөлд тэрбээр “Бидний санаачилсан хуулийн төсөл батлагдаж, хэрэгжсэн тохиолдолд монгол хүүхэд бүр хөгжих тэгш боломжоор хангагдаж, өндөр хөгжилтэй улс орнуудын хүүхэд багачуудтай адил зөв мэдлэг, мэдээллийг авах боломжтой болно. Хүүхдийн хөгжилд бүх нийтээрээ дэмжлэг үзүүлснээр нийгэмд олон эерэг үр нөлөө бий болдог. Засгийн газраас 2026 оныг “Боловсролын жил” болгон  зарласан, тэгвэл Улсын Их Хурлын гишүүдийн санаачлан боловсруулсан Хүүхдийн хөгжлийг дэмжих тухай хуулийн төслийг парламент баталвал цаг үеэ олсон төрийн оновчтой шийдвэр болох юм” гэлээ.Аливаа нийгмийн цөм нь хүүхдийн хөгжил, боловсрол байдгийг Г.Лувсанжамц гишүүн тэмдэглэв. Нийслэл, орон нутгийн захиргаа, нийгмийн бүх түвшиндээ хүүхдийн эрхийг хамгаалахаас гадна хөгжлийг нь дэмжих ёстойг онцлоод “Цаашдаа төсөв, улсын хөгжлийн төлөвлөгөөгөө зам гүүр барихад бус хүүхэд хамгаалал, хөгжлийг дэмжих чиглэлд төлөвлөж байх нь зохистой. Төрийн бодлогын төвд хүн байх ёстой. Энэ зарчмын байр суурийнхаа дагуу хуулийн төслийг хамтран боловсрууллаа. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах олон улсын өдрөөр хүүхдүүдээ чихэр, жимсээр дайлаад өнгөрүүлэх биш, эрхийг нь хамгаалж чадаж байгаа юу, хөгжүүлэхэд нь гар бие оролцож чадаж байна уу гэдгээ бодож, дүгнэдэг байх нь зүйтэй. Монгол Улс бол хүүхэд, залуучуудын улс. Хүнээ, хүүхдээ хөгжүүлж байж бидэнд улсын хөгжлийг ярих боломж бүрдэнэ гэдгийг ойлгож, гэр бүл төдийгүй төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагууд, нийтээрээ хүүхдийг хамгаалах, хөгжлийг нь дэмжих үүрэгтэй гэдгээ цаг ямагт санаж байх ёстой” гэлээ.Ийнхүү Улсын Их Хурлын гишүүд Хүүхдийн хөгжлийг дэмжих тухай анхдагч хуулийн төслийг боловсруулсан талаарх мэдээллээ танилцуулсны дараа хэвлэлийн бага хуралд оролцсон сэтгүүлчдийн сонирхсон асуултуудад хариулт өгөв хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2025 оны тавдугаар сарын 28-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.Ерөнхий сайдад итгэл хүлээлгэх тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг УИХ-д өргөн баринаМонгол Улсын Ерөнхий сайдад итгэл хүлээлгэх тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцэн дэмжээд УИХ-д өргөн барихаар тогтлоо. Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт туссан Үндэсний баялгийн сан, хөгжлийн 14 мега төсөл, эрчим хүчний салбарын реформ, бүсчилсэн хөгжил зэрэг томоохон зорилтын хэрэгжилтийг эрчимжүүлж, бодит үр дүнг бататгах, цаашид дэвшүүлсэн бодлого, зорилтоо хамтын хариуцлагын зарчимд тулгуурлан тогтвортой хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж үзлээ.Ахмад настан сувилуулахад нийгмийн халамжийн сангаас олгох эрхийн бичгийн жишиг үнийн хэмжээг тогтоолооАхмад настны тухай хуульд магадлан итгэмжлэгдсэн сувилалд ахмад настан сувилуулахад нийгмийн халамжийн сангаас олгох эрхийн бичгийн жишиг үнийн 50 хувийн хэмжээг 416 мянган төгрөгөөр, хүндэт донор ахмад настанд жишиг үнийн 100 хувийн хэмжээг 832 мянган төгрөгөөр тус тус тогтоолоо. Мөн алдар цолтон ахмад настанд төрөөс нэмэгдэл, хөнгөлөлт олгох тухай хуульд заасан магадлан итгэмжлэгдсэн дотоодын рашаан сувилалд ахмад настан сувилуулахад нийгмийн халамжийн сангаас олгох хөнгөлөлтийн дээд хэмжээг 832.000 мянган төгрөгөөр тогтоов. Ахмад настнууд өөрийн сонгосон амралт, сувиллын байгууллагад хөнгөлөлтөөр амарч, сувилуулах боломж бүрдэвАхмад настанд дэмжлэг, хөнгөлөлт олгох журамд өөрчлөлт орууллаа. Ахмад настныг зөвхөн тухайн аймаг, дүүргийнхээ сонгон шалгарсан амралт, сувилалд хөнгөлөлттэй үнээр амарч, сувилуулах шаардлага тавьж, ахмадууд өөрийн хүссэн газраа сонгох боломжийг хязгаарлаж байсан. Иймд стандартын шаардлага хангасан амралт, сувиллын байгууллагын жагсаалтыг гарган, гэрээ байгуулах ажлыг нийгмийн халамжийн асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага хэрэгжүүлэхээр журамд өөрчлөлт оруулав.Ингэснээр ахмад настан өөрийн сонгосон амралт, сувиллын байгууллагад эрхийн бичгийн хөнгөлөлтөөр амарч, сувилуулах боломж бүрдэх юм.Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх журамд нэмэлт, өөрчлөлт орууллааХөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд заасны дагуу Засгийн газрын 2021 оны 340 дүгээр тогтоолоор баталсан “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас жижиг зээл олгох, түүнд батлан даалт гаргах, хүүг нөхөн төлөх, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх журамд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай” Засгийн газрын тогтоол батлагдлаа.Энэ журмын хүрээнд ажлын байр шинээр бий болгох, хадгалах, өргөтгөх зорилгоор иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагад 36 хүртэлх сарын хугацаатай 50 хүртэлх сая төгрөгийн зээлийг арилжааны банкаар дамжуулж, мөн санхүүгийн дэмжлэгийг 5.0-10.0 хүртэл сая төгрөгийн хүүгүй, барьцаагүй, эргэн төлөгдөх, хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр тус тус олгодог.2020-2024 онд жижиг зээлд нийт 5,551 иргэн, ААНБ хамрагдах хүсэлт гаргаснаас 2,662 буюу 47.9 хувь нь хамрагджээ. Мөн хугацаанд санхүүгийн дэмжлэгийн арга хэмжээнд 38,331 иргэн, ААНБ хамрагдах хүсэлт гаргаснаас 64.7 хувьтай тэнцэх 24,816 нь хамрагдсан. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас /ХЭДС/ жижиг зээл олгох үйл ажиллагааны зохион байгуулалттай холбоотой зарим асуудлууд энэхүү эрэлт хэрэгцээг бүрэн хангахад нөлөөлж байна.      ХЭДС-аас жижиг зээлийг дамжуулан олгох банкийг сонгон шалгаруулах, банктай байгуулах гэрээ, батлан даалтын гэрээ байгуулах зэрэг ажлыг  төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцан зохион байгуулахаар журамд заасан нь бодлого боловсруулах, зохицуулалтаар хангах чиг үүрэг бүхий яам зохион байгуулалтын үйл ажиллагааг хариуцах, төвлөрөл, шат дамжлагыг нэмэгдүүлж байжээ. Журамд өөрчлөлт оруулснаар зээл дамжуулан олгох банкийг сонгон шалгаруулах, гэрээ байгуулах ажлыг Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний ерөнхий газарт шилжүүлсэн байна. Мөн инфляцын түвшинтэй уялдуулан жижиг зээлийн хэмжээг хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид 20.0 сая хүртэл төгрөг, нөхөрлөл, хоршоо байгуулах иргэн болон гадаад улсад хөдөлмөр эрхэлж байгаад буцаж ирсэн иргэнд 40.0 сая хүртэл төгрөг олгохоор нэмэгдүүлснээр ажлын байр бий болгох, хадгалах өргөжүүлэх, эдгээр иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх, зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх боломжтой боллоо.

Төрийн албаны зөвлөлийн 2023 оны 25 дугаар тогтоолоор баталсан “Төрийн албаны шалгалт өгөх болзол болон шатлан дэвшүүлэх, сонгон шалгаруулах журам”-ын 4.2-т заасны дагуу төрийн өөр байгууллага, нэгж хооронд шилжин ажиллахыг хүссэн төрийн холбогдох бусад байгууллагад ажиллаж байгаа төрийн жинхэнэ албан хаагчдыг доорх албан тушаалд холбогдох материалаа цахим шуудангийн хаягаар ирүүлэхийг урьж байна.Тавигдах болзол, шаардлага:төрийн жинхэнэ албан тушаалд зохих ёсоор томилогдсон байх;зарлагдсан албан тушаалтай адил төрөл болон адил ангилалд ажилладаг байх;зарлагдсан албан тушаалын тодорхойлолтод заасан тусгай шаардлагыг хангасан байх.Бүрдүүлэх материал:Хүсэлт;Төрийн албан хаагчийн анкет;Иргэний үнэмлэхийн хуулбар;Боловсролын түвшнийг тодорхойлсон баримт бичиг /диплом/, хэрэв гадаад улсад их, дээд сургууль төгссөн бол боловсролын баримт бичгийн баталгаат орчуулгыг хавсаргах;Мэргэшүүлэх сургалтад хамрагдсаныг гэрчлэх баримт бичиг;Нийгмийн даатгалын дэвтэр /Хөдөлмөрийн дэвтэр/-ийн хуулбар, цахим лавлагаа;Албан тушаалд томилогдсон, чөлөөлөгдсөн тушаал, шийдвэрийн хуулбар;Төрийн жинхэнэ албаны тангараг өргөсөн “Тангаргийн хуудас”-ны хуулбар;Сүүлийн гурван жилийн төрийн албан хаагчийн үйл ажиллагааны үр дүн, мэргэшлийн түвшинг үнэлсэн илтгэх хуудас, төрийн жинхэнэ албан хаагчийн гүйцэтгэлийн төлөвлөгөөний үнэлгээ;Цэргийн жинхэнэ алба хаах үүрэг хүлээсэн иргэний хувьд цэргийн үүрэгтний үнэмлэх;Сахилгын шийтгэлтэй эсэх тодорхойлолт;Иргэний эрүүгийн хариуцлага хүлээж байсан эсэх тухай тодорхойлолт /e-mongolia–с татан авах/;Төрийн албан хаагчийн ерөнхий болон тусгай шалгалт өгсөн нотлох баримтыг хавсаргах.Материал хүлээн авах:Хугацаа: 2025 оны 05 дугаар сарын 28-ны өдрийн 17:30 цаг хүртэлХүлээн авах хаяг: [email protected] цахим шуудангаарХолбоо барих утас: 267142

Монгол Улсын Их хурлын 2025 оны хаврын чуулганы  /2025.05.22/ үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Засгийн газар хоорондын тэтгэврийн асуудлаар хамтран ажиллах тухай хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцлээ. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалан танилцууллаа.Тэрбээр, Монгол Улсын иргэний нийгмийн баталгааг хангах үүднээс нийгмийн хамгааллын хэлэлцээрийг үргэлжлүүлэн байгуулах зорилт дэвшүүлж, Монгол Улсын иргэд олноор оршин суудаг улс орнуудтай нийгмийн хамгааллын салбарт хамтран ажиллах хэлэлцээрийг байгуулан хэрэгжүүлж байна. Энэ хүрээнд Монгол Улсын Засгийн газраас Бүгд Найрамдах Казахстан Улстай тэтгэврийн асуудлаар хамтран ажиллах хэлэлцээр байгуулах хэлэлцээг 2018 оноос эхлүүлж, улмаар “Монгол Улс Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Засгийн газар хоорондын Тэтгэврийн асуудлаар хамтран ажиллах тухай хэлэлцээр”-т хоёр тал 2024 оны 10 дугаар сарын 29-ний өдөр гарын үсэг зурсан. Энэхүү хэлэлцээр нь нийгмийн даатгалын хуульд зааснаас өөр журмаар тэтгэврийн эрх үүсгэх, олгох харилцааг зохицуулсан тул Олон улсын гэрээний тухай хуулийн  8  дугаар зүйлийн 8.1.3-т  зааснаар заавал соёрхон батлах олон улсын гэрээ юм. “Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Засгийн газар хоорондын Тэтгэврийн асуудлаар хамтран ажиллах тухай хэлэлцээрийг соёрхон батлах хуулийн төслийн тухай” хуулийн төсөл нь нэг зүйлтэй ба Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Засгийн газар хоорондын Тэтгэврийн асуудлаар хамтран ажиллах тухай хэлэлцээрийг Монгол Улсын Засгийн газарт өргөн мэдүүлснээр соёрхон батлахаар тухай тусгасан болно. Гадаад харилцааны яамны мэдээллээр 2023 оны байдлаар БНКУ-д Монгол Улсын 8,036 иргэн оршин сууж байгаагаас 3,115 иргэн албан ёсоор ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа бол Гадаадын иргэн, харьяатын газрын мэдээллээр Монгол Улсад БНКУ-ын 564 иргэн оршин сууж байна. Уг хэлэлцээр хэрэгжсэнээр хоёр улсын иргэд Монгол Улс болон БНКУ-д ажилласан, шимтгэл төлсөн хугацааг нэгтгэн өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох, Монгол Улсын иргэд БНКУ-аас хуримтлалын тэтгэврийг тогтоолгон авах боломж бүрдсэнээр тухайн хүний ирээдүйн нийгмийн баталгаа сайжрах юм гэв.  Дараа нь хуулийн төслийг холбогдох байнгын хороо хэлэлцсэн санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Х.Жангабыл танилцуулав. УИХ-ын гишүүн А.Ариунзаяа, С.Зулпхар, Б.Бейсен нар хуулийн төслийг дэмжиж, байр сууриа илэрхийллээ. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн С.Зулпхар, Монгол Улс нийгмийн хамгааллын хэлэлцээрийг өнөөдрийн байдлаар зургаан улстай байгуулсан. Казахстан улс 7 дахь улс болж байна. Монголчууд олноор сурч, ажиллаж,  амьдарч буй улс орнуудад иргэнийхээ нийгмийн хамгааллын баталгааг ийнхүү хангаснаар тухайн улс манай иргэдийн өмнө мөн үүрэг хүлээж буй хэрэг юм. Олон улсын шилжилт хөдөлгөөний байгууллага, НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр, Хүн амын сан зэрэг байгууллагууд нийгмийн хамгааллын энэхүү хэлэлцээрийг байгуулж буй улс орнуудыг талархан сайшаадаг. Хоёр улсын талаас 2018 оноос хойш 10 гаруй удаагийн хэлэлцээр хийж, нарийн судалгаа хийгдсэн учраас шийдвэр гаргах нөхцөл бүрэн бүрэлдсэн. Тиймээс хуулийн төслийг дэмжихийг хүслээ. УИХ-ын гишүүд хэлэлцэж буй асуудлаар асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлж дууссан учир тус хуулийн төслийг соёрхон батлах тухай санал хураалтыг дараагийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хийхээр тогтлоо. Хуралдаан үргэлжлэн Цусны донорын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцлээ. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн танилцуулсан юм. Тэрбээр, Монгол Улсын хүн амын суваргын хэтийн төлөвөөр идэвхтэй буюу 24-45 насны донорын хүн амын тоонд эзлэх хувь дунджаар 2 дахин буурахаар байна. Дунджаар 20 орчим жил үргэлжлэх энэ цонх үеийн цус, цусан бүтээгдэхүүний нөөц, хангамжийн тасралтгүй байдлыг хангах нь бидний өмнө тулгамдсан гол асуудал болж байна. Цус сэлбэлт судлалын үндэсний төвийн орон тоо 2014 оноос хойш 20 гаруй хувь нэмэгдсэн байхад цус, түүний бүрэлдэхүүн хэсэг цуглуулалт, шинжилгээ, үйлдвэрлэлийн хэмжээ улам бүр нэмэгдэн, энэ ачааллыг өнөөгийн хүний нөөцийн хэмжээгээр давах ямар ч боломжгүй болсон төдийгүй Цус сэлбэлт судлалын салбарыг дэлхий нийтээр баримтлаж байгаа “Нэгдсэн тогтолцоо”-нд үе шаттайгаар шилжих асуудлыг тодорхойлох шаардлагатай байна. Ажлын хэсэг Цус сэлбэлт судлалын үндэсний төвийн болон орон нутаг дахь Цусны салбар төвийн ажилтнууд, Цусны доноруудаас авсан судалгаагаар орон тоо, цалин, хөлстэй холбоотой хүндрэл үүсэх, хүний нөөцийн тогтвортой байдал алдагдах, нэгэнт бий болсон чадамж буурах үзэгдэл гарч эхэлсэн, цусны байнгын донорт дэмжлэг үзүүлэх, тэдний эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал, халамжийн асуудлыг сайжруулах, цус өгсөн донорыг илчлэг нөхөх хүнсний бүтээгдэхүүнээр үйлчлэх, хүн амын дунд цусны донорын нийгмийн ач холбогдлыг таниулсан сургалт, сурталчилгааг нэмэгдүүлэх, урамшуулах, цусны донорын үйл ажиллагааг дэмжин зарцуулсан зардлыг нь татвараас чөлөөлөх зэрэг цусны нөөц хангамжийг сайжруулахад чиглэсэн үйл ажиллагааг дэмжсэн эрх зүйн орчин бий болгох, үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой онцлог салбарын хувьд төрөөс цус, цусан бүтээгдэхүүний нөөц, хангамжийн талаар онцгойлон анхаарах шаардлагатай гэсэн дүгнэлт гарсан гээд хуулийн төслийн баримтлах бодлогын чиг баримжаа, олон улсын жишиг, хуулийн төсөл батлагдсанаар гарах үр дүн зэргийг танилцуулав. Түүний дараа Цусны донорын тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх талаарх Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн А.Ариунзаяа танилцуулав.Тэрбээр, хууль санаачлагчид цус, цусан бутээгдэхүүний нөөц, хангамжийн тасралтгүй байдлыг хангах, цус сэлбэлт судлалын салбарын зохион байгyулалтыг боловсронгуй болгох замаар цусны салбар төвүүдийн статус, дэлхий нийтээр баримталж байгаа  "нэгдсэн тогтолцоо"-нд үе шаттайгаар шилжих асуудлыг тодорхой болгох, цусны донор, цус сэлбүүлэгчид тавигдах шаардлага, тэдний эрх, үүрэг, тэдэнд эрүүл мэндийн үзлэг хийх, цус, түүний бүрэлдэхүүн хэсэг авах, шинжлэх, боловсруулах, хадгалах, тээвэрлэх, цус, цусан бүтээгдэхүүнийг эмнэлгийн хэрэгцээнд хэрэглэхтэй холбоотой зохицуулалтыг нарийвчлан бий болгох шаардлагатай бөгөөд донорын үйл ажиллагаан дахь төрийн зохицуулалт, хяналт сайжирч, цус сэлбэлт судлалын тусламж, үйлчилгээний удирдлагын тогтолцоотой холбоотой харилцаа бүрэн зохицуулагдах боломж бүрдэнэ гэж узсэн байна. Цусны донорын үйл ажиллагааны санхүүжилт нь улсын болон орон нутгийн төсөв, цус сэлбэлт судлалын асуудал хариуцсан эруул мэндийн байгyуллагын өөрийн орлого, аж ахуйн нэгж, байгyуллага, хамт олон, иргэний хандив, хууль тогтоомжоор хориглоогүй бусад эх үүсвэрээс бурдэх бөгөөд хүний нөөцийн зардал, материаллаг зардал, бусад зардалд нийт 14 тэрбум төгрөгийн зардал гарч, үүнийг улсын төсвөө нэмэлт эх үүсвэр шаардахгүйгээр байгууллагын өөрийн орлогоор эхний ээлжинд зохион байгуулах боломжтой, цаашид техник, технологийн шинэчлэлтэй холбоотой хөрөнгө оруулалтын зардал улсын төсөвт тусгагдана гэж хууль санаачлагчид үзжээ. Байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийг хэлэлцэх үед УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэбат цусны донорыг урамшуулах, татвараас хөнгөлөх асуудлыг хуулийн төсөлд тусгах боломжтой эсэх талаар, УИХ-ын гишүүн Д.Үүрийнтуяа хуулийн төслийн 9 дугээр зуйлийн 9.2 дахь хэсэгт заасан Цусны төвийг байгуулахад шаардагдах санхүүжилт, эдийн засгийн тооцоо судалгааны талаар, УИХ-ын гишүүн  Л.Энхнасан хуулийн төслийг баталснаар төсөвт үзүүлэх нөлөөллийн талаар тус тус асуулт асууж, хариулт авсан гэв.Хууль санаачлагийн илтгэл болон Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа. УИХ-ын гишүүн М.Ганхүлэг, манай улсад хичээн тооны цусны донор байгаа талаар болон тэднийг хэрхэн урамшуулж дэмжиж буй талаар УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд, цусан бүтээгдэхүүний эрүүл, аюулгүй байх талаар хуулийн төсөлд хэрхэн тусгасан болон цусны донорын асуудалтай хамт элэгний вирусыг эмчлэхэд ямар бодлого баримтлаж буй тухай асуулаа.  УИХ-ын гишүүдийн асуултад хууль санаачлагч, УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн болон ажлын хэсгээс хариуллаа.Тухайлбал, Монгол Улсын хэмжээнд 170 гаруй мянган цусны донор бүртгэлтэй байдаг. Цус сэлбэлт судлалын үндэсний төв улсын хэмжээнд 2024 онд 45 577 нэгж цус цуглуулж  жил бүр цус цуглуулалт нэмэгдэж байна. Цусны донорыг шинэ болон байнгын донор гэж ангилдаг. Цус өгөлтийн тооноос хамааран, 35 дээш удаа өгсөн Хүндэт донор автобусаар үнэ төлбөргүй зорчих, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ болон рашаан, сувилалд  жилд нэг удаа  үнэ төлбөргүй хамрагдах үйлчилгээ авч байна. Мөн манай төвөөс цус өгөлтийн тооноос хамааран алдаршуулж, урамшуулдаг. Цус сэлбэлтийн хамгийн гол дэглэм бол халдвар хамгааллын асуудал юм. Цусан бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах “ногоон” гэрэл асаах шалгуур үзүүлэлтийг энэхүү хуулийн төсөлд тусгаж өгсөн. Манайд элэгний өвчлөл элбэг байгаагийн нэг шалтгаан нь цус сэлбэлтийг хийхдээ халдвар хамгааллын энэхүү дэглэмийг зөрчсөнтэй холбоотой. 2026 онд элэгний  Д вирусын эмчилгээнд илүү олон хүнийг хамруулахаар төлөвлөж байна хэмээн хариулав. УИХ-ын гишүүн У.Отгонбаяр, Б.Бейсэн нар хуулийн төслийг дэмжиж үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдааны дэгийн дагуу хуулийн төслийг хэлэлцэх эсэх санал хураалтыг баасан /2025.05.23/ гарагийн нэгдсэн хураалтаар зохион байгуулахаар боллоо.Түүний дараа Эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн  хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцсэн юм. Хуулийн төсөл санаачлагчийн илтгэлийг УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн танилцуулав. Тэрбээр, Монгол Улсад анх 2006 онд бөөр шилжүүлэн суулгах мэс заслыг амжилттай хийснээр эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах эмчилгээ эхэлсэн. Үүнээс хойш 2011 онд элэг шилжүүлэн суулгах баг, 2014 онд ясны чөмөг, үүдэл эс шилжүүлэн суулгах баг, 2018 онд элэг шилжүүлэн суулгах баг тус тус байгуулагдаж шилжүүлэн суулгах эмчилгээг хийж байна. Түүнчлэн эд, эс, үр шилжүүлэн суулгах  эмчилгээний төрлүүд хурдацтай хөгжиж иргэдийн амьдралын чанарыг сайжруулах, үр хүүхэдтэй болох  хүсэл мөрөөдлийг нь биелэл болгож байна гээд ирээдүйн чиг хандлага, төсөөлөл, баримтлах бодлогын чиг баримжаа, олон улсын жишиг, хууль батлагдсаны ач холбогдлыг илтгэлдээ онцоллоо.Тухайлбал, хуулийн төсөл батлагдсанаар эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах эмчилгээний эрх зүйн орчин улам боловсронгуй болж, эмчилгээний аргууд улам нэмэгдэж, хөгжин дэвших шинэ боломжууд нээгдэнэ. Мөн иргэд эх орондоо дэлхийн жишигт нийцсэн чанартай эмчилгээ үйлчилгээг хүртээмжтэй хүртэх, гадаад улс орон руу эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах эмчилгээнд явах зардал, чирэгдэл мэдэгдэхүйц багасаж, гадагшаа урсах мөнгөний урсгал буурна. Түүнээс гадна эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах үйл ажиллагааг зохицуулах удирдлагын тогтолцоо, үйл ажиллагаа шинэ шатанд гарах, эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах эмчилгээ үйлчилгээний шаардлагатай багаж хэрэглэл, тоног төхөөрөмж, шинжилгээ судалгаа, сургалтын үйл ажиллагааны санхүүжилтийн шинэ тогтолцоо бий болон хөгжинө гэх зэрэг давуу талуудыг танилцуулсан юм. Энэхүү танилцуулгын дараа тус хуулийн төслийг хэлэлцсэн Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн А.Ариунзаяа танилцуулав. Тэрбээр, УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн, Ж.Алдаржавхлан, А.Ариунзаяа, Н.Батсүмбэрэл нараас 2025 оны 03 дугаар сарын 31-ний өдөр УИХ-д өргөн мэдүүлсэн Эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг Нийгмийн бодлогын байнгын хороо 2025 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцлээ гээд Эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах хуулийн төслийн хүрээнд Эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагыг шинээр байгyулах, тус байгууллагын хүний нөөц, урсгал зардалд нийт 1,9 тэрбум төгрөгийн зардал шаардлагатай гэж хууль санаачлагчид үзжээ. Байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийг хэлэлцэх үед УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ амьгүй донор болж эрхтэн, эд, эсээ бусдад шилжүүлсэн даатгуулагчийн ар гэрт олгох оршуулгын тэтгэмжийн талаар, УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэбат эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах үйл ажиллагаанд оролцож буй эмч, ажилчдыг эрсдэлээс хамгаалах асуудал хуулийн төсөлд  хэрхэн туссан талаар, УИХ-ын гишүүн  Д.Үүрийнтуяа эцэг, эх, асран хамгаалагчийн зөвшөөрлөөр ясны хэм, чөмөг авахуулж байгаа 14-өөс доош насны хүүхдүүд хэр олон байгаа болон одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Донорын тухай хуульд заасан хүүхдээс ясны хэм, үүдэл эс, чөмөг, хүйн цуснаас бусад эрхтэн, эд, эсийг шилжүүлэн суулгах зориулалтаар авахыг хориглох заалт шинээр боловсруулсан хуулийн төсөлд яагаад тусгаагуй талаар, УИХ-ын гишүүн М.Сарнай хохирогч, хохироогчтой донорын талаар, хуулийн төсөл батлагдсанаар шинээр бүтэц, орон тоо бий болох эсэх талаар, УИХ-ын гишүүн Л.Энхнасан хууль хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын талаар тус тус асуулт асууж, хариулт авсан. Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэбат амьгүй донорын гэр бүлийн гишүүнд олгох оршуулгын тэтгэмжийн хэмжээг хүн амын амьжиргааны доод түвшинтэй уялдуулах нь зүйтэй талаар, УИХ-ын гишүүн Х.Болормаа хууль зүйн дүгнэлтийн хүрээнд гарсан саналыг хуулийн төсөлд тусгаж, сайжруулах талаар, УИХ-ын гишүүн Д.Үүрийнтуяа хүүхдээс ясны хэм, үүдэл эс, чөмөг, хүйн цуснаас бусад эрхтэн, эд, эсийг шилжүүлэн суулгах зориулалтаар авахыг хориглох заалтыг хуулийн төсөлд тусгах талаар тус тус санал хэлсэн. Эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслийг  байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн. Харин хамт өргөн мэдүүлсэн Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Зөрчлийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх үзэл баримтлалын хурээнд хэлэлцэхийг дэмжээгүй болно гэв. Хууль санаачлагчийн илтгэл болон Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж хариулт авлаа.УИХ-ын гишүүн У.Отгонбаяр, өнгөрсөн хугацаанд П.Батчулуун эмчийн асуудал нийгмийн эмзэг сэдэв болж, иргэд нийтээрээ талцсан.  Хууль эрх зүйн зохицуулалт байхгүй учраас энэхүү асуудал үүссэн хэмээн бодож байна. Тиймээс энэ асуудлыг шийдэх зохицуулалт хуулийн төсөлд тусгасан эсэх болон амьгүй донорын гэр бүлд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10 дахин нэмэгдүүлсэнтэй адилтгах тэтгэмж өгөхөөр хуулийн төсөлд тусгасан байна. Энэ ямар үндэслэлтэй тооцоо вэ хэмээн асуусан бол УИХ-ын гишүүн Д.Энхтүвшин эд, эрхтэн шилжүүлэн суулгахад боловсон хүчин болон эм тарианы шаардлага өндөр байдаг. Энэ талаар хуулийн төсөлд сайжруулсан заалт орсон эсэх талаар асуулаа. УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн асуултад хариулахдаа, хуульд зөвхөн нийгмийн даатгал шимтгэл төлдөг иргэнд оршуулгын зардал өгөхөөр заасан. Гэтэл  нийгмийн шимтгэл төлдөггүй иргэн тухайн эмчийн эсрэг асуудал үүсгэсэн. Тэгэхээр хуулийн төсөлд нийгмийн даатгал төлдөг, эс төлдөг эсэхийг үл хамааран тайтгаралын зардал өгөхөөр тусгасан. Амьгүй донорын гэр бүлд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10 дахин нэмэгдүүлэн олгох тэтгэмж бол оршуулгын зардлын хэмжээг тооцсон мөнгөн дүн юм.  Эрүүл мэндийн тусгай сангаас эмч нарыг багаар нь сургах зардлыг 5 тэрбум байсныг 10 тэрбум болгон нэмэгдүүлсэн. Эд, эрхтэн шилжүүлэн суулгах багаж төхөөрөмжийн асуудал тулгарч байна. Эд, эрхтэн шилжүүлэн суулгасан өвчтөнд шаардлагатай зарим эм, тариаг Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас хариуцаж байна. Тухайлбал, эд, эрхтэн шилжүүлэн суулгасан хүний дархлаа дарангуйлах хамгийн чухал эмийг төрөөс дааж байна. Харин эдгээр эмийг чанаржуулахад анхааран ажиллаж байна гэв. УИХ-ын гишүүн А.Ганбаатар, энэхүү хуулийн төслийг хэлэлцэхэд олон улсын байгууллагуудын шалгуур болох донорын эрх болон аюулгүй байдлыг хамгаалсан хуультай эсэхээс эхлээд зохистой зөвшөөрлийн шаардлага, худалдааны болон албадлагын хатуу хориг, донорын эрүүл мэндийг урт хугацаанд хянах тогтолцоо, ил тод хяналттай шилжүүлэн суулгах систем зэрэг асуудлыг хангаагүй хэмээн үзсэн. Мөн донор болох хүний сэтгэл зүйн үнэлгээг хэрхэн хийх талаар хуульд тусгасан эсэхэд эргэлзэж байна. Энэхүү хуулийн төслийг  “түүхий” байна гэж үзээд хэлэлцэхийг хойшлуулах санал гаргаж, хариулт авахыг хүслээ.УИХ-ын гишүүн Ж.Чинбүрэн, амьд донорын аюулгүй байдал хамгийн чухал асуудал. Бид энэ талаар судалсан. Гэхдээ аль болох амьд донороос эрхтэн шилжүүлэхгүй байх тогтолцоог бүрдүүлэхийг зорьж байна. Манайд амьгүй донор олдохгүй учраас хайртай дотны хүнийнхээ амь насыг аврах гэж иргэний эр зориг гаргаж эд, эрхтэнээ шилжүүлэн өгч байна. Мэргэжилтнүүд донор болох хүнд сэтгэл зүйн тестүүдийг хийх, донор болох гэрээсэл үлдээх зэрэг маргаантай асуудлуудад эрх зүйн зохицуулалт хийхийг зорьсон. Таны дээрх хэлсэн асуудлууд хуулийн төсөлд бүрэн тусгагдсан хэмээн хариуллаа.Тус хуулийн төсөлтэй холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, хариулт авсан. Харин үг хэлэх гишүүн байсангүй. Ингээд  өнөөдрийн үдээс өмнөх чуулганы нэгдсэн хуралдаан өндөрлөв гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ. 

Монгол Улсын 21 аймаг, 9 дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч болон 330 сум, 9 дүүргийн төлөөлөл болсон 800 гаруй эмэгтэй оролцсон “Бид эмэгтэйчүүд” чуулга уулзалт  /2025.05.22/ хоёр дахь өдрөө Төрийн ордонд үргэлжиллээ.Энэ өдрийн чуулганыг Улсын Их Хурлын дэд дарга Б.Пүрэвдорж нээж үг хэлсэн.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хуралд амжилттай ажиллан, эх орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө зүтгэж буй нийт манлайлагч эмэгтэйчүүддээ, чуулганы үйл ажиллагаанд амжилт хүсэв.Тэрбээр, Монгол Улсын Их Хурал жендэрийн тэгш байдал, эмэгтэйчүүдийн манлайллыг дэмжих чиглэлээр олон чухал шийдвэрүүдийг гаргаж ирсэн. Тухайлбал, улс төр дэх эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд эмэгтэйчүүдийн квотын зохицуулалтыг тусгаж, цаашид уг квотыг нэмэгдүүлэх чиглэлд бодлого, арга хэмжээнүүдийг шат дараатай хэрэгжүүлж байна.Эдгээр ажлын үр дүнд УИХ-ын болоод орон нутгийн сонгуулиудын үр дүнд эмэгтэй төлөөлөгчдийн тоо 500-700-гаар нэмэгдсэн. Өмнө нь 1500 орчим төлөөлөгч байсан бол 2200 болж өссөн нь манай улс эмэгтэйчүүдийн улс төр дэх оролцоог бодитоор дэмжиж буйн илрэл юм.Цаашид ч парламент энэ чиглэлээр тусгай хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгаа бөгөөд энэхүү ажлыг намууд хамтран дэмжих ёстойг онцлон тэмдэглэж байна гэлээ.УИХ-ын дэд дарга Б.Пүрэвдорж, ИТХ-д нэр дэвшиж буй эмэгтэйчүүдийн төрийн албан дахь ажил, амьдралын баталгааг сайжруулах нь чухал гэдэг байр суурьтай байдгаа илэрхийлсэн. Мөн УИХ-ын эмэгтэй гишүүд төсөв, санхүүгийн асуудалд өндөр хариуцлагатай хандаж, оновчтой зарцуулалт хийх талаар манлайлан ажиллаж буйг дурдаад аймаг, сумын ИТХ-д ажиллаж буй эмэгтэйчүүд ч мөн адил гэрийн санхүүгээ зөв зарцуулдаг шигээ нутгийнхаа хөгжлийн төлөө зөв шийдвэр гаргаж чадна гэдэгт итгэлтэй байна гээд, төрд эмэгтэйчүүдийн оролцоо, бодлогын оролцоо зайлшгүй чухал гэдгийг онцолсон юм.Энэ удаагийн чуулганд оролцсон хүндэт зочдын нэг нь Япон Улсын Ерөнхий сайд агсан Шинзо Абэгийн гэргий Японы нийгмийн хөгжлийг дэмжих сангийн тэргүүн, хатагтай Абэ Акиэ байлаа.Хатагтай Абэ Акиэ, “Бид эмэгтэйчүүд” сэдэвт, орон нутаг болон нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчөөр ажиллаж буй эмэгтэйчүүдийг дэмжих анхдугаар чуулганд уригдан оролцох боломж олдсонд баяртай байгаагаа илэрхийлсэн.Энэхүү чуулганыг санаачлан зохион байгуулсан Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан, дэд дарга Х.Булгантуяа болон халуун дотноор угтан авсан бүх хүмүүст гүн талархал илэрхийлэв.Тэрбээр, Энэ жил Япон улсын Эзэн хаан, хатан нар Монголд айлчлалаа хийх гэж буйг сонсоход үнэхээр баяртай байна гээд энэ нь бидний өвөг дээдэс, мөн миний нөхөр, Ерөнхий сайд агсан Абэ Шинзо нарын хүч хөдөлмөрийн үр дүнд бүтээсээр ирсэн Япон-Монголын харилцаа улам гүнзгийрч буйг илтгэх бодит бэлгэ тэмдэг билээ.Миний нөхөр 2013, 2015, 2016 онд нийт гурван удаа Монгол Улсад айлчилсан. 2013, 2015 онуудад миний бие ч мөн хамт ирж, Монголын цэлмэг тэнгэр, элэгсэг ард түмний халуун дулаан сэтгэлтэй танилцсан билээ. 2013 онд нөхөртэйгөө хамт ширтсэн тэр их одод түгсэн тэнгэр өнөөг хүртэл сэтгэлд минь тодхон байдаг. Энэ удаад, арван жилийн дараа таатай дурсамж дүүрэн Монгол улсад дахин ирэх боломж олдлоо хэмээсэн.Түүнчлэн өдгөө Монгол Улс улам хөгжин дэвшихэд энэхүү чуулганд цугласан бүсгүйчүүдийн оролцоо, манлайлал хамгаас чухал гэж итгэж байна гээд, олон улсад эмэгтэйчүүдийн манлайллыг дэмжих үүднээс Япон Улс хэрхэн ажилласаар ирсний нэгэн жишээг хуваалцсан юм. 2014 онд Японы Засгийн газраас Ерөнхий сайд агсан Шинзо Абэгийн үзэл санааны дор “Эмэгтэйчүүд гэрэлтэй нийгэм рүү олон улсын симпозиум (WAW)”-ыг санаачлан эхлүүлж, уг арга хэмжээ нь дэлхийн өнцөг булан бүрийн мэргэжилтнүүдийг нэгтгэсэн, олон улсад өндрөөр үнэлэгддэг хүйсийн тэгш байдлыг ахиулах нэр хүндтэй индэр болсон байна.Хатагтай Абэ Акиэ, Би хувьдаа, эмэгтэйчүүд нийгмийн шийдвэр гаргах түвшинд байр сууриа бататгахын тулд зөвхөн өөрсдийн чармайлт төдийгүй, эрэгтэйчүүдийн ойлголт болон хамтран ажиллагаа зайлшгүй шаардлагатай гэж итгэдэг. Эмэгтэй эрэгтэй хүмүүс бие биеэ харилцан хүндэлж, дэмжиж байж л тогтвортой, хөгжин бадрах ирээдүйг бүтээнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Сүүлийн хэдэн жилд бид “салхины эрин” дээ хөл тавьсан гэж яригдаж байна. Энэ бол нүдэнд үл үзэгдэх зүйлс хамгийн эрхэмд тооцогдох цаг үе. Тиймдээ ч өнөө цагийг “эмэгтэйчүүдийн эрин” гэж ч нэрлэж байна.Үнэт зүйлс эрс нүд ирмэхийн хооронд эрс өөрчлөгдөж буй өнөө үед эмэгтэйчүүдийн эх хүний энэрэл, дасан зохицох чадвар, мэдрэмж илүү чухал болно. Эмэгтэйчүүдийн “өргөжин тэлэх” хүч, эрэгтэйчүүдийн “өндөрт хүрэх” хүчийг нэгтгэж байж л илүү сайхан нийгмийг цогцлооно. Хүйсийн заагаар хязгаарлагдахгүйгээр хувь хүн бүрийн мөн чанар гэрэлтэх, энх амгалан, чинээлэг нийгмийг Япон, Монгол хамтдаа бүтээхийг хүсэж байна гэлээ.УИХ, НҮБ-ын Хүүхдийн сан хамтран “Өсвөрийн парламент” хөтөлбөрийг зохион байгуулж ирсэн бөгөөд энэхүү хөтөлбөрт оролцогч хүүхдүүд “Бид эмэгтэйчүүд” чуулганд хүрэлцэн ирж оролцсон юм. Дөрөв дэх жилдээ үндэсний хэмжээнд зохион байгуулж “Өсвөрийн парламент” хөтөлбөрийн энэ жилийн оролцогчдын дунд “Миний мөрөөдлийн сургууль” эсээ бичлэгийн уралдаан зарлаж, 21 аймаг 9 дүүргийн хүүхдүүд багаараа хамтран энэхүү сэдвээр төсөл бичсэн байна.21 аймаг, есөн дүүргийн иргэдийг төлөөлөн ирсэн чуулганы оролцогчдод Увс аймгийн Улаангом сумын  “Эрдмийн эхлэл” сургуулийн 11-2 ангийн сурагч,“Өсвөрийн парламент 2024” хөтөлбөрийн дарга Л.Эрхэмбаяр, Хан-Уул дүүргийн “Бритиш” сургуулийн 12-р ангийн сурагч, “Өсвөрийн парламент 2024” хөтөлбөрийн дэд дарга С.Сономдулам  нар багаараа хамтран бичсэн “Миний мөрөөдлийн сургууль” эсээг танилцуулсан юм.Өсвөрийн парламентч хүүхдүүд эхний мөрөөдлөө “Номын сан ба, чөлөөт цагийн танхим” хэмээн тодорхойлжээ. Хүүхдүүд өнөөгийн номын сангийн нөхцөл байдлаа бичээд, гадны орнуудын туршлага, стандартыг нэвтрүүлэхийг санал болгожээ.Дараагийн мөрөөдлөө “Аюулгүй сургууль” хэмээгээд, стандарт хангасан хяналтын камерыг оновчтой байршуулж, хувийн нууцлалыг хүндлэн, тодорхой бодлого, журмын хүрээнд хэрэгжүүлбэл сургууль дахь аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэх үр дүнтэй шийдэл болно гэж үзсэн байна.Түүнчлэн эрүүл шим тэжээлтэй амттай хоол, хүртээмжтэй боловсрол, эерэг, эелдэг харилцаа, цэвэрхэн, тухтай ариун цэврийн өрөө хэмээн мөрөөдлөө жагсаажээ.Хүүхдүүд “Мөрөөдлийн сургууль” төслийг нутаг орондоо дэмжин ажиллахыг хүсч байгаагаа мөн уламжилсан юм.“Миний мөрөөдлийн сургууль” эсээ бичлэгийн уралдаанд түрүүлсэн Чингэлтэй дүүргийн 24 дүгээр сургуулийн сурагч, “Өсвөрийн парламент 2024” хөтөлбөрийн гишүүн М.Агиймаа эсээгээ танилцуулсан.Ингээд чуулга уулзалт салбар хуралдаануудаар үргэлжилсэн.“Эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн эрх мэдлийг тэлэх нь” салбар хуралдаан “Эдийн засаг ба хөдөлмөр эрхлэлт” сэдвээр өрнөсөн бөгөөд УИХ-ын гишүүн Б.Жаргалан удирдан чиглүүлсэн юм.УИХ-ын гишүүн П.Батчимэг, Эмэгтэйчүүдийн “хөлсгүй” хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал, эмэгтэйчүүдийн орлого, өмч хөрөнгийн зөрүү, санхүүгийн дэмжлэг авахад тулгамдаж буй асуудал, бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн талаар хүйсээр ангилсан тоон мэдээлэл дутмаг байгаа асуудлын талаар танилцуулсан.Тэрбээр эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлого, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хангах, оновчтой үйл ажиллагаануудыг санаачилж, холбогдох таатай орчныг бүрдүүлэхэд анхаарч, дорвитой өөрчлөлт хийхгүй шаардлагатайг тодотгосон.2024 оны УИХ-ын ээлжит сонгуулийн үр дүнгээр 32 эмэгтэй УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож парламент дахь эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл 25,4 хувь болсон нь Ази тивдээ парламент дахь эмэгтэй гишүүдийн оролцооны түвшнээрээ тэргүүлж эхэлсэн. Иймд эмэгтэйчүүдийн эдийн засгийн оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр хууль, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхэд УИХ-ын эмэгтэй гишүүд маань манлайлж ажиллана гэдэгт итгэлтэй байна хэмээсэн.Мөн Гэр бүлийг дэмжих бодлогын салбар хуралдааныг УИХ-ын гишүүн Д.Үүрийнтуяа, Эрүүл мэндийг дэмжих бодлогын салбар хуралдааныг УИХ-ын гишүүн Д.Ганмаа, Боловсролыг дэмжих бодлогын салбар хуралдааныг УИХ-ын гишүүн, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хорооны дарга Ч.Ундрам удирдан явуулж иргэдийн төлөөлөгчидтэй санал солилцлоо хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ. 

Монгол Улсын Их Хурлын даргын 2024 оны 76 дугаар захирамжаар байгуулагдсан цахилгаан дугуй (суррон), цахилгаан скүүтерийн хэрэглээг зохицуулах талаар санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсгээс 2025 оны 05 дугаар сарын 27-ний өдрийн 09:00 цагт Төрийн ордны Жанжин Д.Сүхбаатар танхимд ЗАМЫН ХӨДӨЛГӨӨНИЙ АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬД НЭМЭЛТ, ӨӨРЧЛӨЛТ ОРУУЛАХ ТУХАЙ ХУУЛИЙН ТӨСЛИЙН ОЛОН НИЙТИЙН ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ зохион байгуулах тул хүрэлцэн ирэхийг урьж байна. Хэлэлцүүлэгт оролцох бол [email protected] цахим хаягаар болон 9909-4273 дугаарын утсаар холбогдон бүртгүүлнэ үү. Ажлын алба

УИХ-ын Инновац, цахим бодлогын байнгын хорооны өнөөдрийн /2025.05.22/ хуралдаанаар Монгол Улсын хөгжлийн 2026 оны төлөвлөгөөг батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийн хоёрдахь хэлэлцүүлгийг хийлээ.Тогтоолын төсөлтэй холбогдуулан асуулт асуух, үг хэлэх гишүүн байсангүй тул тогтоолын төслийн талаарх байнгын хорооны гишүүдийн гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллоор санал хураалт явууллаа. Тухайлбал, төслийн 1 дүгээр хавсралтын 4.5 дахь хэсэгт “Иргэний бүртгэл, үл хөдлөх хөрөнгө, төрийн өмчийн бүртгэлийг блокчейн технологийг ашиглан гүйцэтгэнэ“ гэсэн агуулгатай заалт нэмэх зэрэг зарчмын зөрүүтэй гурван саналын томьёолол  дэмжигдлээ. Монгол Улсын хөгжлийн 2026 оны төлөвлөгөөг батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцсэн тухай байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Эдийн засгийн байнгын хороонд танилцуулахаар боллоо гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

-Орон нутгийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэй улстөрчдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, тэдний манлайлах бололцоог сурталчлах, нийгэмд эерэг нөлөөллийг бий болгох зорилгоор зохион байгуулж буй “Бид эмэгтэйчүүд” чуулганыг нээж УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн хэлсэн үг-Эрхэм зочид оо,Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилал, тэгш эрх, оролцоонд суурилсан нийгмийн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулах нэгэн чухал арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Энэхүү чуулганд эмэгтэйчүүд оролцож байгаа боловч эмэгтэйчүүдийн эрхийн тухай, эмэгтэйчүүдэд тулгамдсан асуудлын тухай төдийгүй нийт иргэд, нийгмийн тулгамдсан асуудал, улс орны тогтвортой хөгжлийн зорилтыг шийдвэрлэхэд төр засгийн дээд болон орон нутгийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, манлайллын дэмжих бодлого, үйлдлийн шинэ хандлагыг эхлүүлэхэд чиглэгдэж байгаагаараа онцлогтой байна.Шинэ зуунд эмэгтэйчүүдийн нийгмийн оролцоо, тэр дундаа шийдвэр гаргах түвшний оролцоо нэн чухал, дэлхий нийтийн хандлага болсон байна. Энэ чиг хандлагыг харгалзан Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулан сонгуулийн холимог тогтолцоог сонгож, нам эвслээс сонгуульд нийт жагсаалтаар нэр дэвшигчдийн 30 хувиас доошгүй нь, тойрогт нэр дэвшигчдийн 50 хувь нь эмэгтэйчүүд байхаар хуульчилсан зоримог алхмыг бид өнгөрсөн жил хийсэн. Үр дүнд 2024 оны УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшсэн 1341 хүний 38,7 хувь буюу 520 нь эмэгтэйчүүд байсан нь түүхэн дээд үзүүлэлт болсон төдийгүй, 32 эмэгтэй УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож парламент дахь эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл 25,4 хувь болсон нь мөн дээд амжилт бөгөөд Ази тивдээ парламент дахь эмэгтэй гишүүдийн оролцооны түвшнээрээ тэргүүлж эхэлсэн. Энэ нь улс төрийн ухаалаг зөвшилцөл, зөв үйлийн төлөөх зоримог шийдлүүдийн эерэг дүн байсан. Өнөөдрийн энэ чуулган манай парламентын эмэгтэй гишүүдийн манлайлал, санаачилга, идэвхтэй оролцооны хүчээр болж буй бөгөөд олсон амжилтаа бататгаж, орон нутагт шинэ давлагаа, шинэ хөдөлгөөн эхлүүлэх алхам хийж байгаад талархалтай байна.2024 оны орон нутгийн сонгуулийн үр дүнгээс харахад аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчдийн 17,9 хувь, сум, дүүргийн ИТХ-ын 28,8 хувь нь эмэгтэйчүүд байна. Үүнийг парламентын үзүүлэлттэй харьцуулахад аймаг, нийслэлийн түвшин доогуур байгаа ч сум, дүүргийн түвшинд 3 хувиар дээгүүр байна. Хэдийгээр орон нутгийн ИТХ-ын эмэгтэй гишүүдийн тоо аажмаар нэмэгдэх хандлагатай байгаа боловч тэднээс удирдах түвшинд сонгогдсон нь тун цөөн байна. Тухайлбал 21 аймаг, Нийслэлийн ИТХ-ын дарга нарын 3 нь, 9 дүүргийн ИТХ-ын даргын нэг нь, 330 сумын ИТХ-ын даргын 41 нь эмэгтэй төлөөлөгч байгаа нь Жендэрийн эрх тэгш байдлын тухай хуульд заасан квотоос 1-2 дахин доогуур үзүүлэлт байна. Орон нутгийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэй улстөрчдийн оролцоо гэдэгт иргэдийн Хурлын төлөөлөгчөөс гадна засаг захиргааны бүх шатны удирдлагад томилогддог улс төрийн албан тушаалтан болох Засаг дарга, орлогч дарга нар мөн хамаардаг. Төрийн албаны зөвлөлөөс гаргасан тайлангаас үзэхэд энэ оны байдлаар засаг захиргааны анхан шатны нэгж болох багийн Засаг даргын 23 хувь, хорооны Засаг дарга нарын 47 хувь, сумын Засаг даргын 13 хувь, дүүргийн Засаг дарга нарын 11 хувь нь эмэгтэйчүүд байна. Харин аймаг, нийслэлийн түвшинд нэг ч эмэгтэй Засаг дарга томилогдоогүй байгаа нь өмнөх үеэсээ ч ухарсан үзүүлэлт болж байна. Дээрх тоон мэдээнээс үзэхэд Жендэрийн эрх тэгш байдлын тухай хуульд заасан квотыг ганцхан нийслэлийн хорооны Засаг даргын томилгооны түвшинд хангасан байх бөгөөд орон нутгийн бусад бүх шатны Засаг дарга, орлогч даргын албан тушаалд томилогдсон эмэгтэй улстөрчдийн үзүүлэлт квотоос доогуур байна. Энэ бол хууль хэрэгждэггүйн нэг тод жишээ мөн. Тиймээс бид эхлээд шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэй улстөрчдийн оролцооны үзүүлэлтийг хуульд заасан хэмжээнд хүргэх ёстой. Тэгээд бид цаашаа явах болно.УИХ-ын сонгуульд нам эвслээс нэр дэвшигч эмэгтэйчүүдийн квот 2024 онд 30 хувь байсан. Тэгвэл хуульд заасны дагуу 2028 оны сонгуулиар 40 хувь болгохоор зорилт тавин ажиллаж байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор Орон нутгийн сонгуулийн тухай хуулийг ч эргэж харах цаг нь болсон гэж үзэж байна. Эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоо нь зөвхөн тоон үзүүлэлтээр төдийгүй чанарын үзүүлэлтээр бас тодорхойлогддог. Тэд нийгмийн эмзэг бүлгийн дуу хоолойг төрийн бодлогод тусгах, орон нутгийн хөгжлийг илүү хүртээмжтэй тэгш болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Ялангуяа хөдөө орон нутгийн эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүд, залуу эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх нь бидний хамтын зорилт байх болно. Эмэгтэйчүүдийн оролцоо нэмэгдэхийн хэрээр боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал зэрэг салбарын бодлого илүү хүртээмжтэй, тэгш, хүний эрхэд суурилсан болдог нь олон улсын болон үндэсний судалгаагаар нотлогдож байна. Энэ чуулганд парламентад суудалтай бүх нам, эвслийн удирдлага оролцож, бодлого байр сууриа танилцуулж байгаа нь асуудалд ач холбогдол өгч буйн илэрхийлэл төдийгүй Та бүхэнд үзүүлж байгаа хүндэтгэл юм. Мөн БНСУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, “Нийгмийн оролцоог дэмжих сан”-гийн тэргүүн, эрхэмсэг хатагтай Абэ Акиэ нар Та бүхэнтэй мэндчилж, туршлага сургамжаасаа хуваалцах болсонд талархаж, хүндэт зочдод Та бүхний өмнөөс болон хувиасаа талархал дэвшүүлж байна.Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны стратеги төлөвлөгөөнд жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах, эмэгтэйчүүдийн улс төр, нийгмийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилтыг тодорхой тусгасан. Энэ хүрээнд орон нутгийн түвшинд эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг бодитойгоор нэмэгдүүлэх нь зөвхөн жендэрийн тэгш эрхийн асуудал биш, харин ард нийтийн амьдралын чанар, шийдвэр гаргалтын хүртээмж, олон түмний итгэлийг нэмэгдүүлэх үндэс суурь нь болно. Иргэдийнхээ итгэл дэмжлэгээр орон нутгийнхаа шийдвэр гаргах түвшинд сонгогдож, томилогдсон улстөрч эмэгтэйчүүд Та бүхэн улс төрийн намын харьяалал, үзэл бодол, итгэл үнэмшлийн ялгаанаас давж, нийтийн тусын тулд нэгэн үзүүрт сэтгэлээр ажиллаж, эмэгтэй удирдагч, улстөрчдийн ёс зүй, ажил хэрэгч манлайлал үзүүлэн иргэдэд ээлтэй шийдвэр гаргахад оролцоогоо нэмэгдүүлэн тэдний дуу хоолой болж ажиллах нь хувь иргэний үүрэг төдийгүй Монголын нийт эмэгтэйчүүдийнхээ өмнөөс хүлээсэн нийгмийн хариуцлагатай үүрэг юм. Иймд бид эмэгтэйчүүдийнхээ улс төрийн оролцоо, манлайллыг өргөжүүлэхийн тулд нэгдүгээрт, квот, сургалт, сүлжээг бодлогын түвшинд дэмжих болно. Хоёрдугаарт,  орон нутгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргын Тамгын газар, байгууллагууд эмэгтэйчүүдийн оролцоог бодлогын түвшинд дэмжиж ажиллах, гуравдугаарт, тусгай хэрэгцээт болон хөгжлийн бэрхшээлтэй залуу охид, эмэгтэйчүүд, хөдөө орон нутгийн эмэгтэйчүүдийн дуу хоолойг бодлого шийдвэрт тусгах зэрэг өргөн хүрээнд олон чиглэлээр хамтран ажиллах шаардлагатай.Үүний тулд УИХ-ын даргын хувьд гишүүдийнхээ оролцоо дэмжлэгтэйгээр нийгмийн олон бүлгийн эмэгтэйчүүдэд хамааралтай, тухайлбал залууст хандсан “Нээлттэй парламент”, ахмад үеэс туршлага суралцах “Эксперт” хөтөлбөр, эмэгтэй бизнес эрхлэлтийг дэмжсэн “Эмэгтэй бизнес эрхлэгчдийн санхүүгийн код” зэрэг хөтөлбөрүүдийг боловсруулан хэрэгжүүлж эхлээд байна.Мөн өнөөдрийн энэхүү “Бид эмэгтэйчүүд” чуулганаас гарах шийдвэр, Та бүхний санал бодолд үндэслэн улс төрд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр тусгай хөтөлбөр гарган ажиллах болно. Энэ ташрамд, өнгөрсөн хугацаанд парламентад суудалтай улс төрийн намууд НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр, БНСУ-ын Олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага /КОЙКА/-тай хамтарч Монгол Улс дахь жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах, эмэгтэйчүүдийн шийдвэр гаргах түвшинд оролцох оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр бодитой хамтран ажилласныг дурдах нь зүйтэй. НҮБ-ын зүгээс анх удаагаа үйл ажиллагаа явуулж байгаа улсынхаа улс төрийн намуудтай хамтарсан Санамж бичгийг байгуулж, олон улсын байгууллагуудыг оролцуулж, бодит хувь боломжийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх алхмыг хийсэн байдаг. Энэ ажлын үр дүн өнөөдөр Та бүхэнтэй уулзаж буйн нэг том эхлэл суурь байсан гэдгийг хэлэхийг хүсэж байна.Өнөөдөр энэхүү чуулганд хүрэлцэн ирсэн Олон улсын байгууллагын төлөөлөгч нарт талархал дэвшүүлж байна. Бидэнд хуулиар эмэгтэйчүүдийн квотыг тогтоож өгөхөөс гадна Монгол Улсынхаа нийгэм, ёс заншил, уламжлал зэрэгт эмэгтэйчүүдийн оролцоог бодитой дэмждэг байх үзэл хандлагыг суулгахад илүү төвлөрч ажиллах шаардлага байгаа нь харагддаг. Ялангуяа, орон нутгийн түвшинд эмэгтэйчүүдийн гаргаж байгаа шийдвэрийг үр дүнтэй, бодитой болгох чиглэлд УИХ хамтарч ажиллах болно. Та бид хамтдаа томоохон өөрчлөлтийг авчирч чадна гэдэгт итгэж байна. Эмэгтэйчүүд сонгогдож ажиллаж байгаа орчин болгон илүү үр дүнтэй, ажил хэрэгч, илүү өргөн цар хүрээгээр харсан шийдвэр гаргаж чаддаг байх болно гэдэгт огт эргэлздэггүй.Өнөөдрийн “Бид эмэгтэйчүүд” чуулганы үйл ажиллагаанд амжилт хүсье.Төрийн ордон2025.05.21

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх Монгол Улс дахь НҮБ-ын Суурин зохицуулагч Яап Ван Хиердэнийг хүлээн авч уулзлаа.Уулзалтын эхэнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Суурин зохицуулагч Яап Ван Хиердэнийг үүрэгт ажилдаа орсонд баяр хүргэж, Монгол Улс, НҮБ-ын өргөн хүрээтэй харилцаа, хамтын ажиллагааг үргэлжлүүлэн хөгжүүлэх чиглэлд идэвхтэй ажиллана гэдэгт итгэлтэй байгаагаа илэрхийллээ.НҮБ нь манай улсын нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг тууштай дэмжиж ирсэнд талархал илэрхийлж, Монгол Улс НҮБ-тай хөгжүүлж буй хамтын ажиллагаанд өндөр ач холбогдол өгдгийг нотлов.НҮБ-ын Суурин зохицуулагч Ван Хиердэн Монгол Улс үзэсгэлэнт байгальтай, баялаг түүхтэй, амар амгалан, даян дэлхийд энхийг сахиулах, хүйсийн тэгш байдлыг хангах чиглэлд манлайлал үзүүлэн ажиллаж буй улс болохыг тэмдэглэж, НҮБ-ын Суурин зохицуулагчийн хувиар томилогдон ажиллахад хамгийн таатай орнуудын нэг хэмээн онцоллоо.Монгол Улс дэлхий нийтийн өмнө тулгарч буй сорилт, бэрхшээлийг шийдвэрлэх, тухайлбал байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлаар идэвхтэй ажиллаж байгааг тэмдэглэж, 2026 онд Цөлжилттэй тэмцэх тухай НҮБ-ын конвенцын Талуудын 17 дугаар бага хурлыг эх орондоо зохион байгуулахаар болсонд баяр хүргэв.Түүнчлэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачлан хэрэгжүүлж буй “Тэрбум мод”, “Цагаан алт”, “Эрүүл монгол хүн” зэрэг үндэсний хөдөлгөөнүүдийг НҮБ дэмжин ажиллана гэдгийг хэллээ.Уулзалтын үеэр Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн урт болон дунд хугацааны бодлого, зорилтыг НҮБ-ын Тогтвортой хөгжлийн зорилготой уялдуулан эрчимжүүлэх боломжуудын талаар ярилцаж, бүхий л түвшинд идэвхтэй хамтран ажиллахаар ярилцлаа.

Австралийн Холбооны Улсаас Монгол Улсад суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Лео Зенг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхэд Итгэмжлэх жуух бичгээ өргөн барив.Монгол Улсын Ерөнхийлөгч үүрэгт ажилдаа орж буй Лео Зенг-д баяр хүргэж, Австрали нь Монгол Улсын гуравдагч хөрш, Энэтхэг-Номхон далайн бүс нутаг дахь чухал түншүүдийн нэг гэж үздэгийг тэмдэглэв.Харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлж, улс төрийн яриа хэлэлцээг тогтмолжуулах, эдийн засаг, худалдаа, хөрөнгө оруулалтын салбарт хамтран ажиллахын чухлыг онцолж, Элчин сайд энэ чиглэлээр идэвх, зүтгэлтэй ажиллана гэдэгт итгэлтэй байгаагаа илэрхийлэв.Элчин сайд Лео Зенг Ерөнхийлөгчид талархал илэрхийлж, “Өргөтгөсөн түншлэл”-ийн зарчмаар хөгжиж ирсэн харилцаа, хамтын ажиллагааг шат ахиулах зорилт тавьж буйгаа онцоллоо.Монгол Улс, Австралийн Холбооны Улс хооронд 1972 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдөр дипломат харилцаа тогтоосон юм.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2025 оны тавдугаар сарын 21-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.Нийтийн албан тушаалтны хууль бус хөрөнгийг хураан авах, нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийг өргөн баринаНийтийн албан тушаалтны хууль бус хөрөнгийг хураан авах, нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийг хэлэлцээд УИХ-д өргөн мэдүүлэхээр тогтлоо.Монгол Улсад авлигын эсрэг чиглэсэн хуулиуд мөрдөгдөж байгаа ч бодит үр дүн гаргах тал дээр хүндрэлтэй байгааг олон улсын судалгаанууд илэрхийлсээр байна. Тухайлбал, Монгол Улс “Транспэрэнси Интернэшнл” олон улсын байгууллагын Авлигын төсөөллийн индексээр манай улс 180 улсаас 2022 онд 6 байраар ухарч 116-д, 2023 онд өмнөх оны эрэмбээс 5 байраар ухарч 121-д эрэмбэлэгдсэн байна.  Энэхүү авлигын төсөөллийн индекс нь манай улсын авлигын түвшинд өгч буй олон улсын байгууллагын үнэлгээ бөгөөд Нийтийн албан тушаалтны хууль бус хөрөнгийг хураан авах, нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийг боловсруулан батлуулах нь үнэлгээнд ахиц гаргах нэг алхам болох юм.Улс төрд нөлөө бүхий этгээд, төрийн албан тушаалтнууд эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж бусдад давуу байдал олгох нь даамжирч, иргэдийн боломжийг хязгаарлан, эдийн засаг, нийгэм, боловсрол, эрүүл мэнд зэрэг бүхий л салбарт тэгш бус байдлыг үүсгээд байна. Энэ нь улс орны эрсдэлийг нэмэгдүүлэн олон улсын байгууллагуудын үнэлгээнд муугаар нөлөөлж, улмаар иргэдийн төрд итгэх итгэлийг бууруулахад хүргэж байна.  Авлига, мөнгө угаах гэмт хэргийн шинжийг оновчтой тодорхойлоогүй байдал,  нийтийн албан тушаалтны гэмт хэрэг үйлдэж олсон болон хууль  бусаар олсон хөрөнгө, орлогыг хураан авах, хураан авсан хөрөнгө, орлогыг хадгалах, захиран зарцуулах, захиран зарцуулснаас олсон орлогын үр дүнтэй зарцуулалт, түүнд хяналт тавих, төрийн албан хаагчийн хууль бус ажиллагааны улмаас төрд учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх эрх зүйн орчин, тогтолцоог хангалттай бүрдүүлээгүй, авлигын мэдээлэгчийг хамгаалах, нууцлах, урамшуулах хууль тогтоомжгүй байгаа нь цаашид авлигыг улам даамжруулах эрсдэлтэй байна. Иймд шударга ёсыг хангах, нийтийн албан тушаалтны гэмт хэргийг бууруулах, төсвийн хөрөнгө болон нийгмийн ашиг сонирхлыг хамгаалах, хураан авсан хөрөнгийг нийгмийн сайн сайхны төлөө зарцуулах зорилгоор Авлигын эсрэг багц хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг холбогдох байгууллагын төлөөллийг оролцуулан байгуулсан юм. Дөрвөн улирлын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд зориулж хөнгөлөлттэй зээл олгоноДөрвөн улирлын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх,  аялал жуулчлалын салбарт хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэх дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлэх зорилгоор аялал жуулчлалын салбарт үйл ажиллагаа эрхлэгчдэд хөнгөлөлттэй зээлийг арилжааны банкуудын эх үүсвэрт тулгуурлан 6.0 хувийн хүүтэй, зургаан жил хүртэлх хугацаатай олгохоор шийдвэрлэлээ.Ингэснээр зах зээлийн багтаамжийг нэмэгдүүлэх, үйлчилгээний чанарын стандартыг сайжруулах, аялал жуулчлалын шинэ бүтээгдэхүүн бий болгох, Монгол соёлын өвийг дэлхийд таниулах, бүсчилсэн хөгжлийг дэмжих, дөрвөн улирлын болон хил орчмын аялал жуулчлалыг дэмжих, жуулчдын тоог нэмэгдүүлэх, аялал жуулчлалын салбарт шинээр ажлын байр бий болгох, цаашлаад гадаад валютын орох урсгалыг бодитой нэмэгдүүлэх нөхцөл бүрдэнэ. Аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад зургаан хувийн хүүтэй,  зургаа хүртэл жилийн хугацаатай, нийт хоёр их наяд төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийг 2028 он хүртэл олгоно. Энэ хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үр дүнд 2030 он гэхэд жилд ирэх жуулчдын тоо одоо байгаагаас 623 мянгаар нэмэгдэж хоёр сая жуулчин хүлээн авах, найман мянга гаруй ажлын байр шинээр бий болж, нийт нэг тэрбум ам.долларын валютын орлого Монгол Улсад нэмэгдэнэ.Тэргүүн Шадар сайд Л.Гантөмөр: 14 мега төслийн тав нь хэрэгжиж эхлээд байнаМонгол Улсын Тэргүүн Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт багтсан 14 мега төслийн явц, цаашид хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар Засгийн газрын хуралдаанд танилцууллаа. Хамтарсан Засгийн газар мега төслүүдээ эрэмбэлж, нэгдсэн ойлголтод хүрэх талаар хүчин чармайлт гаргаж ажилласны үр дүнд Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын тусгайлсан зээлийн хэлэлцээрийг байгуулж, Гашуунсухайт-Ганцмодны хил холболтын төмөр замын бүтээн байгуулалтыг урагшлуулан, Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн нэмэлт зээлийн гэрээг баталгаажуулан, Монгол-Францын хамтарсан ураны төслийн Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулж эхнээсээ үр д үнд хүрч байгааг Тэргүүн Шадар сайд онцоллоо.Төслүүдийн эдийн засаг, нийгэмд үзүүлэх нөлөөлөл болон салбараар ангилан авч үзвэл "Экспортын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх", "Дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх" , "Эрчим хүчний нийлүүлэлт нэмэгдүүлэх", "Нийгмийн дэд бүтцийг сайжруулах" гэсэн үндсэн дөрвөн ангилалд хуваасан. Экспортын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх төслүүд хэрэгжсэнээр: -       Экспортын орлогыг хоёр дахин-       Тээврийн зардал 50 хувиар буурч, -       Евро-Азийг холбосон шинэ гарц бий болно. Дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх төслүүд хэрэгжсэнээр: -       Ган, төмөрлөгийн үйлдвэрлэлийн суурь түүхий эд, стратегийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл бий болж, -       Шатахууны  дотоодын хэрэгцээний 50-60 хувийг хангаж, -       Нефть-химийн шинэ салбар, технологийн дэвшил бий болох боломжтой болно.Эрчим хүчний нийлүүлэлт нэмэгдүүлэх төслүүд хэрэгжсэнээр:  -       Уул уурхайн бүсийн эрчим хүчний хангамж тогтворжиж, -       Төвийн бүсийн нэгдсэн сүлжээнд горимын тохируулгын эх үүсвэр бий болж, -       Жил бүр 45-50 сая долларын импортын төлбөр хэмнэж, хямд үнэ бүхий цэвэр эрчим хүчээр хэрэглэгчдийг хангах боломж бүрдэнэ.Одоогоор хэрэгжиж эхэлсэн боомтуудын хил дамнасан холболтын төмөр зам, ачаа тээврийн шилжүүлэн ачих терминал тэр дундаа Гашуунсухайт-Ганцмод хил дамнасан төмөр замын төсөл, Газрын тос боловсруулах цогцолбор, Ураны төсөл, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, Нүүрс хими-Кокс химийн цогцолбор төслийн Хөх нүүрсний үйлдвэр зэрэг таван төсөл байна.Ноолуур бэлтгэлийн явц, зах зээлийн өнөөгийн байдлын талаар танилцуулавНоолуур бэлтгэлийн явц, ноолуурын зах зээлийн өнөөгийн байдлын талаар Хүнс, хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн сайд Ж.Энхбаяр Засгийн газрын гишүүдэд танилцууллаа. Засгийн газрын 2025 оны 04 дүгээр сарын 23-ны өдрийн 19 дүгээр хуралдааны тэмдэглэлээр зах зээл дэх ноолуурын үнийн бодит байдлыг харгалзан ноолуурын худалдан авалтыг дэмжиж, жилийн 12 хувийн хүүтэй, 500.0 тэрбум төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний энгийн вексель гаргахыг даалгасан. Энэ хүрээнд ноолуурын зах зээлийн өнөөгийн байдлын талаар үйлдвэрлэгчид, мэргэжлийн холбоо, холбогдох албан тушаалтнуудтай уулзалт зохион байгуулж, ноолуур бэлтгэлийн явц, бизнесийн орчин, түүхий эдийн худалдан авалт, дотоод гадаад зах зээлийн чиг хандлага, тулгамдаж байгаа асуудлыг хэлэлцжээ.Үйлдвэрлэгчдээс баруун бүсийн ноолуурын эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ дутагдалтай талаар болон үнийг тогтворжуулах, малчдаас ноолуур худалдан авах, векселийг хэрхэн мөнгөжүүлэх, түүхий эдийг барьцаалах зэрэг асуудлыг хөндсөн байна. Монгол Улс ноолуурын салбарт анх удаа түүхий эдийн 50 хувийг бэлтгэж эхэлсэн бөгөөд цаашид түүхий эдийг 100 хувь бэлтгэн авах, ноолуурын үнийг тогтвортой барих, үйлдвэрлэлийг тасралтгүй явуулж, үүсэх хүндрэлийг эрсдэл багатай даван туулах талаар ярилцаж, салбарын эдийн засгийг тэлэх, хөгжүүлэхэд талуудын хамтын ажиллагаа чухал байгааг Хүнс, хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн сайд онцоллоо. 

Subutai Pictures суваг энэ удаагийн дугаартаа Монголын улстөрд өрнөөд буй үйл явцын талаар аль нэг талыг хэт барьж хэлбийлгүй бодит дүгнэлт хийсэн байна.

Улсын Их Хурлын 2025 оны хаврын ээлжит чуулганы  (2025.05.16) нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн “Засгийн газрын өрийн удирдлагын 2026-2028 оны стратегийн баримт бичиг батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүллээ. УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу, Н.Номтойбаяр нар хэлэлцэж буй асуудлаар асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 2026 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс өмнө Нийгмийн даатгал, татварын хувь хэмжээ буурна гэж хэлсэн. Энэхүү хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх хуулийн төсөл УИХ-д өргөн баригдаагүй байна. Үүнд Засгийн газар ямар байр суурьтай байгаа талаар асуусан. Сангийн сайд Б.Жавхлан, татварын реформыг 2030 он хүртэл шат дараатай хийнэ. 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлийг хамгийн бага орлогын түвшингээр тооцсон. Ирэх жилийн эдийн засгийн тэлэлт, экспортын орлого энэ жилийнхээс буурахгүй гэж харж байна. Ирэх жилийн нэг их наяд төсвийн орлогод багтааж, татварын реформыг эхлүүлнэ хэмээн хариуллаа. Түүний дараа чуулганы нэгдсэн хуралдаан үргэлжлэн  Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-д өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж эхэллээ. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын сайд, “20 минутын хот” Үндэсний хорооны дарга А.Эрдэнэбүрэн танилцуулсан. Тэрбээр, хуулийн төслийг боловсруулах үндэслэлийг илтгэлдээ онцлоод Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга нь 8 бүлэг, 54 зүйлтэй бөгөөд Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж дэх хот, тосгоны удирдлага, зохион байгуулалтын эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, тэдгээрийг байгуулах, өөрчлөн байгуулах, татан буулгах нийтлэг журам, хотын зэрэглэл тогтоох шалгуур, хот, тосгоны удирдлагаас засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага болон аж ахуйн нэгж, байгууллага, оршин суугчидтай харилцах харилцааг зохицуулж 2025 оны 06 дугаар сарын 01-ний өдрөөс дагаж мөрдөхөөр баталсан.Түүнчлэн Монгол Улсын Их Хурлаас 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдөр “Хот байгуулах тухай” 72 дугаар тогтоолыг баталсан бөгөөд уг тогтоолоор Дархан, Эрдэнэт, Зуунмод, Хархорум, Багануур, Налайх гэсэн улсын зэрэглэлтэй 6 хот, орон нутгийн зэрэглэлтэй 43 хот (үүнээс 14 нь нийслэлд), дагуул 4 (үүнээс 3 нь нийслэлд) хотыг байгуулсан.Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль болон “Хот байгуулах тухай” Улсын Их Хурлын 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн 72 дугаар тогтоолд заасны дагуу дээр дурдсан 52 хотын /Хархорумаас бусад/ эдэлбэр газрын хэмжээ, заагийг тогтоох асуудлаар Улсын Их Хурлын шийдвэрийн төсөл боловсруулж, өргөн мэдүүлэх, харьяалах засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн өмч, хөрөнгө, төсөв, байгууллагын бүтэц, орон тоог шилжүүлэх зэрэг ажлыг орон нутагтай зөвшилцөх болон зохион байгуулахад багагүй хугацаа хэрэгтэй байгаа тул Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/-ыг дагаж мөрдөх хугацааг хойшлуулах шаардлагатай гэж үзлээ гээд хуулийг хэрэгжүүлэхэд ямар бэлтгэл ажил хийх талаар танилцуулгадаа онцлов. Түүний дараа  хуулийн төслүүдийн талаар УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн С.Зулпхар танилцуулсан.Тэрбээр, Хуулийн төсөл батлагдсанаар улсын төсвөөс нэмэлт зардал шаардагдахгүй гэж хууль санаачлагч үзсэн бөгөөд хуулийн төслийг “d.parliament.mn” цахим системд байршуулж иргэд, олон нийтийн саналыг авч байгаа болно. Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын даргын 2024 оны 77 дугаар захирамжаар байгуулагдсан Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл ажлыг хангах, шаардлагатай хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Д.Батлут Байнгын хорооны хуралдаанд танилцуулсан. Байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл ажлын хүрээнд Засгийн газраас авч хэрэгжүүлсэн ажил, Үндсэн хууль болон хууль хоорондын зөрчил байгаа эсэх, дагаж мөрдөх хугацааг 1 жилээр хойшлуулснаар хуулийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл ажил бүрэн хангагдах эсэх талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Батбаатар хуулийн дагаж мөрдөх хугацааг хойшлуулах болсон үндэслэл, шалтгааны талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир төслийн үзэл баримтлалын талаар, хуулийг хэрэгжүүлэх хүрээнд Засгийн газар, орон нутаг хоорондын ажлын уялдаа холбоо, эдэлбэр газрын хэмжээ, зааг, эргэлтийн цэгийг тогтооход хүндрэлтэй асуудал байгаа эсэх талаар асуулт асууж, хариулт авсан байна. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пүрэвдорж төвлөрлийг сааруулах хүрээнд бүсчилсэн байдлаар таталцлын хот, сумдыг байгуулж, хөгжүүлэх нь зүйтэй талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир хуулийг хэрэгжүүлэх боломжтой хилийн цэсийн маргаангүй дүүрэг, орон нутаг байгаа бөгөөд газар нутгийн маргаантай аймаг орон нутгаас болж дагаж мөрдөх хугацааг хойшлуулах шаардлагагүй талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Батбаатар Улсын Их Хурлаас баталсан хуулийн хэрэгжилтийг хугацаанд нь хангахад анхаарах, хэрэгжүүлэх боломжгүй гэж үзсэн бол хуульд шаардлагатай өөрчлөлтийг оруулах талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Номтойбаяр, Ж.Бат-Эрдэнэ нар хуулийн дагаж мөрдөх хугацааг хойшлуулж хэрэгжилтийг хангахад бусад хууль тогтоомж, төсөв, эдийн засгийн болон хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдтэй уялдааг хангах нь зүйтэй зэрэг саналуудыг тус тус хэлсэн болно. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.11 дэх хэсэгт “… Байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төсөл, түүнтэй хамт өргөн мэдүүлсэн төсөл тус бүрийг үзэл баримтлалын хүрээнд дэмжих эсэх асуудлаар ил санал хураалт явуулна ...” гэж заасны дагуу санал хураалт явуулахад Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-д өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын  төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжиж, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн байна гэв.Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, санал хэлсэн. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ, Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын тухай хууль батлагдаад хэрэгжиж байна. Мөн Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль адил шахуу эрх зүйн харилцааг зохицуулах учраас хуулийн хийдэл, зөрчил, давхардал үүсч болзошгүй учраас анхаарах талаар, УИХ-ын гишүүн П.Сайнзориг, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн  57 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт хотод Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн зарим чиг үүргийг шилжүүлж болно гэж заасан. Энэ нь засаг, захиргааны нэгжүүдийг дамнуулан хот байгуулах эрх зүйн үндэс буй болсон юм. Ингэснээр цаашдаа Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх 330 гаруй сумдыг хооронд нь нэгтгэх хандлагын өөрчлөлт авчирсан. Өнөөдөр зөвхөн Улаанбаатар хот нь хотын, бусад нь бүгд сумын статустай, ойлгомжгүй зохион байгуулалттай байна. Суурин газарт амьдралын чанар улам дордсоор байна. Тиймээс суурин газарт хот төлөвлөлтийн бодлогыг хэрэгжүүлэх нь хөгжлийн зөв эхлэл хэмээн тус тус байр сууриа илэрхийллээ.  УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж, нийслэлийн дүүрэг бүрийг хот болгох эрсдэлтэй. Монгол Улс шиг өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй улс таталцлын төвүүдийг хот болгон хөгжүүлэх нь зөв гарц гэж бодож байна. Тухайлбал, баруун бүсэд Ховд, төвийн бүсэд Хархорин, уламжлалт Дархан, Эрдэнэт улмаар Даланзадгад, Чойлбалсан гээд хотууд байгуулах ёстой. Энэхүү өөрчлөлт шаардлагатай учраас хуулийг хэрэгжих  асуудлыг нэг жилээр хойшлуулахыг дэмжиж байна гэв.УИХ-ын гишүүн П.Ганзориг, Улаанбаатар хотыг 14 хотод хувааж байна. Эдгээр хотууд зөвлөлтэй, захирагчтай, эдэлбэр газартай. Гэтэл Улаанбаатар хотын эдэлбэр газрыг хэрхэн тогтоох талаар болон нийслэлийг 14 хотод хуваахдаа Хан-Уул, Баянгол дүүргийн нутаг дэвсгэрээс эдэлбэр газар аваад Хан-Уул хотыг байгуулж байна. Тэгэхээр энэ хоёр дүүрэг Иргэдийн төлөөллийн байгууллагатай. Мөн Хан-Уул хот бас засаг захиргаатай. Тодорхой нэг асуудлаар энэ 3 субьект гурван өөр шийдвэр гаргах тохиолдолд хэрхэн шийдэх вэ, хаягжилтийн шинэчлэлд ямар зардал, өөрчлөлт гаргах талаар асуув.УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын сайд, “20 минутын хот” Үндэсний хорооны дарга А.Эрдэнэбүрэн, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын дарга Х.Нямбаатар болон ажлын хэсгийн бусад гишүүд УИХ-ын гишүүдийн асуултад хариуллаа. Тэрбээр, 2019 оны Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр хуульчлан заасны дагуу засаг, захиргааны нэгжийн чиг,  үүрэг тодорхой буй учраас нэг асуудлаар ялгаатай шийдвэр гарах боломжгүй. Хуульд заасан 14 хот, 3 дагуул хот бол орон нутгийн зэрэглэлтэй учраас Улаанбаатар хотын эдэлбэр газарт хамааралгүй юм. Хотын захирагч хотын иргэдээсээ сонгогдохоор улстөрийн асуудлаас илүү аж ахуйн асуудалд анхаарах сайн дүр зураг харагдаж байна. Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуульд зааснаар иргэн, хуулийн этгээдийн шилжилт, хөдөлгөөний өөрчлөлт цахимаар хийгдэх учраас хөрөнгө мөнгө шаардагдахгүй гэв.Мөн УИХ-ын гишүүн Х.Бадамсүрэн, орон нутгийн шинж чанартай хотуудын эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх бодлогыг хуулийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл ажлын хүрээнд хийх шаардлагатай байна. Мөн орон нутагт босоо удирдлагын тогтолцоог эргэн харах талаар саналаа илэрхийлж, жилийн хугацаанд хуулийн хэрэгжилтийг бүрэн хангах талаар хэрхэн ажиллах тухай асуусан бол УИХ-ын гишүүн Ө.Шижир, Л.Мөнхбаясгалан нар хуулийн хэрэгжилтийг нэг жилээр хойшлуулж буйд шүүмжлэлтэй хандаж, хил хязгаарын тогтоох асуудлыг өнөөдрийг хүртэл шийдэх боломжтой атал Засгийн газар ажиллаж чадсангүй. Энэ мэтээр ажлын хариуцлага алдаж, хуулийн засаглалыг үл ойшоох хандлага гарлаа. Ажлын хариуцлагагүйгээс болж, хуулийн хэрэгжилтийг хойшлуулах жишиг тогтоож байна. Энэ асуудалд ямар тайлбар өгөх талаар асуув. Ажлын хэсгээс хариулахдаа, шинээр байгуулагдах хотуудын эдэлбэр газрын хил хязгаарыг тогтоох асуудлыг шийдэх асуудал тулгарч буй нь хуулийн хэрэгжилтийг хойшлуулах үндсэн шалтгаан болж байна. Орон нутгаас эдэлбэр газрын талаар  санал авч буй боловч, үндэслэл муутай санал ирж байгаагаас гадна хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлж байна. Тухайлбал, зарим  аймгууд хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөгөө боловсруулж дуусаагүй байна. Эдэлбэр газрыг тогтооход энэхүү төлөвлөгөө чухал учраас ажлын хэсэг гарч ажиллаж эхэлсэн. Мөн орон нутгийн хил хязгаарын асуудлыг олон нийтийн саналд үндэслэн зөв тогтоохгүй бол дараа нь хуулийг хэрэгжилтийг хангахад бэрхшээлтэй. Тиймээс маргаан, зөрчил байвал бүрэн ойлголцсоны дараа хил хязгаарыг тогтоох шаардлагатай байгаа хэмээн хариуллаа.УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр, хуулийн хэрэгжилтийг хойшлуулах зайлшгүй шаардлагатай. Учир нь УИХ, Засгийн газрын ажлын хэсгүүд зарим хөгжлийн баримт бичгүүдийг боловсруулахад ажиллаж байна. Эдгээр баримт бичгүүдтэй энэхүү хууль уялдах шаардлагатай учраас бодит нөхцөл байдлыг тооцох ёстой хэмээн байр сууриа илэрхийлж байв. Ийнхүү УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсний дараа Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-д өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэхийг чуулганы хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн тул анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр холбогдох байнгын хороонд шилжүүллээ.  Мөн Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн “Засгийн газрын өрийн удирдлагын 2026-2028 оны стратегийн баримт бичиг батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх талаар санал хураахад гишүүдийн олонх дэмжиж, мөн анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр холбогдох байнгын хороонд шилжүүллээ гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Хүн төрөлхтнийг заналхийлсэн фашизмын аюулаас чөлөөлсөн Их ялалтын 80 жилийн ойн баярын мэндийг ахмад дайчид, ард иргэддээ өргөн дэвшүүлье.Дэлхийн II дайны жилүүдэд манай ард түмний амьдрал хүнд бэрх байсан хэдий ч Монгол Улс “Бүхнийг фронтод”, “Бүхнийг ялалтын төлөө” уриан доор дайны эсрэг хөдөлгөөнийг өрнүүлж, галт тэрэгний 6 удаагийн цуваагаар хоол хүнс, дулаан хувцас зэрэг бэлгийг фронтод хүргэж, хагас сая гаруй агт морьд, “Хувьсгалт Монгол” танкийн цуваа, ”Монгол ард” нисэх онгоцны эскадрилийг Зөвлөлтийн ард түмэн, цэргийн армид илгээж, их ялалтад бодитой хувь нэмрээ оруулсан билээ.Энэхүү түүхэн ялалтын ач холбогдол нь Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага байгуулагдах нөхцөл шалтгаан болж, олон улсын хамтын ажиллагааг шинэ түвшинд гаргаж, дэлхий нийтээр дайн, үл ойлголцол, сөргөлдөөнөөс ангид байх олон талт яриа хэлэлцээрийг дипломат аргаар явуулах, түүнийг баталгаажуулах нөхцөл болсон.Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасны дагуу Улсын Их Хурал олон улсын эрх зүйн нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хэм хэмжээ, зарчмыг баримталж энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлого явуулах үйлсэд тууштай байна.Тиймээс ардчилсан Монгол Улсын гадаад бодлогын тэргүүлэх зорилт нь хөрш орнууд хийгээд олон улстай найрсаг, дипломат харилцаагаа өргөжүүлэн бэхжүүлж, дэлхийн болон бүс нутгийн энх тайван, найрамдал, амар амгалан байдлыг хадгалахад хувь нэмрээ оруулсаар байх явдал юм.Фашизмын аюулыг дарж, хүн төрөлхтний энх тайвны төлөө амь биеэ зориулсан эрэлхэг дайчдын баатарлаг үйлс, гэгээн дурсгалыг мэхийн хүндэтгэе. Хүн төрөлхтөн дайны сүүдрээс ангид байж, эх дэлхий амгалан орших болтугай.Энэхүү Их ялалтын баяраар Та бүхэндээ аз жаргал, амар тайван, эрүүл энх, сайн сайхан бүхнийг Улсын Их Хурлын өмнөөс хүсэн ерөөе. Улаанбаатар хот2025.05.09