УЛС ТӨР

Улсын Их Хурлын Өргөдлийн байнгын хороо өнөөдөр (2025.11.04) Төрийн байгуулалтын байнгын хороотой хамтран хуралдаж, Монгол Улсын Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.9 дэх хэсгийн “Хэрэв гишүүн бүрэн эрх дуусгавар болсноос хойш ажил эрхлээгүй бол 12 сарын хугацаанд гишүүний үндсэн цалинтай тэнцэх хэмжээний тэтгэмж, ... олгоно." гэсэн заалтыг хүчингүй болгох тухай нийтийн өргөдлийг хэлэлцлээ. Иргэн Ц.Батболд энэ асуудлаар хуулийн төсөл санаачлах тухай нийтийн өргөдлийг 2025 оны есдүгээр сарын 24-ний өдөр petition.parliament.mn цахим системээр гаргасныг 30 хоногийн хугацаанд 100467 иргэн дэмжжээ. Тэрбээр өргөдөлдөө дээрх заалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1 дэх хэсгийг зөрчиж давуу байдал олгосон гэснийг Өргөдлийн байнгын хорооны дарга О.Номинчимэг танилцуулав.Нийтийн өргөдөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир, С.Бямбацогт, Ц.Даваасүрэн, А.Ариунзаяа, О.Алтангэрэл, С.Зулпхар, О.Саранчулуун нар уг өргөдлийг гаргасан иргэн Ц.Батболдоос асуулт асууж, хариулт авав. Улсын Их Хурлын гишүүд бүрэн эрх нь дуусгавар болсон хэчнээн гишүүд дээрх тэтгэмжийг авч байсан, түүний үүрэг, зорилго юу болох, энэ талаарх гадаадын улс, орнуудын жишиг, туршлага ямар байдаг, ер нь Улсын Их Хурлын гишүүний эрх ямба цаашид ямар байх, иргэд, сонгогчдоос доогуур буюу дутуу нөхцөлтэй байх ёстой эсэх зэрэг асуултуудыг тавьж байлаа. Өргөдөл гаргасан иргэн Ц.Батболд Монгол Улсын Үндсэн хуулиар тогтоосноор Улсын Их Хурлын гишүүний бүрэн эрх тодорхой хугацаа гэдгийг онцолж, бүрэн эрх нь дуусгавар болсон үед Улсын Их Хурлын гишүүн биш иргэн тул Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн тухай хуульд заасан ажилгүйдлийн тэтгэмжийг авах нь зүйтэй гэсэн юм. Тэрбээр ардчилсан тогтолцоотой улс орнуудад парламентын гишүүнд бүрэн эрх нь дууссаны дараа тусгай тэтгэмж олгох зохицуулалт байхгүй гээд БНСУ-ын жишээгээр тайлбарлав.Дараа нь Улсын Их Хурлын гишүүд хэлэлцэж буй асуудлаар үг хэлж, байр сууриа илэрхийлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Шижир Монгол Улсын Үндсэн хуульд хүнийг эрхэлж буй ажил, албан тушаалаар нь ялгаварлаж болохгүй гэж заасныг төр өөрөө үлгэрлэх ёстой гээд төрийн нууцтай харилцаж ажиллаж байсны хувьд бүрэн эрхээ дуусгавар болсны дараа Улсын Их Хурлын гишүүн гадаад улсын иргэн болох, гадаадын хөрөнгө оруулалттай компанид ажиллахыг хуулиар хориглох ёстой гэсэн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Ц.Сандаг-Очир ажил үүрэг эрхэлж буй албан тушаалтан үүнийхээ төлөө иргэдээс илүү боломж эдлээд байгааг олон нийт шүүмжилж буй учир зөвхөн ажилгүйдлийн тэтгэмжээр зогсохгүй бусад давуу байдлуудыг Улсын Их Хурал өөрөө олж харж, засаж залруулах ёстой гэв.Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пунсалмаа ардчилсан нийгэмд хүн бүр тэгш эрхтэй байх ёстой гэсэн бол энэ асуудлыг Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар мөн дурдаж, иргэд өргөдөл гарган, хуульд өөрчлөлт оруулах хэмжээнд бодлого хэлэлцэж байгаа нь онцгой үйл явдал гэдгийг тэмдэглэсэн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа Улсын Их Хурлын гишүүд давуу эрх эдэлж болохгүйтэйгээ адил дутуу байдалтай байж болохгүй гэдгийг сануулж, 126 гишүүнтэй одоогийн парламентыг харлуулахын тулд 1990 оноос мөрдсөөр ирсэн зохицуулалтыг гаргаж ирж байгааг шүүмжлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянгахишиг анх хууль баталж байх үеийн шилжилтийн нөхцөл байдал буюу Улсын Их Хурлын гишүүнээс бууж, дараагийн ажил албанд шилжих үйл явц хүнд хэцүү байсан байж болох ч одоо энэ зохицуулалт онцын шаардлагагүй гэж үзэж байгаагаа өгүүлсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн О.Алтангэрэл, С.Цэнгүүн нар Улсын Их Хуралд заавал мөнгөтэй хүмүүс өрсөлддөг биш, мөнгөгүй хүн ч бас үйл хэрэг, үзэл бодлоороо өрсөлддөг, сонгогддог байх учиртай гэсэн байр суурь илэрхийлсэн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Баасанжаргал, О.Саранчулуун нар өргөдлийг дэмжиж байгаагаа хэлж, асуудлыг судалгаа тооцоотой шийдвэрлэх нь зүйтэй гээд, энэ мэт өөр олон асуудлыг иргэд, олон нийт гаргаж ирж, санаачлан батлуулаасай гэж хүсэж байгаагаа дурдав. Өргөдлийн байнгын хорооны дарга О.Номинчимэг иргэдээс санаачилж, дэмжсэн уг асуудлаар Байнгын хороодын хамтарсан ажлын хэсэг байгуулах тухай тогтоолын төслийг танилцуулахад ийм тодорхой асуудлаар ажлын хэсэг байгуулалгүй, шууд өргөдлийн дагуу шийдвэрлэх нь зүйтэй гэсэн зарчмын саналыг Улсын Их Хурлын гишүүн М.Бадамсүрэн гаргасан юм.Улсын Их Хурлын гишүүний ажиллах нөхцөлийг хангах нь төрийн үйл ажиллагааны салшгүй бүрэлдэхүүн гэдгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Даваасүрэн тайлбарлаж, олон түмнээс мандат авч, төр барьж байгаа албан тушаалтнуудыг хуулиар хамгаалдаг бөгөөд энэ нь төр оршин байх, төрийн нууцыг чандлан хамгаалахтай холбоотой гэсэн юм. Иймд төрийн тогтолцоог, тэр дундаа парламентын тогтолцоог сулруулах зүйлсийг хийж болохгүй гэж тэрбээр анхаарууллаа.Нийтийн ашиг сонирхлыг хөндсөн асуудлаар гаргасан иргэдийн өргөдлийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, хариулт авч, үг хэлсний дараа уг асуудлыг судалж, санал, дүгнэлт боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг байгуулах тухай Байнгын хорооны тогтоолыг хамтарсан хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 63.4 хувийн саналаар баталлаа. Ажлын хэсгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Хэрлэн ахалж, бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн О.Алтангэрэл, Б.Бат-Эрдэнэ, Б.Пунсалмаа, Х.Баасанжаргал, Г.Уянгахишиг, Л.Энх-Амгалан, О.Саранчулуун, С.Зулпхар нар ажиллахаар болов гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа өнөөдөр /2025.11.03/ Монгол Улс дахь Америкийн Нэгдсэн Улсын Элчин сайдын яамны улс төрийн хэлтсийн дарга Эмма Ломакс тэргүүтэй төлөөллийг хүлээн авч уулзлаа. Энэхүү уулзалтаар талууд хоёр улсын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, эдийн засаг, ардчиллын хөгжил, тулгамдаж буй сорилт, хүчин зүйлсийн талаар хөндөж, санал солилцов.Уулзалтын эхэнд тус Элчин сайдын яамны төлөөллийн зүгээс Монголын парламентын гишүүн хүсэлтийг хүлээн авч уулзсанд талархахын зэрэгцээ АНУ-аас Монгол Улсад санхүүгийн хөрөнгө оруулалт татах асуудал ихээхэн чухал гэдгийг онцлон тэмдэглэж байгаагаа илэрхийлж, ингэхийн тулд тухайн улс эрх зүйн орчноо бүрдүүлэх, улмаар улс төрийн болон бодлогын тогтвортой байдлыг баримтлах нь эерэг нөлөөтэй гэв. Уг онцолсон асуудалд Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Баярмаа санал нэгтэй буйгаа илэрхийлэхийн ялдамд Монгол Улсад давхар стандарт, шударга бус байдлыг халах асуудал, үүн дотроо сонгуулийн шударга байдал ихээхэн чухал хэмээлээ. Тэрбээр аливаа шатны сонгуульд нэр дэвшигчдэд гарааны нөхцлийг ижил байлгах үүднээс, санал худалдан авах зэрэг гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүдийг таслан зогсоохыг зорьж байна. Тиймээс сонгуулийн бус энэ цаг үед эрх зүйн шинэчлэл хийхээр хуулийн төсөл боловсруулан ажиллаж байгаагаа дурдав гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар өнгөрсөн амралтын өдөр Дорноговь аймгийн Зүүнбаян багт газрын тос олборлож буй “Доншен газрын тос” (Монгол) ХХК-ийн үйл ажиллагаатай танилцлаа. Тус компани 2003 оноос хойш 480 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж, 1.038 сая тонн түүхий тос олборложээ. 1997 оны “Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ”-ний дагуу Монгол Улсын төсөвт 134 сая ам.доллар төвлөрүүлсэн байна. Газрын тос олборлох 170 цооногтой. Энэ онд 56.000 тонн  тос олборлохоор төлөвлөжээ.Ерөнхий сайд Г.Занданшатар “Доншен газрын тос” (Монгол) ХХК-ийн удирдлагууд болон БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Шэнь Миньжуаньтай ярилцаж, цаашид хайгуул болон олборлолтоо нэмэгдүүлэхийг хүслээ.“Доншен газрын тос” (Монгол) ХХК жилд 50,000-60,000 тонн газрын тос олборлож буй бөгөөд 100,000 тоннд хүргэх боломжтой гэж танилцуулав. Гэхдээ нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийхэд хуулийн болон бусад хязгаарлалт бэрхшээл үүсгэж байна гэж компанийн удирдлагууд танилцууллаа. 2012 оноос хойш салбарын болон татварын зэрэг хэд хэдэн хуульд өөрчлөлт орсон нь тус компанийн үйл ажиллагаанд нөлөөлж, өнөөдрийн байдлаар 14.5 сая ам.долларын маргаан үүссэн байна.Дээр дурдсан маргаанд анхаарлаа хандуулахыг тус компанийн зүгээс хүслээ. Ерөнхий сайд Г.Занданшатар шүүхийн шатанд очсон маргаанд Засгийн газар оролцох боломжгүй. Хуулийн дагуу шийдвэрлэгдэнэ гэж байр сууриа илэрхийллээ.“Доншен газрын тос” (Монгол) ХХК БНХАУ-ын SINOPEC групп компанийн удирдлага дор Монгол Улсын эрчим хүч, газрын тосны салбарт хөрөнгө оруулалтаа үргэлжлүүлж, хувь нэмэр оруулах болно гэдгээ илэрхийллээ.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2025 оны аравдугаар сарын 29-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.Багш, эмч нарын орон сууцны хүртээмжийг нэмэгдүүлэх асуудлыг судлах өргөтгөсөн ажлын хэсэг байгууллааНийслэл Улаанбаатар хотод барьж 2025-2028 онд ашиглалтад оруулах орон сууцны барилгуудын бүтээн байгуулалтын явцын талаарх танилцуулгыг сонслоо.Энэ онд Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр хэрэгжиж буй төслийн хүрээнд Баянхошуу, Шархаданд тус бүр 110 айлын орон сууц ашиглалтад орох бөгөөд ирэх гурван жилд Сэлбэ, Баянголын ам, Ханын материал зэрэг байршилд нийт 12619 айлын орон сууц ашиглалтад орох юм байна.Засгийн газрын хуралдаанаас орон сууцны хангамжийг сайжруулах зорилтын хүрээнд багш, эмч нарын орон сууцны хүртээмжийг нэмэгдүүлэх асуудлыг судалж, Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулах үүрэг бүхий өргөтгөсөн ажлын хэсгийг Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын сайд Э.Бат-Амгалангаар ахлуулан байгууллаа. Тус ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Эрүүл мэндийн яам, Боловсролын яам, Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын яам, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын төлөөлөл багтжээ.Гэр бүлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-д өргөн барихаар боловГэр бүлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл, түүнийг дагалдуулан боловсруулсан бусад хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцээд Засгийн газрын гишүүдээс гарсан саналыг тусган Монгол Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхээр тогтов.Гэр бүлийн тухай хууль нь хувийн эрх зүйн асуудлуудыг зохицуулж байгаа суурь хуулиудын нэг бөгөөд одоогийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хууль 1999 онд батлагдсан. Тус хууль өнгөрсөн 26 жилийн турш зарчмын шинжтэй өөрчлөлт огт хийгдэлгүй үйлчилж байна. Гэр бүлийн тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойшхи хугацаанд нийт 8 удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан ч эдгээр нь гэр бүлийн харилцаанд тулгамдаад байгаа асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн гэхээс илүүтэй бусад хуулийн шинэчлэлийг дагалдсан нэмэлт, өөрчлөлт байжээ. Тиймээс хувьсан өөрчлөгдөж буй нийгмийн харилцаа, тэр дундаа гэр бүлийн харилцааг бүрэн зохицуулж чадахгүй байна.Монгол Улсын хувьд хууль батлагдаж байсан үе буюу 1999 оноос хойш гэрлэх, гэрлэлт цуцлах, хүүхдийн эрх, хууль ёсны эрх ашиг хөндөгдөх, зөрчигдөх, сэргээх зэрэг харилцаа ихсэж байгаа бөгөөд үүнээс үүсэх үр дагаврыг төдийлөн нарийвчлан зохицуулаагүй байна. Тухайлбал, Монгол Улсад гэр бүлийн маргааныг оновчтой шийдвэрлэх, гэр бүлийн гишүүдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах асуудал нэн чухал болоод байгааг хуулийн төслийн танилцуулгад дурджээ. 2024 онд улсын хэмжээнд нийт 73727 иргэний хэрэг, Гэр бүлийн тухай хуулиар нийт 3538 хэрэг хянан шийдвэрлэжээ. Өөрөөр хэлбэл, Гэр бүлийн тухай хуулиар шийдвэрлэгдсэн иргэний хэргийн 5 жилийн дундаж нийт иргэний хэргийн 10.1 хувь байна.Түүнчлэн энэхүү хууль нь 2002 онд батлагдсан Иргэний хуулийн суурь үзэл баримтлалтай нийцэхгүй байдал үүссэн, цаашлаад хувьсан өөрчлөгдөж буй гэр бүлийн харилцааг бүрэн зохицуулж чадахгүйгээс гэр бүлийн харилцааны олон асуудал, тухайлбал хүүхэд, гэр бүлийн гишүүдийн эрхийг бүрэн хамгаалж чадахгүй байгаа ажээ.Тиймээс Гэр бүлийн харилцааны эрх зүйн зохицуулалтыг олон улсын жишигт нийцүүлэх, шинээр үүсэж байгаа харилцааг зохицуулах, хуулийн зөрчил, хийдлийг арилгах зорилгоор Гэр бүлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулжээ.Томуу, томуу төст өвчний дэгдэлтийн үед хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай тогтоолыг баталлааТомуу, томуу төст өвчний дэгдэлтийн үед авч хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай тогтоолыг хэлэлцэн баталлаа. Уг тогтоолоор томуу, томуу төст өвчний дэгдэлтийг бууруулах, өвчний хүндрэлээс сэргийлэх зорилгоор 2025 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2026 оны 3 дугаар сарын 01-ний өдөр хүртэлх хугацаанд томуу, томуу төст өвчнөөр өвчилсөн 6 хүртэлх насны хүүхдээ эмнэлэгт, эсхүл гэрээр асарч байгаа, ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа эх, эцэг, асран хамгаалагчийн аль нэгэнд ажлын тав хүртэлх хоногийн цалинтай чөлөө олгохыг төсвийн байгууллагын дарга, захирал нарт даалгалаа.Мөн томуу, томуу төст өвчнөөр өвчилсөн 6 хүртэлх насны хүүхдээ эмнэлэгт, эсхүл гэрээр асарч байгаа, ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа эх, эцэг, асран хамгаалагчийн аль нэгэнд ажлын тав хүртэлх хоногийн цалинтай чөлөө олгохыг хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагын ажил олгогч нарт уриалсан байна.Монгол Улсын хэмжээнд томуу, томуу төст өвчин тархвар судлалын 30 дугаар долоо хоногоос эхлэн нэмэгдэж, 38-39 дүгээр долоо хоног буюу 9 дүгээр сарын сүүлийн 7 хоногт идэвхжлийн түвшинд шилжиж, оргил үе нь 12 дугаар сарын дунд үе, 1 дүгээр сарын эхээр тохиодог.Томуу, томуу төст өвчин, амьсгалын замын цочмог хүнд халдварын хандлагыг ЭМЯ-наас тандан судалсны үндсэн дээр тооцоход өвчний оргил үед долоо хоногт 13,185-42,449 хүн амбулаториор үйлчлүүлж, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авах бол амьсгалын замын цочмог хүнд халдварын улмаас 1,301-4,653 хүн эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэх урьдчилсан тооцоололтой байна.Томуу, томуу төст өвчний эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл нь бусад насны бүлэгтэй харьцуулахад 5 хүртэлх насны хүүхдэд өндөр байдаг. Уушгины хатгаа өвчнөөр эмнэлэгт хэвтсэн 5 хүртэлх насны хүүхдийн 5 хувь нь улирлын томуугийн вирусийн, 20 хувь нь амьсгалын замын синцитиаль вирусийн шалтгаант хатгаагаар өвдсөн байдаг болохыг олон улсын судалгаагаар нотолсон байдаг. Манай улсад хийсэн томуу, томуу төст өвчний хүний эрүүл мэндэд учруулж буй дарамтын судалгаагаар жил бүр 5 хүртэлх насны 530-4,547 хүүхэд (100,000 хүүхдэд ногдох)  томуугийн шалтгаант амьсгалын замын цочмог хүнд халдвараар өвчилж, эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлдэг байна.Бага насны хүүхдэд томуу, томуу төст өвчний шинж тэмдэг эхэлснээс хойш 3-5 хоногийн хугацаанд уушгины хатгалгаагаар хүндрэх эрсдэлтэй, эдгэрэх дундаж хугацаа нь 11.7 хоног байдаг. Иймд томуу, томуу төст өвчний эхэн үед эцэг, эх, асран хамгаалагчдад цалинтай чөлөө олгосноор хүүхдийг гэрээр асрах боломж бүрдэж, хүндрэлээс сэргийлэх, эмнэлгийн орны ачааллыг бууруулах боломжтой юм.Бүгд найрамдах Киргиз улсын Сайд нарын танхимтай байгуулсан Жолоодох эрхийн үнэмлэхийг харилцан хүлээн зөвшөөрөх, солилцох тухай хэлэлцээрийг баталлааБишкек хотноо 2025 оны 07 дугаар сарын 21-ний өдөр гарын үсэг зурсан “Жолоодох эрхийн үнэмлэхийг харилцан хүлээн зөвшөөрөх, солилцох тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Киргиз Улсын Сайд нарын танхим хоорондын хэлэлцээр”-ийг хэлэлцэн баталлаа.Замын хөдөлгөөний тухай 1968 оны Венийн конвенц нь 87 гишүүн улстай бөгөөд Монгол Улс 1997 онд нэгдэн орсон. Конвенцоор гишүүн улсууд иргэдийнхээ үндэсний жолоодох эрхийн үнэмлэхийг харилцан хүлээн зөвшөөрч, солих асуудлыг зохицуулсан байдаг. Конвенцын хэрэгжилтийг хангах зорилгоор конвенцын гишүүн улсуудтай үндэсний жолоодох эрхийн үнэмлэхийг харилцан хүлээн зөвшөөрөх, солилцох тохиролцоог байгуулж тухайн улсад байнгын оршин суугаа Монгол Улсын иргэдийн эрх, ашигт нийцсэн нөхцөлийг бүрдүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж хоёр талын хэлэлцээр, санамж бичгүүдийг байгуулж байна. Энэхүү ажлын хүрээнд одоогийн байдлаар Бүгд Найрамдах Чех Улс, Бельгийн Хаант Улс, Люксембургийн Их Гүнт Улсад байнгын оршин суугаа Монгол Улсын иргэд өөрийн эзэмшиж буй Монгол Улсын жолоодох эрхийн үнэмлэхийг аливаа урьдчилсан нөхцөлгүйгээр солиулах боломжтой болсон.Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Киргиз Улсад хийсэн төрийн айлчлалын үеэр “Жолоодох эрхийн үнэмлэхийг харилцан хүлээн зөвшөөрөх, солилцох тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Киргиз Улсын Сайд нарын танхим хоорондын хэлэлцээр”-т 2025 оны 7 дугаар сарын 21-ний өдөр гарын үсэг зурсан байна.Хэлэлцээр нь нийт 11 зүйл бүхий монгол, киргиз, англи, орос хэлээрх дөрвөн эх бичвэрээс бүрдэх бөгөөд хоёр улсын иргэд өөрийн жолоодох эрхийн үнэмлэхээ нөгөө улсын жолоодох эрхийн үнэмлэхээр солих хүсэлтээ гаргахдаа бүрдүүлэх материал, эрх бүхий байгууллагаас дотоодын хууль тогтоомжид заасны дагуу хүсэлтийг хүлээн авч хэрэгжүүлэх, харилцах хэл, харилцах байгууллага гэх зэрэг асуудлыг тусгасан байна. Түүнчлэн жолоодох эрхийн үнэмлэх дээр заасан тээврийн хэрэгслийн ангилалд нийцүүлсэн үнэмлэхээр солих бөгөөд шаардлагатай тохиолдолд талууд үнэмлэхний жинхэнэ эсэх дээр эрх бүхий байгууллагаас лавлагаа гарган өгч баталгаажуулах зохицуулалтыг тусгажээ.“Жолоодох эрхийн үнэмлэхийг харилцан хүлээн зөвшөөрөх, солилцох тухай Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Киргиз Улсын Сайд нарын танхим хоорондын хэлэлцээр”-ийг талууд тус тусын дотоодын хууль зүйн процедурыг бүрэн хангаж, дипломат шугамаар харилцан мэдэгдсэнээр хүчин төгөлдөр болох зохицуулалттай.

Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны өнөөдрийн (2025.10.28) хуралдаан 14 цаг 23 минутад гишүүдийн 56 хувийн ирцтэй эхэлж, “Тогтоолд нэмэлт оруулах тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцэн баталлаа. Байнгын хорооны 2025 оны 10 дугаар сарын 15, 17-ны өдрийн хуралдаанаар Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах ажлын хэсгийг байгуулах асуудлыг хэлэлцсэн. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Засгийн газраас санал болгосон төлөөллийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжээгүй юм. Энэ тохиолдолд тухайн байгууллага ажлын хоёр өдрийн дотор өөр хүний нэрийг Байнгын хороонд ирүүлэх зохицуулалттай байдаг. Засгийн газраас Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд Н.Мягмарыг томилуулахаар албан бичиг ирүүлсэн болохыг Д.Цогтбаатар дарга танилцуулав.Хэлэлцэж буй тогтоолын төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг, Д.Ганбат нар асуулт асууж, Байнгын хорооны даргаас хариулт, тайлбар авч, хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан үг хэлсний дараа Засгийн газраас Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд оруулахаар санал болгож буй Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Н.Мягмарыг дэмжих эсэхээр санал хураалт явууллаа. Санал хураалтад оролцсон Улсын Их Хурлын 16 гишүүний 14 нь буюу 87.5 хувийн саналаар дэмжив. Үргэлжлүүлэн “Тогтоолд нэмэлт оруулах тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг батлахыг гишүүдийн олонх дэмжснээр Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах ажлын хэсгийг байгууллаа. Үүгээр хуралдаан өндөрлөв хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 8 дахь хэсгийг тус тус үндэслэн УИХ-ын 2025 оны 95 дугаар тогтоолд бүхэлд нь хориг тавилаа.Хориг тавьсантай холбогдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга А.Үйлстөгөлдөр, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга А.Бямбажаргал нар мэдээлэл хийлээ.Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хоригийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.“Тогтоолд хориг тавих тухайМонгол Улсын Их Хурлаас Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай 95 дугаар тогтоолыг 2025 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр баталж, тухайн өдрийн 14 цагт ёсчлон Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газарт ТГ-01/1202 дугаар албан бичгээр ирүүлсэнтэй танилцлаа.Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 8 дахь хэсгийг тус тус үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны 95 дугаар тогтоолд дараах үндэслэлээр бүхэлд нь хориг тавьж байна.Нэг. Монгол Улсын Их Хурлын шийдвэр, үйл ажиллагаа Үндсэн хуульд бүрнээ нийцсэн байвал зохино.  Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Дөчин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Улсын Их Хурлын гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй нь Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг албан ёсоор тавибал Улсын Их Хурал гурав хоногийн дараа хэлэлцэж эхлэн арав хоногийн дотор шийдвэрлэнэ. Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонхи уг саналыг дэмжсэн бол Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай Улсын Их Хурлын тогтоол баталсанд тооцож, …”, мөн Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 101 дүгээр зүйлийн 101.4 дэх хэсэгт “Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонх Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг дэмжсэн бол Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай тогтоол баталсанд тооцно.” хэмээн тус тус заасан байна.Дээрх заалт ёсоор Улсын Их Хурлын гишүүдийн анх тавьсан санал буюу “Ерөнхий сайдыг огцруулах санал”-ыг дэмжих эсэхээр Улсын Их Хурал санал хурааж шийдвэрлэх ёстойг Үндсэн хууль болон Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд салаа утгагүйгээр тусгажээ.Гэтэл 2025 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Ерөнхий сайдыг огцруулах эсэх асуудлыг хэлэлцэхдээ Улсын Их Хурлын гишүүдийн албан ёсоор тавьсан саналаар биш Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны “Ерөнхий сайдыг огцруулахыг дэмжээгүй” гэсэн саналаар санал хураан хэлэлцэн шийдвэрлэсэн байна.Энэ нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийн “Ардчилсан ёс, шударга ёс, … үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, түүнчлэн Үндсэн хуулийн Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Үндсэн хуульд хууль, зарлиг, төрийн байгууллагын бусад шийдвэр, нийт байгууллага, иргэний үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино.” хэмээх заалтыг тус тус зөрчих нөхцөлийг бий болгосон байна.Хоёр. Хууль дээдлэх төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим зөрчигдсөн байна.Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин долдугаар зүйлийн 6 дах хэсэгт “Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн . . . хуралдааныг гишүүдийн олонх нь хүрэлцэн ирснээр хүчинтэйд үзэж, Үндсэн хуульд өөрөөр заагаагүй бол хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар асуудлыг шийдвэрлэнэ.”, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-т “Хуралдааныг гишүүдийн олонх хүрэлцэн ирснээр хүчинтэйд тооцно.” хэмээн тус тус заасан.Мөн Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2-т “Нэгдсэн хуралдаан долоо хоног бүрийн пүрэв, баасан гарагт 10.00-13.00, 14.00-18.00 цагт хуралдана. Гишүүд өглөө 09.00 цагаас эхлэн ирцэд бүртгүүлж, хуралдаанаар асуудал хэлэлцэхэд бэлтгэнэ. Товлосон асуудлыг ажлын цагт багтаан хэлэлцэж дуусаагүй бол хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар хуралдааны цагийг сунгаж болно.” хэмээн хуульчилсан байна.Гэтэл 2025 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдрийн пүрэв гарагийн 09.00 цагаас эхлэн Улсын Их Хурлын гишүүд ирцэд бүртгүүлж эхэлсэн байх боловч 2025 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдөр хуралдааны ирц бүрдээгүй байна. Улмаар 2025 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр буюу баасан гарагийн нэгдсэн хуралдааны ирцийг шинээр бүрдүүлэлгүйгээр пүрэв гарагийн ирцийг үргэлжлүүлэн тооцож Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаан хуралдаж шийдвэр гаргажээ.Энэ нь Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2-т “Нэгдсэн хуралдаан долоо хоног бүрийн пүрэв, баасан гарагт 10.00-13.00, 14.00-18.00 цагт хуралдана. Товлосон асуудлыг ажлын цагт багтаан хэлэлцэж дуусаагүй бол хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар хуралдааны цагийг сунгаж болно.” гэх хуулийн заалтыг зөрчсөн байна.Өөрөөр хэлбэл Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаан хуралдах хүчин төгөлдөр ирц бүрдээгүй байхад чуулганы нэгдсэн хуралдааныг сунган хуралдаж шийдвэр гаргасан нь Чуулганы дэгийн тухай хуулийг илт зөрчсөн байна.Энэ нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийн “ хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, мөн Хорин долоодугаар зүйлийн 6 дахь хэсэгт “Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн … хуралдааныг гишүүдийн олонх нь хүрэлцэн ирснээр хүчинтэйд үзэж, Үндсэн хуульд өөрөөр заагаагүй бол хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар асуудлыг шийдвэрлэнэ…” гэж заасныг зөрчсөн хэмээн үзэж байна.Монголын ард түмний үнэт зүйл, хүсэл зоригийн илэрхийлэл болсон Үндсэн хууль дээдлэх зарчим зөрчигдөх нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, үндэсний аюулгүй байдал, ард түмний эв нэгдэл, улс орны хөгжил дэвшил, гадаад, дотоод нэр хүнд, төрийн байгууллын дархлаа, улс үндэстний нэгдмэл байдалд ноцтой хохирол учруулах аюултайг Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд Та бүхэнд онцгойлон сануулж байна.Иймд Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн 95 дугаар тогтоолд тавьсан энэхүү хоригийг зохих хууль тогтоомжид заасны дагуу хэлэлцэн шийдвэрлэх нь зүйтэй” гэжээ.

Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны намрын ээлжит чуулганы  (2025.10.17) нэгдсэн хуралдаан Улсын Их Хурлын 66 гишүүн бүртгүүлснээр 52.4 хувийн ирцтэйгээр эхэллээ. Нэгдсэн хуралдаан эхлэхэд гишүүд ирцтэй холбоотой тодруулга хийж байгааг Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа хэлж, энэ талаар Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Баасандорж тайлбар хийв.Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн “Хуралдааны тов, дараалал тогтооход баримтлах журам” хэмээх 6 дугаар зүйлийн 6.2 дахь заалтад “…Нэгдсэн хуралдаан долоо хоног бүрийн Пүрэв, Баасан гарагт 10.00-13.00, 14.00-18.00 цагт хуралдана. Гишүүд өглөө 09.00 цагаас эхлэн ирцэд бүртгүүлж, хуралдаанаар асуудал хэлэлцэхэд бэлтгэнэ…” гэж заасныг Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга танилцуулсан. Үргэлжлүүлэн тэрбээр “Өөрөөр хэлбэл, 2025 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдрийн Пүрэв гаргийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанд бэлтгэх ирц 09.00 цагт эхэлсэн. Пүрэв гарагийн 09.00 цагт эхэлсэн бүртгэл өнөөдрийн буюу 2025 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрийн 10 цаг 13 минутад ирц бүрдлээ. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийг зөрчсөн зүйл байхгүй” хэмээлээ.Ийнхүү Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанаар зургаан асуудал хэлэлцэхээр тогтож, эхлээд Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг хэлэлцэн шийдвэрлэсэн юм. Уг асуудлыг хэлэлцсэн талаарх Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа танилцуулав.Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг нарын нэр бүхий 54 гишүүн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Дөчин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.11 дэх заалтыг тус тус үндэслэн 2025 оны 10 дугаар сарын 07-ны өдөр Монгол Улсын Ерөнхий сайд Гомбожавын Занданшатарыг огцруулах саналыг Улсын Их Хуралд албан ёсоор тавьсан. Төрийн байгуулалтын байнгын хороо уг саналыг Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Дөчин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасны дагуу гурав хоногийн дараа буюу 2025 оны 10 дугаар сарын 10, 16-ны өдрийн хуралдаанаараа Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 101 дүгээр зүйлийг баримтлан хэлэлцжээ. Байнгын хорооны хуралдаанд Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг танилцуулсан бөгөөд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин есдүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Засгийн газрын гишүүнийг Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчид танилцуулснаар Ерөнхий сайд томилж, чөлөөлж, огцруулна…” гэж, Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 2 дахь заалтад “Засгийн газрын гишүүнийг … Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчид танилцуулсны үндсэн дээр томилж, чөлөөлж, огцруулна…” гэж заасан болохыг дурдсан гэлээ.Монгол Улсын Ерөнхий сайд Гомбожавын Занданшатар 2025 оны 9 дүгээр сарын 30-ны өдөр олон нийтэд мэдэгдэл хийхдээ өөрийн онцгой бүрэн эрхийнхээ дагуу Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаар нэр бүхий гишүүнийг томиллоо хэмээн албан ёсоор мэдэгдэн, Засгийн газрын болон өөрийн албан ёсны цахим хуудаснаа уг мэдээллийг нийтэлсэн болохыг П.Сайнзориг гишүүн Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанд танилцуулсан болохыг санал, дүгнэлтэд дурдсан байв. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин есдүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт зааснаар Засгийн газрын гишүүнийг томилох, чөлөөлөх, огцруулах асуудлыг шийдвэрлэхээс өмнө Улсын Их Хурал болон Монгол Улсын Ерөнхийлөгч танилцах бүрэн эрхтэй гэжээ.А.Ариунзаяа гишүүн Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг үргэлжлүүлэн танилцуулахдаа “Нөгөө талаар томилох, чөлөөлөх, огцруулах шийдвэр гаргахаасаа өмнө Улсын Их Хуралд болон Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид танилцуулах үүргийг Үндсэн хуулиар Монгол Улсын Ерөнхий сайдад хүлээлгэсэн. Үндсэн хууль аливаа хуулийн үг, өгүүлбэр төдийгүй цэг, таслал нь хүртэл утгын нарийн уялдаатай. Үндсэн хуулийг жижгээр зөрчих томоор зөрчих гэдэг ойлголт байдаггүй бөгөөд бүгд Үндсэн хуулийн зөрчилд хамаардаг. Иймд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Далдугаар зүйлд “Үндсэн хуульд хууль, зарлиг төрийн байгууллагын бусад шийдвэр, нийт байгууллага, иргэний үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино” гэж заасныг Монгол Улсын Ерөнхий сайд баримталж ажиллах ёстой. Гэтэл Монгол Улсын Их Хурал болон Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдыг огцруулах, шинээр томилох асуудлыг танилцуулаагүй байхдаа ийнхүү "Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдыг томиллоо" гэж олон нийтэд албан ёсоор зарласан нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн болон Улсын Их Хурлын бүрэн эрхэд халдсан, Үндсэн хуулийн суурь зарчмыг хөндсөн, хууль дээдлэх зарчмыг зөрчсөн үйлдэл гэж үзэж байна. Засгийн газрын гишүүнийг томилох, огцруулахад Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчид урьдчилан танилцуулах нь төрийн эрх мэдлийн салаа мөчир болох институт хоорондын харилцаа төдийгүй төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт, төрийн эрх мэдэл хоорондын харилцан хяналт тэнцэлтэй байх зарчмыг хангаж байгаа явдал бөгөөд үүнийг үл ойшоон Ерөнхий сайдын онцгой бүрэн эрхийнхээ хүрээнд Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдыг томиллоо гэсэн нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн суурь зарчмын нэг болох төрийн эрх мэдэл хуваарилах зарчмыг алдагдуулж, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гуравдугаар зүйлийн “Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцож, сонгож байгуулсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан энэхүү эрхээ эдэлнэ” гэснийг зөрчсөн үйлдэл болсон гэж үзэж байна.Монгол Улсын Ерөнхий сайд нь Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн гишүүн, Засгийн газрын тэргүүн төрийн өндөр албан тушаалтны хувьд олон нийтэд зориулж албан мэдэгдэл хийхдээ Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар зүйлд заасан “ … гэм буруутай нь хуулийн дагуу шүүхээр нотлогдох хүртэл хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож үл болно…” гэснийг, Дөчин есдүгээр дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын Их Хурлын ба Засгийн газрын гишүүн, төр, нам, олон нийтийн бусад байгууллагын албан тушаалтан, иргэн хэн боловч шүүгчээс шүүн таслах үүргээ хэрэгжүүлэхэд хөндлөнгөөс оролцож болохгүй” гэснийг тус тус зөрчин, бусдын гэм бурууг тогтоосон агуулгатай мэдэгдэл хийснээрээ Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан Монгол Улсын шүүх эрх мэдлийн бүрэн эрхэд халдсан шинжтэй төдийгүй Үндсэн хуульт ёс, хууль дээдлэх зарчмыг үгүйсгэж байна. Тодорхой хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлүүлэхээр Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдыг томиллоо гэсэн агуулгатай мэдэгдэл нь Монгол Улсын Ерөнхий сайдын албан тушаалын бүрэн эрхийг хэтрүүлсэн, шударга ёсны зарчмыг өөртөө ашигтай байдлаар сонгож ашигласан, Монгол Улсын Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын бүрэн эрхэд хамаарахгүй ажил, үүргийг хариуцуулах шинжтэй байна. Ерөнхий сайдын энэхүү үйлдэл нь парламентын засаглалтай, Үндсэн хуульт ёсыг гажуудуулах, хүн биш хууль засагладаг байх манай нийгмийн хүсэл зоригийн эсрэг жишиг болж үлдэх эрсдэлийг бий болголоо.Түүнчлэн Монгол Улсын Засгийн газрын 2025 оны 8 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан 55 дугаар тогтоолоороо нүүрс, төмөр, хайлуур жонш экспортлогч аж ахуйн нэгж нь тухайн сардаа ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр /АМНАТ/ төлөхдөө бүтээгдэхүүний ¼-ийг уул уурхайн биржээр арилжаалсан тохиолдолд нийт экспортод гаргасан бүтээгдэхүүний АМНАТ ногдуулах борлуулалтын үнэлгээг биржээр борлуулсан үнэлгээгээр буюу бага үнээр тооцохоор зохицуулжээ. Ингэснээрээ тодорхой этгээдүүдэд давуу байдал үүсгэсэн шударга бус өрсөлдөөнийг хөхиүлэн дэмжсэн, далд эдийн засгийг дэмжсэн, уул уурхайн бүтээгдэхүүний биржийн арилжаанаас ухарсан шийдвэр болсон байна. Мөн энэхүү тогтоол нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Татварын ерөнхий хууль, уул уурхайн бүтээгдэхүүний биржийн тухай хуульд Ашигт малтмалын тухай хууль, Хууль тогтоомжийн тухай хууль холбогдох бусад эрх зүйн акттай тус тус зөрчилдөхийн зэрэгцээ улсын төсөвт мөн төрлийн бүтээгдэхүүний АМНАТ-аас төвлөрүүлэх орлогыг бууруулах нөхцөлийг бүрдүүлж, улс орны эдийн засагт хохиролтой шийдвэр болсон төдийгүй Төсвийн тухай хуулийн 6.2.5-д “төсвийн жилийн дундуур орлого бууруулах зарлага нэмэгдүүлэх үр дагавартай бодлогын аливаа шийдвэр гаргасан бол түүнийг дараагийн төсвийн жилээс хэрэгжүүлнэ” гэснийг зөрчин Засгийн газар тогтоол баталсан гэсэн тодорхой гурван шалтгааныг огцруулах үндэслэл болгожээ” хэмээв.Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараа Монгол Улсын Ерөнхий сайд Гомбожавын Занданшатарыг огцруулах саналыг дэмжих томьёоллоор санал хураалт явуулсан байна. Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 13.6 хувь нь дэмжиж, Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороо дэмжээгүй болохыг санал, дүгнэлтэд дурдсаныг А.Ариунзаяа гишүүн чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцууллаа. Ийнхүү Төрийн байгуулалтын байнгын хороо Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг хуралдаанаараа хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг нэгдсэн хуралдаанд танилцуулсны дараа Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Энхнасан, О.Саранчулуун, Б.Уянга, Э.Болормаа, М.Мандхай, О.Батнайрамдал, Б.Тулга, Д.Ганмаа, Г.Тэмүүлэн, Г.Лувсанжамц, М.Энхцэцэг, Х.Баасанжаргал, Н.Алтаншагай, Ч.Лодойсамбуу, Б.Пүрэвдорж, Л.Мөнхбаясгалан, Р.Батболд, О.Цогтгэрэл нар хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан асуулт асууж, үг хэлэв.Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг хэлэлцэж буйтай холбогдуулан Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар үг хэлсний дараа Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Баасандорж Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн зохицуулалт болон Монгол Улсын Үндсэн хууль дахь холбогдох зохицуулалтын талаар нэгбүрчлэн уншиж, танилцуулсан юм. Ингээд холбогдох хуулийн дагуу ил санал хураалт явуулахад Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны Монгол Улсын Ерөнхий сайд Гомбожавын Занданшатарыг огцруулах саналыг дэмжээгүй саналыг нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 111 гишүүний 71 нь дэмжсэнгүй.Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг Улсын Их Хурлын гишүүдийн нийт олонх буюу 71 гишүүн дэмжсэн тул “Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоол баталагдсанд тооцлоо. Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа тус тогтоолыг уншиж, эцсийн найруулгыг танилцууллаа.Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 6 дахь заалт, Дөчин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 101 дүгээр зүйлийн 101.4 дэх хэсэг, санал хураалтын дүнг үндэслэн Монгол Улсын Ерөнхий сайд Гомбожавын Занданшатарыг огцруулахаар, шинэ Ерөнхий сайд томилогдох хүртэл хугацаанд үүрэгт ажлаа гүйцэтгэж байхыг Гомбожавын Занданшатарт даалгаад 2025 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрөөс дагаж мөрдөхөөр тогтоосон байна. Ийнхүү “Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын эцсийн найруулгыг танилцуулснаар үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаан завсарлалаа хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны намрын ээлжит чуулганы  (2025.10.17) үдээс хойших нэгдсэн хуралдаан 14 цаг 02 минутад эхэлж, Монгол Улсын Их Хурлын даргыг чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэв.Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалангийн үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтийг хэлэлцсэн талаарх Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцууллаа.Монгол Улсын Их Хурлын дарга Дашзэгвийн Амарбаясгалан Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.2.1 дэх заалтыг үндэслэн 2025 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдөр Монгол Улсын Их Хурлын даргын үүрэгт ажлаасаа өөрөө чөлөөлөгдөх хүсэлтээ гаргасныг Төрийн байгуулалтын байнгын хороо Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.3 дахь хэсэгт заасныг баримтлан 2025 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцсэн байна. Байнгын хорооны хуралдаанд Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан Монгол Улсын Их Хурлын даргын үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ танилцуулжээ.Байнгын хорооны хуралдааны үеэр Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан өөрөө хүсэлтээ гаргасантай холбогдуулан Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдааныг асуулт асуух, үг хэлэхгүйгээр явуулах горимын санал гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх буюу 79.3 хувь нь дэмжсэн байна. Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын дарга Дашзэгвийн Амарбаясгаланг өөрийн хүсэлтээр Монгол Улсын Их Хурлын даргын үүрэгт ажлаас чөлөөлөх асуудлаар ил санал хурааж, хуралдаанд оролцсон гишүүд 100 хувийн саналаар хүлээж авах нь зүйтэй хэмээн үзсэн байна.Монгол Улсын Их Хурлын даргыг чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцэх үеэр Улсын Их Хурлын гишүүн, Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгийн дарга О.Цогтгэрэлийн гаргасан саналын дагуу энэ асуудлыг хэлэлцэх үед нэгдсэн хуралдааныг Улсын Их Хурлын дэд дарга Б.Пүрэвдорж удирдсан. Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Р.Батболд, Б.Түвшин, Д.Жаргалсайхан, Д.Ганбат, Ч.Ундрам, Л.Соронзонболд, Д.Энхтүвшин, С.Эрдэнэболд, Г.Ганбаатар, Ч.Лодойсамбуу, А.Ариунзаяа, Л.Мөнхбаясгалан, Б.Бейсен, Д.Үүрийнтуяа, Ж.Баярмаа нар асуулт асууж, Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалангаас хариулт авав. Дараа нь санал хураалт явуулсан. Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны саналаар Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалангийн чөлөөлөгдөх хүсэлтийг хүлээн авах нь зүйтэй гэснийг дэмжих эсэхээр санал хураалт явуулахад Улсын Их Хурлын 114 гишүүний 102 нь буюу 89.5 хувийн саналаар дэмжсэн. Иймд Улсын Их Хурлын холбогдох тогтоол батлагдсанд тооцож, Улсын Их Хурлын дэд дарга Б.Пүрэвдорж эцсийн найруулгыг танилцуулсан юм.Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин дөрөвдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1 дэх хэсэг, 12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх хэсэг, 12.2.1 дэх заалт, 12.3 дахь хэсэг, 14 дүгээр зүйлийн 14.4.4 дэх заалтыг үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн Дашзэгвийн Амарбаясгаланг Монгол Улсын Их Хурлын даргын үүрэгт ажлаас чөлөөлөхөөр, Монгол Улсын Их Хурлын даргыг шинээр сонгох хүртэл хугацаанд Монгол Улсын Их Хурлын даргын албан үүргийг Монгол Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа хэрэгжүүлж байхаар, тогтоолыг 2025 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдрөөс дагаж мөрдөхөөр тогтоосон байна.Монгол Улсын Их Хурлын даргын үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтийг нь хүлээн авсантай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Амарбаясгалан үг хэлэв.Улсын Их Хурлын даргын хувьд парламентыг олон ургалч үзэлд тулгуурлах, ил тод, нээлттэй байх, “Хүн төвтэй” ойлголцол, зөвшилцлийг баримтлахад нэн тэргүүнд анхаарч ажилласан болохоо тэрбээр онцлоод, цаашид парламентын засаглалыг бодит утгаар нь баталгаажуулахад байнга анхаарах шаардлага бий гэдгийг цохон тэмдэглэсэн (бүрэн эхийг эндээс).Дараа нь Монгол Улсын 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлж, Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа нэгдсэн хуралдааныг үргэлжлүүлэн удирдав. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг эхлүүлж, Төсвийн болон Эдийн засгийн байнгын хорооны хамтарсан хуралдаанаас гаргасан санал, дүгнэлттэй холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, хариулт авсан юм. Өнөөдрийн хуралдаанаар тус хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлж, Төсвийн болон Эдийн засгийн байнгын хороодын хамтарсан хуралдаанаас гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын нэг томьёоллоор санал хураалт явуулан шийдвэрлэлээ. Ингээд Монгол Улсын 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг гурав дахь хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн болон Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүллээ.Дараа нь “Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлэв. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 10 дугаар сарын 09-ний өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төслийн талаар Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн, Эдийн засгийн байнгын хорооны холбогдох санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Үүрийнтуяа, энэ талаарх Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгийн санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ч.Лодойсамбуу нар тус бүр танилцуулсан. Үргэлжлүүлэн Улсын Их Хурлын гишүүд хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан асуулт асууж, хариулт авсан байсан. Иймд өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанаар тус хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлж, Эдийн засгийн байнгын хорооны саналаар санал хураалт явууллаа. “Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг батлахыг нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 114 гишүүний 63.2 хувь нь дэмжсэн.Энэ өдрийн хуралдаанаар хэлэлцэхээр товлосон тав дахь асуудал нь Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийн хоёр дахь хэлэлцүүлэг байв. Төсвийн байнгын хорооны холбогдох санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг танилцууллаа.Хуулийн төслүүдийн нэг дэх хэлэлцүүлгийг Улсын Их Хурлын чуулганы 2025 оны 9 дүгээр сарын 15, 18, 19, 24-ний өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж, хоёр дахь хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн болон бусад Байнгын хороонд шилжүүлсэн юм. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлд “Улсын Их Хурал төсвийн төслийн нэг, хоёр дахь хэлэлцүүлгийн үед олон нийтийн хэлэлцүүлэг хийж болно” гэж заасны дагуу Төсвийн байнгын хорооноос “Уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх боломж, эрсдэл”, “Боловсролын салбарын 2026 оны төсөв”, “Улсын төсвийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх хөрөнгө оруулалтын төслүүд”, “Төслийн орлого бүрдүүлэлт”, “Эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын салбарын 2026 оны төсөв”, “Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын салбарын 2026 оны төсөв” гэсэн зургаан сэдвийн хүрээнд олон нийтийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулжээ. Эдгээр хэлэлцүүлэгт иргэд, иргэний нийгмийн байгууллага, Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл, Үндэсний аудитын газар, Сангийн яам болон төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар, төрийн бус байгууллагуудаас давхардсан тоогоор танхимаар 394, цахимаар 17 төлөөлөл оролцсон бөгөөд хэлэлцүүлгийн зарыг Улсын Их Хурлын албан ёсны вэб хуудас parliament.mn, нийгмийн сүлжээн дэх ParliamentMN хаягуудад нийтэлж, олон нийтийн оролцоог ханган ажилласан болохыг Х.Ганхуяг гишүүн танилцууллаа.Хэлэлцүүлэгт оролцогчдоос эрүүл мэнд, боловсролын салбарын гүйцэтгэлд суурилсан санхүүжилтийн шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, багш, эмчийн цалин, ахмад настны тэтгэврийн хэмжээг инфляцтай уялдуулан нэмэгдүүлэх, хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийг урт хугацааны хөгжлийн бодлогын зорилттой уялдуулах, гадаад зээл, тусламжийн ашиглалт, түүний үр дүнг үнэлж, өрийн тогтвортой байдлыг хангах бодлогыг хэрэгжүүлэх, татварын шинэчлэлээр иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн татварын дэмжлэгийг оновчтой болгож, өрхийн орлогыг дэмжихэд чиглэсэн төсвийн бодлогыг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэсэн саналууд гарчээ.Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 70 дугаар зүйлд заасны дагуу Байнгын хороод эрхлэх асуудлынхаа хүрэнд 2025 оны 9 дүгээр сарын 29, 30-ны өдөр, 10 дугаар сарын 01, 07-ны өдрүүдийн хуралдаанаараа хуулийн төслүүдийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийж, танилцуулгаа боловсруулан Төсвийн байнгын хороонд ирүүлсэн хэмээгээд тус бүрд нь танилцуулсан.Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 70 дугаар зүйлийн 70.5-д заасны дагуу санал хураалт явууллаа. Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүд нь Төсвийн тухай болон Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан шалгуур, дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн тусгай шаардлага, Улсын хөгжлийн жилийн төлөвлөгөөнд нийцсэн эсэхээр санал хураалт явууллаа. Нэгдсэн хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 114 гишүүний 72 нь “нийцсэн” хэмээн дэмжсэн юм. Иймд Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийг гурав дахь хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн байнгын хороо болон бусад Байнгын хороо, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хороонд шилжүүллээ.Хуралдааны төгсгөлд Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэв. Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Монгол Улсын Тэргүүн шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Н.Учрал төсөл санаачлагчийн илтгэлийг, хууль, тогтоолын төслүүдийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Батбаяр танилцууллаа.Төсөл санаачлагч иргэн, өрхийн татварын ачааллыг бууруулах, бодит орлогыг хамгаалах, татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтийн оновчтой, хүртээмжтэй байдлыг нэмэгдүүлэх, татварын хамрагдалтыг сайжруулах, далд эдийн засгийг бууруулах чиглэлээр Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр хэрэгжүүлэх төслүүдийн процесс ажиллагааг хялбарчлах, түншлэлийн хүрээг тэлж нийтийн зориулалттай дэд бүтэц, төрийн үйлчилгээнээс гадна хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгийн зорилго, зорилтод нийцсэн төсөл, хөтөлбөрүүдийг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр хэрэгжүүлэх, орон нутгийн түвшинд түншлэлийн төслийг бие даан хэрэгжүүлэх боломжоор тэгш хангах, түншлэлийн төсөлд тавигдах шаардлагыг багасгаж, хувийн хэвшлийн оролцоо, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих зорилгоор Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, 2026 оны төсвийн жилд арилжаалах гадаад болон дотоод үнэт цаасны дээд хэмжээ, зориулалтыг тусгасан “Засгийн газрын үнэт цаас гаргах эрх олгох тухай” Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл, Тавантолгой бүлэг ордын ашиглагдаагүй байгаа хэсгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, ашиглалтыг сайжруулах зорилгоор “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг боловсруулжээ. Засгийн газраас 2025 оны 9 дүгээр сарын 01-ний өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төслийн хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг Төсвийн байнгын хороо 2025 оны 10 дугаар сарын 14-ний өдрийн хуралдаанаараа явуулсан байна.Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төслийн хамт өргөн мэдүүлсэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, “Засгийн газрын үнэт цаас гаргах эрх олгох тухай”, “Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн байна.Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Хосбаяр асуулт асууж, Н.Учрал сайд болон ажлын хэсгийн гишүүдээс хариулт авах үеэр Улсын Их Хурлын гишүүн, Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгийн дэд дарга Х.Тэмүүжин гурван өдрийн завсарлага хүсэж буйгаа мэдэгдэв. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.4-т “Шийдвэрлэх хугацааг нь хуулиар тусгайлан заасан асуудлаар нам, эвслийн бүлэг завсарлага авах бол хуралдаан даргалагч завсарлагын хугацааг тухайн асуудлыг хуулиар тогтоосон хугацаанд шийдвэрлэх боломжтой байхаар тогтооно” хэмээн заасан байдаг бөгөөд Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцүүлгээс гурван өдрийн завсарлага өгөхөөр шийдвэрлэлээ. Үүгээр өнөөдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаан өндөрлөв хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

- Монгол эх оронд минь хулгай дээрэм бус хууль ёс ялах болтугай -Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар УИХ-ын чуулганд үг хэллээ. Түүний хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь нийтлэв.Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,Яг дөрөвхөн сарын өмнө 92 хувийн саналаар Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар итгэл хүлээлгэн дэмжсэн эрхэм гишүүд та бүхэнд үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ гэдэгт итгэдгийн хувьд үнэн бодит байдлын талаар хэдэн үг хэлье.Өнөөдрөөс 125 хоногийн өмнө төрийн чадамж суларч, иргэд төрдөө итгэх итгэл алдарч, эдийн засгийн өсөлт хоёр дахин унаж 2.6 хувь болж, гадаад валютын нөөц огцом буурч, нэг долларыг 4000 төгрөгөөр худалдаж авах, үнийн өсөлт 15 хувийг давж өсөх, төсвийн орлого 3.3 их наядаар тасрах бодит гадаад, дотоод эрсдэлтэй нүүр тулсан.Ийм учраас Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдохдоо үнэнийг хэлдэг Засгийн газар байна гэж хэлсэн үгэндээ эзэн байж, олон түмний хүсэж шаарддаг, овоорч хураагдсан асуудлын томыг, бэрхшээлийн хүндийг шууд барьж авч шуурхай шийдэхээс ажлаа эхэлсэн.Бид дөрвөн жил овоорсон асуудал, овоолсон хогийг гурван сарын дотор бүгдийг шийдэхгүй ч үндэс углуургаар нь цэгцлэн цэвэрлэж эхлэн, үрэлгэн данхар төсвийг түүхэнд анх удаа Та бүхэнтэй хамт 2.2 их наядаар танасан. Энэ хүрээнд төрийн албаны шинэчлэл, засаглалын шинэчлэл, эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлтийн шинэчлэл, дижитал шинэчлэл гэсэн таван цогц шинэчлэлийн бодлогыг дэвшүүлж тавьсан. Энэ бүхний үр дүнд эхний долоон сард 1,3 их наяд төгрөгийн алдагдалтай байсан улсын төсөв наймдугаар сард 50 тэрбумын ашигтай болж эргэн ирсэн.Аль нэг хүнтэй биш, асуудалтай өрсөлдөх нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Засгийн газрын үндсэн үүрэг гэсэн өндөр итгэл үнэмшилтэйгээр ажилдаа шууд орсон.Бид үнэнтэй нүүр тулсан. Нүүрсний үнэ өндөр байхад олсныхоо хэрээр цацаж, өв биш өр үлдээсэн үнийн өсөлттэй тулсан.Үнийн өсөлтийг өгөөж болгохын оронд өөрсдийгөө илүү хангадаг данхар төр, үрэлгэн тансаг төсвийн гашуун үнэнтэй нүүр тулсан. Ард түмний баялгийг бид тамга дарж нуусан үнэнтэй ч тулсан. Эмч, багш, ахмадууд, иргэд орлого нь хүрэлцэхгүй, эрх мэдэлтнүүд нь орлого зарлагаа нотолж, авлига хээл хахуультай тэмцэхээс хойш сууж байна гэсэн ард иргэдийн шүүмжлэлийн гашуун үнэнтэй нүүр тулсан.Баялгийн хулгайн эсрэг тэмцэл, эдийн засгийн сэргэлт бол зоосны хоёр тал юм. Сүлдтэй тал нь тэмцэл бол тоотой тал нь эдийн засаг юм.Хулгай тонуулд өнгөтэй өөдтэй өмч хөрөнгө, үр өгөөжөө алдаад байгаа айл өрх өөдлөхгүйтэй адил бид шүүрхий шанага шиг эдийн засаг, төсвөө бөглөж тэмцэж байж эдийн засаг сэргэж болохыг бид бодит гүйцэтгэлээр харуулсан.“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д долоодугаар сарын 9-нд онцгой дэглэм тогтоож, нүүрсний олборлолт, борлуулалтыг 1.6 дахин өсгөж, улсын гадаад валютын нөөц ердөө гурав, дөрөвхөн сарын дотор нэг тэрбум ам.доллароор нэмэгдэж, эдийн засгаа сэргээлээ. Валютын ханш, үнийн өсөлтийг тогтворжууллаа.Төрийн албаны шинэчлэлийг зоригтой эхлүүлж, данхар төрийг чадварлаг төрөөр халах үндсийг тавьж амжлаа. Төрийн албан хаагчийн орон тоог 14.4 мянгаар бууруулж, давхар бүтэц, үр ашиггүй зардлыг танаж 261 тэрбум төгрөгийн бодит хэмнэлт хийлээ.Уул уурхай, нүүрснээс хамааралтай манай эдийн засгийн гол хөдөлгүүр нь ард түмний эзэмшлийн “Эрдэнэс Тавантолгой” юм.Эдийн засгийн экспортын талаас илүү хувийг эзэлдэг нүүрсний үнэ хоёр дахин унасан хүнд үед буюу биржийн арилжаа худалдаа нь үндсэндээ зогссон “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д долоодугаар сарын 9-ний өдөр онцгой дэглэм тогтоосныхоо дараа газар дээр нь очиж долоодугаар сарын 19-ний өдөр хяналт шалгалт хийж ажилласан. Тэнд очиход тус компанийн Дотоод хяналт шалгалтын хэлтсээс ирүүлсэн мэдээллийн дагуу олон асуудал ил тод болж эхэлсэн.Иймд долоодугаар сарын 19-ний өдөр газар дээр нь ажиллаж, мянга сонсохоор нэг үз гэдэгчлэн үрэлгэн зардал, үр ашиггүй хөрөнгө оруулалт болсон баяжуулах үйлдвэр зэргээр нүүрсний хулгай ямар олон хэлбэртэйг олж мэдэн, гол хөдөлгүүрээ засахгүйгээр нүүрсний эдийн засаг сэргэхгүйг баттай ойлгосон.Ард түмний эзэмшлийн компанид асар их хулгай луйвар нүүрлэсэн байсан. Баяжуулах үйлдвэр, байшин барилга, дамжуулах шугам гээд үнэхээрийн их хулгай луйвар байгааг нүдээр үзэж чихээр сонсоод хянан шалгуулахыг үүрэг болгосон.Тус компанийн Дотоод хяналт эрсдэлийн удирдлагын газар хянан шалгаж хууль хяналтын байгууллага, АТГ-т шилжүүлсэн тухай мэдээлэл авсан. Хяналт шалгалт яваад эхлэхээр компанийн үйл ажиллагаа ч сайжирсан, үр ашиг ч нэмэгдсэн. Нөгөө талд тэнд байгаа олон асуудлыг хууль хяналтын байгууллага шалгаж ажлаа эрчимжүүлсэн.Үндэсний баялгийн сангийн хуулийн хэрэгжилтийг хангахын тулд, баялагтаа эзэн байхын тулд, Засгийн газрын хуралдаанаас ХЗДХ-ийн яаманд стратегийн орд газруудад хяналт шалгалт хийхийг үүрэг болгосон. Төгрөг нуур, Цайрт минерал, Ухаахудагаас авахуулаад стратегийн бүх ордод хяналт шалгалтыг эрчимжүүлсэн. “Эрдэнэс Тавантолгой”-д ч энэ хяналт шалгалт эрчимжсэн. Нүүрсний хулгайн эсрэг тэмцэл эрчимжихийн хэрээр улс төрийн элдэв саад тээг Засгийн газрын өмнө босгож эхэлсэн.“Эрдэнэс Тавантолгой”-д онцгой дэглэм тогтоож, хулгайтай тэмцсэний үр дүнд, нүүрсний экспортын орлого сүүлийн хоёр сард 513.8 сая доллар болж өссөн. Бодит үр дүн юм, тоо худлаа хэлдэггүй.ЭТТ дээр ганцхан улирлын дотор гарсан эрс өөрчлөлт нь эдийн засгийн сэргэлтийн шинэ гараа болсон.Улсын валютын нөөц 5.9 тэрбум доллар болж түүхэн дээд хэмжээнд хүрлээ.Эдийн засгийн өсөлт 2.4 хувьд хүрч унасныг 5.6 хувь болж 2 дахин нэмэгдлээ.Яг өчигдөр олон улсын байгууллагууд тухайлбал, Мoody’s агентлаг Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг өсгөж, 11 жилийн дараа B1 зэрэглэлд дэвшин орсон түүхэн сайн мэдээг та бүхэндээ дуулгахдаа баяртай байна. Энэ бол манай улсын эдийн засгийн сэргэлтийг олон улсын түвшинд бодитой үнэлсэн явдал юм.Үүний үр дүнд гадаад, дотоод зээлийн хүү буурч хүүгийн зардал хэмнэгдэх боллоо.Зээлийн хүүгээ бууруулах шаардлагыг бид Засгийн газар байгуулагдсан анхны өдрөөсөө Оюутолгой компанийн бүх уулзалтын үеэр тавьж ирсэн. Үүнийг Оюутолгой, Рио тинто хүлээн авч хамтран ажиллах бичгээ саяхан ирүүлсэн. Хүүгийн зардлыг бууруулах хэлэлцээр эхэлж, Оюутолгой төслийг ард түмэнд илүү үр ашигтай болгох ажил урагшиллаа. Энэ бодитой ажил хэрэг болж байна. Энэ асуудлыг 2018 онд Дубайн гэрээнээс өмнө хүчингүй болгохдоо Засгийн газар, УИХ-д тавьж ногдол ашиг хүртэхгүй байгаа 34 хувийн гол шалтгаан нь хүүгийн зардлаа өсгөх замаар ашигт ажиллагааг бууруулж байгаа үндсэн шалтгаан байна, хүүгийн зардлаа бууруулах ажлыг шаардаж байсан. Харамсалтай нь энэ ажил хаягдсан байсан. Хүүгийн зардал бодитой буурах ажил өнөөдөр бодитой боллоо.Төр түмэн нүдтэй гэдэгчлэн манай Засгийн газар тамга дарж нуусан үнэнийг илчлэн дэлгэж, ард түмний шударга хараа хяналтад оруулж байна. Албан тушаалтны хяналтаас илүү ард түмний хяналт илүү бодитой.Бидний хийсэн Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн гол зорилго бол УИХ хэрүүлийн талбар биш мэтгэлцээний танхим байх зарчмыг сонгосон. Өнөөдөр харамсалтай нь асуултад хариулах боломж олдсонгүй. Тийм учраас үгээ дуустал хэлэх боломж олгохыг хүсэж байна.Эдийн засгийн сэргэлт эргэн ирж буй нь баялгийн хулгай, нүүрсний хулгайтай хийсэн тэмцлийн гарааны үр дүн юм. Иргэндээ нээлттэй нийгэм эрүүл зөв байдаг зүй зарчмыг ягштал баримталж ажиллаж байна.Энэ бүх тэмцлийн эцсийн эрхэм дээд үр дүн бол өсөлтийг өгөөж болгон хүртэх монгол айл, монгол хүн юм.Би бүх Монголыг дээрэмдсэн баялгийн хулгайтай тэмцээд, эмч, багшийн цалин, ахмадын тэтгэврийг өсгөх гэж Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдсон. Энэ бол бидний санаачилж, хэрэгжүүлсэн Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн амин сүнс учраас үүнийгээ бид бодитой хэрэгжүүлэх үүрэгтэй гэж ойлгосон.Бид, Монгол Улсын Засгийн газар БАЯЛАГТАА ЭЗЭН МОНГОЛЧУУД-ын төлөө ухрах эрхгүй тэмцэх гэж бүрдсэн. Хүний хөгжил бол манай Засгийн газрын хамгийн том төсөл гэж зарлан ажилдаа орсон, үр дүн ч гарч байна. Хүний хөгжлөө дэмжихийн тулд баялгийн хулгайтай тэмцсэн орлогоор Үндэсний баялгийн сангаа арвижуулж, бодитой хэрэгжүүлж байж үр дүнд хүрнэ гэж үзсэн юм аа.Цалингаа нэмүүлэхээр эмч, багш нар жагсаж, цас шуурга орон даяар дэгдсэн, хахир өвлийн аман дээр ордонд ажил биш улс төр буцалж байна.Хэрүүл биш ажлаа хий, өвөл айсуй, өвс тэжээл, гэрэл цахилгаан, ус дулаан, түлш шатахуунаа анхаар гэж цаг улирал, ард түмэн, амьдрал өөрөө шаардаж байна.УИХ-ын даргыг нүүрсний хулгайтай тэмцэж, эдийн засгаа сэргээн шийдэмгий ажиллаж буй, бодит үр дүн гаргаж буй Засгийн газраа дэмжиж ажиллана гэж бодсон болохоос өөрөө гардан зохион байгуулж огцруулах ёс зүйгүй, хууль дүрэмгүй, төрийн ажлыг гацаасан үйлдэл, эс үйлдлүүд тань Үндсэн хууль, засаглалын хямралд түлхэн оруулсанд Ерөнхий сайдын хувьд ч харамсаж байна.Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг парламентын засаглалаа бэхжүүлж, цэгцрэх хөдөлгөөн өрнүүлж, хагарсан цонхнуудаа шиллэж чадна гэж итгэж сүүлийн 12 жилийн эрдэм судалгааны болон хууль тогтоох ажлаа зориулж ажилласан. Үүний үр дүнд 126 гишүүнтэй, төлөөллийн чадавхтай парламентыг бүрдүүлэх боломжийг хамтдаа шийдсэн. Бид зөвлөлдөх ардчиллын үзэл санааг нэвтрүүлж, ард иргэдтэйгээ зөвлөлдөж 2017 онд зөвлөлдөх санал асуулга зохион байгуулж, 2023 онд зөвлөлдөх санал асуулга зохион байгуулж ард иргэд дэмжихгүй байхад 126 гишүүнтэй, төлөөллийн чадавхыг хангасан парламентыг бүрдүүлэх Үндсэн хуулийн, нэмэлт өөрчлөлтийг хийж чадсан. Үүнийг бид 12 жилийн өмнө санаачилж байсан юм. Гишүүдийн тоог нэмье, парламентын ардчиллын төлөөлөх чадавхыг нэмэгдүүлье гэж. Тухайн үед 108 гишүүнтэй болъё гээд хоёр, гуравхан гишүүнээр 2019 онд унаж байснаа бид 2023 онд гүйцээсэн. Энэ бол зөвхөн миний санаачилга биш, Ардын нам, Ардчилсан намын олон гишүүн үүнийг санаачилж ажилласан. Гэтэл 126 гишүүнтэй болсон парламент маань 76 гишүүнтэй байсан УИХ-ын чуулганы хуралдааны дэгээр, тэр үеийн Үндсэн хуулийн заалтаар асуудал шийдэх гэж зөрүүдэлж байгаа нь Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн энэ үзэл санаагаа, 126 гишүүнтэй болсон парламентизмын үзэл санаагаа гуйвуулж байгаа хэрэг мөн. Энэ танхимд хоёр өдөр хуулийг уландаа гишгэж Үндсэн хууль зөрчсөн чуулганд оролцохгүй эрхээ эдэлж байгаа ард түмний төлөөлөгч гишүүдийг нэг хүн өдөржин хууль зөрчин тайлбарлаж, доромжилж, хязгааргүй эрх эдэлж байгаа дабль стандарт үйлчлэхийг харлаа. Хэдхэн хоногийн өмнө ТББХ-ны хурал дээр 18 цаг боллоо гээд хурал хааж байсан, ТББХ-ны санал хамаагүй Үндсэн хуулийнхаа заалтаар санал хураалт явуулна гэж байсан энэ шаардлага гэнэт нэг өдөр өөрчлөгдөхийг ч харлаа. Ийм учраас бид парламентын ардчиллын үзэл санаандаа үнэнч байх нь бидний тангараг өргөсөн Үндсэн хуульдаа үнэнч байх явдлаар илэрхийлэгдэнэ. Ийм учраас Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт, Үндсэн хуулийн үзэл санаандаа үнэнч байж санал хураалт явагдах ёстой гэж үзсэн гишүүдийг буртуутгах ёс байхгүй.Дэлхийн жишиг, МАН-ын дүрмийн дагуу намын дарга Ерөнхий сайд байх зарчмыг барьж ажилласан болохоос биш албан тушаал, сандал суудалтай зууралддаг хүн би биш ээ. МАН-ын Бага хурлын гишүүдийн 67.8 хувь нь надад итгэл хүлээлгэж, Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилсон.Авлига хулгайтай тэмцэж, улам бүр суларсан төрийн нэр хүнд, эдийн засгаа сэргээхэд зөвхөн захиргааны эрх мэдэл хангалтгүй.Улс төрийн эрх мэдлээр хүч нэмэх нь ард түмнээс авсан үүрэг даалгавраа биелүүлэх, илүү үр дүнтэй ажиллах боломж юм.Таван толгойн нэг толгой Бор тээгийн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж хүний хөгжлийн төлөө зарцуулах тогтоолын төслийг есдүгээр сарын 1-нд УИХ-д өргөн мэдүүлсэн.Гэвч Ерөнхий сайдаа намын дарга болгох дүрмээ хэрэгжүүлье хэмээн ажиллаж байсан миний журмын нөхөд маань үүний дараа бодол санаа нь гэнэт өөрчлөгдсөн.Нүүрсний хулгай, Бор тээгийн ордтой Д.Амарбаясгаланг холбоо, хамааралтай гэдэгт би итгэхийг хүсээгүй. Харамсалтай нь нүүрсний сонсголоор олон нотлох баримт нь шалгагдаж, саяын “Эрдэнэс тавантолгой”-н хяналт шалгалтын үеэр сэргэсэн юм билээ. Би гаднын нэг сайтын мэдээллээр ийм асуудал яриагүй. Сайт дээр хоёр жилийн өмнө гарсан мэдээллийг яагаад няцаагаагүй юм бэ гэж л асуусан. Үнэн хариулаагүй, тагнуулын шинжээчийн дүгнэлт гэж худлаа хэлсэн. Тэр дүгнэлтээ гишүүдэд тарааж өгөх хэрэгтэй. Харилцан хамаарал бүхий этгээдүүдийн бүх л бүтэн нүүрсний тээврийн худалдааны сүлжээг опендата эх сурвалжуудаар нотолж нүүрсний сонсголоор олон нотлох баримтаар үндэслэн шалгагдаж байгаа юм билээ.Ерөнхий сайд Үндсэн хуулиар олгогдсон онцгой бүрэн эрхийнхээ дагуу ХЗДХ-ийн сайдаар Баттөмөрийн Энхбаярыг томилох шийдвэр гарган УИХ-д танилцуулахаар хүргүүлсэн боловч хойшлуулсаар байна. Харин энэ өнөөдөр намайг огцруулах шалтаг, шалтгаан болж байна.УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр нүүрсний сонсгол зохион байгуулж, нотлох баримтуудаа нийгэмд дэлгэн шүгэл үлээж, хоёр жил гаруй хугацаанд шударга ёсны төлөө тэмцэж байна. Д.Амарбаясгалангийн зүгээс давуу эрхтэй холбоотой асуудлаар гүтгэсэн хэмээн түүнийг нэг ч удаа хууль, хяналтын байгууллагад өгч байгаагүй нь анхаарал татдаг учраас энэ асуудлаа танхимдаа шийд гэж би ийм шийдвэр гаргасан.Би хулгайтай эвлэрэх гэж тэмцээгүй.Би хулгайтай хамт унах гэж тэмцээгүй.Харин ард түмэнтэйгээ хөгжил дэвшил өөд хамтдаа босох гэж тэмцсэн. Хулгайтай эвлэрдэг хууль ёс гэж байхгүй.Улсын Ерөнхий сайд би улс орноороо наймаалцахгүй, нүүрсний хулгайч нартай тохиролцохгүй. Эв нэгдэл зөвхөн шударга ёсонд үндэслэн тулгуурлах учиртай.Улсын төсвөө хэлэлцэн батлах, улс орны өмнө тулгамдсан асуудлаа шийдэх урдах ажлаа хийхгүй бол аймаг нийслэл, сум дүүрэг төсвөө баталж чадахгүйд хүрнэ.Эмч, багшийн цалинг нэмэх нь бүү хэл бүх төрийн албан хаагч хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр өл залгах төдий болох аюулын ирмэг дээр байна.Өнөөдөр уг нь энэ танхимд 47 хоногийн өмнө өргөн барьсан Бортээгийн ордыг эргэлтэд оруулах асуудлыг хэлэлцэх байлаа. Харин энэхүү тогтоолын төсөл Засгийн газрын өмнө босгосон саад тээг болж байна.Гэвч үзэл санаа, зөв зарчим дээрээ байгаа цагт үнэн хэзээд ялна гэдэгт би итгэдэг.Өнөөдөр уг нь бид эмч, багш нарын цалин, ахмадуудын тэтгэврийг өсгөж нэмэх талаар ухаан бодлоо уралдуулж байх байлаа.Харамсалтай нь Монгол Улсын Засгийн газрыг зуу гаруйхан хоногийн дараа огцруулах эсэх хэрүүл хийгээд сууж байна.Монгол Улсад тогтвортой хэрүүл бус тогтвортой засаг хэрэгтэй.Монгол улсад ХУЛГАЙ ДЭЭРЭМ ЗАСАГЛАХ УУ, ХУУЛЬ ЁС ЗАСАГЛАХ УУ? гэдэг салаа замын уулзвар дээр Та бид ирээд байна. Хулгай ялах уу, хууль ёс ялах уу гэдэг хурууны хээтэй, төрийн тамгатай түүхэн сонголтын өмнө зогсож байна.Эдийн засгийн сэргэлт, нүүрсний хулгайтай хийх тэмцэл бол нэг зоосны хоёр тал юм.Монгол эх оронд минь хулгай дээрэм бус хууль ёс ялах болтугай!Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Монгол Улс мандан бадрах болтугай!

Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын болон Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороо өнөөдөр /2025.10.08/ хамтран хуралдаж, Монгол Улс болон Азийн хөгжлийн банк хооронд байгуулах “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийн төслийг зөвшилцөх асуудлыг хэлэлцэв.Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөрийн төслийн талаар Сангийн сайд Б.Жавхлан танилцууллаа.Монгол Улсын урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичигт тусгагдсан хүн бүрд чанартай боловсрол эзэмших эрх тэгш боломж бүрдүүлэх, эрүүл мэндийн чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлж, үр дүнтэй тогтолцоог хөгжүүлэх, гамшгаас сэргийлэх үндэсний болон орон нутгийн чадавхыг бэхжүүлж, гамшигт тэсвэртэй дэд бүтцийг бий болгох зорилтуудын хүрээнд Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлийн эх үүсвэрээр дараах 4 төслийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөжээ.Нэгт, Засгийн газраас 2026 оныг “Боловсролыг дэмжих жил” болгон зарласантай холбоотойгоор боловсролын салбарт тулгамдаж буй сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, сургалтын анги дүүргэлтийг бууруулж, хүүхэд, багачуудын суралцах орчныг сайжруулах зорилгоор 130.0 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр 31 сургууль, 9 цэцэрлэг барьж байгуулах “Эдийн засгийн хүндрэлийн үед боловсролын чанар хүртээмжийг сайжруулах төслийн 2 дахь үе шат”;Хоёрт, техникийн болон мэргэжлийн боловсролын чанарыг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэх, ажиллах хүчний хомсдол үүсээд байгаа салбаруудад чиглэсэн мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх зорилгоор 20.0 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр Мэргэжлийн болон техникийн боловсролын сургалтын тогтолцоог орчин үеийн технологид суурилан бэхжүүлэх “Монгол Улсын ажиллах хүчний ур чадварыг хөгжүүлэх” төсөл;Гуравт, улсын хэмжээнд яаралтай болон эрчимт эмчилгээний дэд бүтцийг өргөжүүлэн шинэчлэх, хот, хөдөөгийн ялгааг арилгаж, түргэн тусламжийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор 225.0 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр “Аймгуудын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг сайжруулах, эрчимжүүлэх” төсөл;Дөрөвт, гамшгийг сөрөн тэсвэрлэх үндэсний чадавхыг бэхжүүлэх, Онцгой байдлын байгууллагын  гамшигтай тэмцэх, эрэн хайх, аврах, хор уршгийг арилгах, хойшлуулшгүй сэргээн босгох чадавхыг нэмэгдүүлэх  зорилгоор 100.0 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр “Монгол Улс дахь гамшгийг сөрөн тэсвэрлэх чадавхыг бэхжүүлэх” төслийг санхүүжүүлэхээр тус тус төлөвлөөд байна хэмээн танилцуулав.Азийн хөгжлийн банктай байгуулах “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийн зээлийн ерөнхий нөхцөлийн хувьд хөнгөлөлттэй эх үүсвэрийн зээл нь тогтмол 2 хувийн хүүтэй, 25 жилийн хугацаатай, эхний 5 жилд үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх юм байна.Энгийн эх үүсвэрийн зээл нь 4.8 хувийн хөвөгч хүүтэй, 25 жилийн хугацаатай, эхний 5 жилд үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх бөгөөд 0.15 хувийн хөрөнгө нөөцлөн баталгаажуулсны шимтгэлтэй аж.“Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийг байгуулснаар Азийн хөгжлийн банкнаас Монгол Улсад олгох зээлийн эх үүсвэрийг баталгаажуулж, төсөл, арга хэмжээний санхүүжилтийг шуурхай шийдвэрлэх боломжийг бүрдүүлнэ гэж үзжээ.Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөрийн төслийг Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцээд зөвшилцөхийг дэмжсэн хэмээн УИХ-ын гишүүн Г.Очирбат танилцуулав.Үргэлжлүүлэн хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийллээ.Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Д.Үүрийнтуяа, Улсын хэмжээнд хөдөө аж ахуйн боловсон хүчнийг бэлтгэж байсан ХААИС энэ чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэхээ больчихоод байгааг тодотгоод, зээлийн хөрөнгөөр хөдөө аж ахуйн чиглэлээр жишиг сургууль байгуулахын оронд сургуулийнхаа нөөц бололцоог ашиглах нь зүйтэй гэсэн байр суурьтай байгаагаа илэрхийлсэн.Боловсролын сайд П.Наранбаяр, Азийн хөгжлийн банкны 20 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгийн 16 сая ам.долларыг политехник коллежийг барихад, хөдөө аж ахуйн ажиллах хүчнийг бэлтгэх сургалтын хөтөлбөрийг сайжруулахад 0.6 сая ам.доллар, хүний нөөцийн эрэлт нийлүүлэлтийн дүн шинжилгээ хийхэд 0.5 сая ам.доллар, магадалшгүй ажлын зардалд 2.3 сая доллар зарцуулахаар тооцоолсон байгаа. Төвийн бүсэд политехникийн коллеж байгуулах зорилго нь хөдөө аж ахуйн салбар дахь хүний нөөцийн ур чадварыг хөгжүүлэх, ухаалаг технологи, инновацыг нэвтрүүлэх, мэргэжлийн болон техникийн боловсролын төрөлжсөн жишиг сургалтын тогтолцоог хөгжүүлэх юм. Ингэснээр ХАА-н шинэ техник, технологийн ур чадвартай хүний нөөцийг бэлтгэнэ. Мөн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийн уялдааг хангаж, холбогдох талуудын хамтын ажиллагаа, түншлэлд суурилсан салбар дундын зохицуулалтыг бий болгохоор зорьж байна. Хөдөө аж ахуйн их сургууль газар тариалангийн чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэх нь эрс буурсан. Сүүлийн үед хөдөө аж ахуйн салбар маш их техникжиж, шинэ ололтуудыг нэвтрүүлж байна. Үүнийг богино хугацаанд эзэмшсэн боловсон хүчнийг бэлтгэх хэрэгтэй байгаа учраас зээлийн санхүүжилтийн хөтөлбөрт багтаасан хэмээлээ.УИХ-ын гишүүн Ж.Батжаргал, Азийн хөгжлийн банкны 475 сая долларын зээлийн санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээр хийгдсэний дараа төсөл хэрэгжүүлэх газар, байршлаа нарийсган өөрчлөх боломж гарах эсэхийг тодруулаад, төсөл хэрэгжсэнээр бий болох үр дүнг хэрхэн тооцсон талаар асуусан.Боловсролын сайд П.Наранбаяр, Санхүүжилтийн хөтөлбөрийн хүрээнд 41 байршилд сургууль, цэцэрлэг барихаар төлөвлөсөн. Бид газар зүйн мэдээллийн системд үндэслэн, хүн амын нягтшил, хэрэгцээг судалж үзээд байршлыг тогтоогоод байна. Гэхдээ ерөнхий хэлэлцээрийг Азийн хөгжлийн банктай байгуулсны дараа байршил болгон дээр хэлэлцээр хийнэ. Тэр үед зайлшгүй шаардлагатай өөрчлөлтүүдийг оруулах боломж бий.Политехник коллеж, түүнийг дагасан ур чадварын сургалтуудтай холбоотой тооцоолол хийж үзсэн. Хөтөлбөрийн хүрээнд 2035 он гэхэд 28-30 мянган чадварлаг ажилтан бэлтгэх боломжтой гэж харж байгаа. Ингэснээр жил бүр 500-535 сая ам.долларын ДНБ-ий өсөлт, 43-46 сая ам.долларын бүтээмжийн өсөлт бий болох боломжтой гэж үзсэн. Төслийн хүрээнд жижиг бизнес эрхэлж байгаа эмэгтэйчүүдийг дэмжих сургалтаас гадна, газар тариалан, хүнсний үйлдвэрлэл, малчид, бизнес эрхлэгчид, хоршооны гишүүдийн сургалтуудыг зохион байгуулна. Нийтдээ 39 хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ гэсэн хариулт өгөв.УИХ-ын гишүүн Л.Энхнасан, Нийт 17 байршилд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг дээшлүүлэх, эмчилгээний чанарыг сайжруулах хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ гэж заасны долоо нь орон нутагт эмнэлэг байгуулахаар тусгасныг дурдаад, энэ нь бүсийн бодлоготой хэрхэн уялдаж байгаа вэ хэмээн асуусан. Мөн хавдрын эрт илрүүлэг, эрчимт эмчилгээний чанарыг сайжруулна гэсэн хөтөлбөрт орон нутгийн эмнэлгүүд хамрагдах эсэхийг лавлав.Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэн, Хөтөлбөрт нийт 17 аймгийн нэр орсон ч 21 аймагт хэрэгжүүлнэ. Дархан-Уул аймагт Европын сэргээн босголтын банкны санхүүжилтээр эмнэлэг баригдаж байна. Мөн Увс, Ховд аймагт эмнэлгийн өргөтгөл хийгдсэн. Энэ мэтчилэн хөтөлбөр 21 аймагт хэрэгжинэ. Ганц барилга барих бус тоног төхөөрөмж, түргэн тусламжийн автомашинаар хангах зэргээр түргэн тусламжийн үйлчилгээг сайжруулахаар төлөвлөсөн гэсэн хариултыг өглөө.Ийнхүү гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсний дараа санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийн төслийг зөвшөөрч гарын үсэг зурах эрхийг Засгийн газарт олгохыг дэмжлээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх зарлиг гаргаж, Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан Улсад Энхийг сахиулах ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэсэн 14 дүгээр ээлжийн цэргийн багийн бие бүрэлдэхүүнийг төрийн одон, медалиар шагналаа.Өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж, даян дэлхийн энх амгалан, аюулгүй байдлын төлөө эр зориг, тэсвэр хатуужил, авхаалж самбаа, ур чадвараа дайчлан, хүлээсэн үүргээ нэр төртэй биелүүлсэн энхийг сахиулагчдад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч У.Хүрэлсүх төр, ард түмний нэрийн өмнөөс талархал илэрхийллээ.Алба хаагчид өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан Улсын энгийн иргэдийг хамгаалах, НҮБ-ын бааз, ажилчдын аюулгүй байдлыг хангах, хүмүүнлэгийн байгууллагын үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх зэрэг үүргээ цагийн байдал, цаг агаарын хүнд нөхцөлд амжилттай гүйцэтгэснийг тэмдэглэлээ.Ялангуяа энэ оны 4, 5 дугаар сард Өмнөд Суданы Юнити мужид болсон зэвсэгт мөргөлдөөний үеэр 1,500 орчим иргэн, НҮБ-ын ажилчдыг бүрэн хамгаалалтад авч, аюулгүй байдлыг нь ханган, 800 орчим дүрвэгч бүхий цувааны хамгаалалтыг өндөр түвшинд зохион байгуулсныг онцоллоо.“Монгол цэрэг” хэмээх нэрийг дуурсгаж яваа мянга мянган энхийг сахиулагч дайчдын гавьяа зүтгэл нь Монгол Улсын нэр хүндийг олон улсын тавцанд бэхжүүлэх, үндэсний аюулгүй байдлыг хангах бодлого, үйл ажиллагаанд жинтэй хувь нэмэр оруулж байгааг хэллээ.Мөн энхийг сахиулагчдын бат бэх ар тал нь болж, үр хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэх, өрх гэрээ авч явах ачааны хүндийг үүрч байдаг гэр бүлд нь талархал илэрхийлж, аз жаргал, амжилт бүтээлийн дээдийг хүсэн ерөөлөө.Цэргийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор:Цэргийн багийн ахлагч, Зэвсэгт хүчний 311 дүгээр ангийн Энхийг дэмжих ажиллагааны сургалтын төвийн Энхийг дэмжих ажиллагааны ахлах офицер, хурандаа Дуламжавын Эрдэнэбилэг,Зэвсэгт хүчний 284 дүгээр ангийн Дүрэм, заавар боловсруулах судалгааны ахлах офицер, дэд хурандаа Нямсүрэнгийн Шинэбаяр,Цэргийн гавьяаны одонгоор:Зэвсэгт хүчний 119 дүгээр ангийн захирагчийн орлогч, ерөнхий инженер, дэд хурандаа Чантуугийн Батчулуун,Зэвсэгт хүчний Тусгай хүчний цэргийн командлалын Ахлагчийн хөгжлийн төвийн дарга, тэргүүн ахлагч Төмөрхуягийн Сандагдорж,Цэргийн хүндэт медалиар:Үндэсний батлан хамгаалах их сургуулийн Батлан хамгаалах удирдлагын академийн цэргийн операци-тактикийн төвийн багш, хошууч Мөнхбаярын Бат-Эрдэнэ,Зэвсэгт хүчний 337 дугаар ангийн Нисэхийн тусгай тоноглолтой авто техникийн инженер, ахмад Сүхбатын Баасандорж,Зэвсэгт хүчний 331 дүгээр ангийн ангийн тэргүүн ахлагч Батсанаагийн Баднаанямбуу нарын 38 алба хаагчийг,Энхийн төлөө медалиар:Зэвсэгт хүчний 338 дугаар ангийн химич, ариутгагч, дэд ахлагч Сүхбаатарын Баасанхорол,Хилийн цэргийн 303 дугаар ангийн холбоочин, ахлагч Баттогтохын Болорчимэг,Нийслэлийн Онцгой байдлын ерөнхий газрын аврагч, ахлах ахлагч Дэмбэрэлийн Төрсүлд нарын 437 алба хаагчийг шагналаа.Одоогоор манай 896 цэнхэр дуулгатан энхийг сахиулж байгаагийн 14.2 хувь нь эмэгтэй бөгөөд энэ үзүүлэлтээрээ НҮБ-д цэрэг хандивлагч 121 орноос 19 дүгээрт эрэмбэлэгдэж байна.Мөн Бүгд Найрамдах Кипр Улсад явагдаж байгаа НҮБ-ын энхийг сахиулах ажиллагааны Цэргийн хүчний командлагчаар анх удаа монгол генерал томилогдон үүрэг гүйцэтгэж байгаа юм.Монгол цэргийн нэр хүнд жилээс жилд нэмэгдэж, НҮБ-ын энхийг сахиулах ажиллагааны оролцоо, удирдах албан тушаалтан, эмэгтэй энхийг сахиулагчдын тоог нэмэх бодлогын үр дүн гарсаар байна.Манай улс 2002 онд Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улсад анхны хоёр цэргийн ажиглагчаа илгээсэн бөгөөд өнөөг хүртэл давхардсан тоогоор 22 мянга гаруй цэргийн алба хаагч энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцжээ.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2025 оны аравдугаар сарын 08-нд болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.Нүүрстэй холбогдох гэрээ хэлэлцээ, бусад баримт бичгийг ил болголоо“Төрийн нууцад хамаарах мэдээллийг ил болгох тухай” Засгийн газрын тогтоолын төслийг баталлаа. Тус тогтоолоор, Зам, тээврийн хөгжлийн яамнаас Засгийн газрын 2022 оны тавдугаар сарын 11-ний хуралдаанд танилцуулсан Гашуунсухайт-Ганцмод хилийн төмөр замын талаарх танилцуулга, Засгийн газрын хуралдааны тэмдэглэл, тэмдэглэлийн төсөл, холбогдох бусад баримт бичиг, мөн Засгийн газрын 2022 оны наймдугаар сарын 3-ны өдрийн хуралдаанд танилцуулсан “Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалт барих болон нүүрс худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулах талаар хамтран ажиллах ерөнхий хэлэлцээр”-ийн төслийн танилцуулга, Засгийн газрын хуралдааны тэмдэглэл, тэмдэглэлийн төсөл, холбогдох бусад баримт бичгийг ил болгов.Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр зам барих болон нүүрс худалдах, худалдан авах урт хугацааны гэрээний төсөл, ерөнхий нөхцөлийн талаар болон уг асуудлаар “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК, “Тавантолгой төмөр зам” ХХК, БНХАУ-ын “Чайна Энержи” компани хооронд хийсэн яриа хэлэлцээтэй холбогдох албаны нууцад хамаарах баримт бичгийг ил болгох асуудлыг хууль тогтоомжид заасны дагуу зохион байгуулж ажиллахыг Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Бямбацогт, Сангийн сайд Б.Жавхлан, Зам, тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайхан, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК дахь Засгийн газрын Онцгой бүрэн эрхт төлөөлөгчийн багийн ахлагч У.Бямбасүрэн нарт тус тус даалгалаа.Мөн “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-иас бусад хуулийн этгээдтэй 2020-2022 онд “Нүүрс нийлүүлэх гэрээ”-ний хүрээнд байгуулсан нийт 32 гэрээ, тэдгээрт холбогдох мэдээллийг компанийн цахим хуудаст нээлттэй байршуулж, иргэд, олон нийтэд танилцуулах, цаашид байгалийн баялаг, бүтээн байгуулалттай холбоотой гэрээ хэлэлцээрийг ард түмний хяналтад ил тод, нээлттэй зохион байгуулж байхыг холбогдох албан тушаалтнуудад Ерөнхий сайд Г.Занданшатар үүрэг болголоо."Эрдэнэс Тавантолгой" ХК-ийн гүйцэтгэх захирлыг ил тод, шударга зарчмаар сонгон шалгаруулнаЭдийн засгаа сэргээх, нүүрсний тээвэр, экспорт, борлуулалтыг нэмэгдүүлэх, Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг ханган хэрэгжүүлэх, засаглал, удирдлага зохион байгуулалт, сахилга хариуцлагыг чангатгах, аливаа ашиг сонирхлын зөрчлийг арилгах зорилгоор Засгийн газраас 2025 оны долоодугаар сарын 9-нд “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д гурван сарын хугацаатай онцгой дэглэм тогтоож, Онцгой бүрэн эрхт төлөөлөгчийн баг томилон ажиллуулсан.Засгийн газраас өгсөн үүргийг Засгийн газрын онцгой бүрэн эрхт төлөөлөгчийн баг амжилттай хэрэгжүүлж, эдийн засгийн өсөлт, гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлж, салбар хоорондын уялдааг хангаж "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК-ийн үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжлүүлэх нөхцөл бүрдлээ. Иймд тус компанийн гүйцэтгэх захирлыг хууль, тогтоомжийн хүрээнд ил тод, шударга зарчмаар сонгон шалгаруулах ажлыг зохион байгуулж, томилж ажиллуулах талаар зохих арга хэмжээ авахыг "Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал С.Наранцогтод даалгалаа.Эдийн засгийг төрөлжүүлэх, гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэхэд ач холбогдолтой төслүүдийг нэн тэргүүнд хэрэгжүүлэхээр эрэмбэлжээ"Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр"-т туссан хөгжлийн төслүүдийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх, нийгэм, эдийн засгийн ач холбогдол, хэрэгжих боломжоор нь үнэлж, эрэмбэлж тэргүүн ээлжид хэрэгжүүлэх болон санхүүжилт, техник эдийн засгийн үндэслэл шаардлагатай төслүүдийн талаар өнөөдрийн Засгийн газрын хуралдаанд танилцууллаа. Монгол Улсын Засгийн газар, Ерөнхий сайдын баримталж буй “Шинэ Итгэл-Шинэтгэл” бодлогын хүрээнд 1. Эдийн засгийн бүтцийн шинэчлэл;2. Эрчим хүчний шинэчлэл;3. Бүсчилсэн хөгжил;4. Ногоон хөгжил;5. Хүний хөгжил, боловсрол, эрүүл мэнд, шинжлэх ухаан чиглэлд нийт 149 төсөл, хөтөлбөрийг ангилжээ. 149 төслөөс 22 төслийн санхүүжилтийн эх үүсвэр тодорхойгүй, 54 төслийн ТЭЗҮ хийгдээгүй байгааг яаралтай шийдвэрлэх арга хэмжээ авахыг Засгийн газрын холбогдох гишүүдэд даалгалаа.Экспорт, гадаад худалдааг дэмжих төслүүд, эрчим хүчний төслүүд болон аж үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх төслүүдийг эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлээр тодорхойлж, эдийн засгийг төрөлжүүлэх, гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх, төлбөрийн тэнцэлд үзүүлэх сөрөг нөлөөг бууруулах, ажлын байр нэмэгдүүлж, шинээр бий болгох, шинэ дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх ач холбогдол бүхий чухал ач холбогдолтой төслүүдийг нэн тэргүүнд хэрэгжүүлэхээр эрэмбэлжээ.Богд хааны өвлийн ордныг хамгаалах, сэргээн засварлахад Энэтхэгийн Засгийн газартай хамтарнаМонгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улсын Засгийн газар хооронд байгуулах “Богд хааны өвлийн ордныг хамгаалах, сэргээн засварлах” санамж бичигт гарын үсэг зурах эрхийг Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын сайд Ч.Ундрамд олголоо.Санамж бичгийн хүрээнд Богд хааны өвлийн ордныг олон улсын сэргээн засварлалтын түвшинд сэргээн засварлаж, түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалын эх төрх, бүрэн байдлыг хамгаалах, насжилтыг нь уртасгах, бэхжүүлэх, гадаад болон дотоод орчныг нь сайжруулах, дотор орчинд байх үзүүллэг дэглэлтийн төлөвлөгөөг шинэчлэн дотоод, гадаадын үзэгчдийн тав тухыг хангах, соёлын биет өвийн хадгалалт хамгаалалтыг сайжруулах ажлыг гүйцэтгэнэ.Г.Дамдинням: Шатахууны нийлүүлэлт, нөөц хэвийн байгааГазрын тосны бүтээгдэхүүний компанийн нөөцийг 195,880 тонн буюу 30 хоногийн хэрэглээтэй тэнцэх хэмжээнд хүргэж бүрдүүлэх ажлыг 2026 оны нэгдүгээр сарын 31-ний дотор зохион байгуулах арга хэмжээ авч, нөөцийн бүрдүүлэлт, бүтээгдэхүүний чанарт хяналт тавьж ажиллахыг холбогдохж албан тушаалтнуудад даалгалаа. Компанийн нөөц бүрдүүлэх үүрэг хүлээсэн 64 аж ахуйн нэгжүүдтэй компанийн нөөц бүрдүүлэх тухай гэрээ байгуулж, нөөцийн бүрдүүлэлтэд хяналт тавьж, хэрэглэгчдийг газрын тосны бүтээгдэхүүнээр тасралтгүй, найдвартай хангах үйл ажиллагааг зохион байгуулан ажиллаж байна. Шатахууны нийлүүлэлт, нөөц хэвийн байгааг Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням мэдээллээ.Товч мэдээ· "Хүртээмжтэй, тогтвортой аж үйлдвэрийн хөгжлийг дэмжих чиглэлээр 2025-2027 онд хамтран ажиллах тухай Монгол Улс, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Аж үйлдвэр хөгжлийн байгууллага хоорондын хөтөлбөр"-ийн төслийг хэлэлцэн дэмжээд уг хөтөлбөрт гарын үсэг зурахыг Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгт зөвшөөрлөө.

Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгаланд  (2025.09.26) Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан Улс төрийн намын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл өргөн мэдүүллээ.  Улс төрийн намын тухай хуулийг 2024 оны нэгдүгээр сарын 01-ний өдрөөс дагаж мөрдөж эхэлсэн. Тус хуулинд улс төрийн нам банкны зөвхөн нэг данстай байхаар зохицуулснаас үүдэн намын шат шатны байгууллагын үйл ажиллагаа санхүүгийн төлбөр тооцоо, мөнгөн гүйлгээтэй холбоотойгоор зогсонги байдалд орох, хугацаа алдах зэргээр хүндрэл үүссэн. Энэ нь улс төрийн намын орлогын эх үүсвэр, зарцуулалт ил тод, нээлттэй байх хуульд заасан шаардлага хангагдах боломжгүйд хүргэж, иргэдийн улс төрийн намын үйл ажиллагаанд оролцох эрхийг бодитой эдлүүлэх эрх зүйн баталгаа хангагдахгүй байна гэж үзжээ. Мөн Улсын Их Хуралд суудал бүхий улс төрийн намуудад санхүүжилт олгох, санхүүжилтийн хэмжээнээс хамаарч намын бусад орлогын хэмжээнд хязгаарлалт тогтоож байгаа нь намын үйл ажиллагаа тогтвортой явуулах, санхүүгийн хувьд дотооддоо бэхжих боломжийг хааж буй хэлбэр гэж хууль санаачлагч тодотгов. Түүнчлэн улс төрийн намын дэргэдэх байгууллагуудын санхүүгийн тайланг нэгтгэх, харъяа байгууллагуудын санхүүгийн мэдээллийг тусгахаар хуульчилсан нь нам санхүүгийн тайлагналын хувьд олон дамжлага дамжихын зэрэгцээ хуульд заасан санхүүжилтийн дээд хэмжээ зөрчигдөхөд хүргэж байна хэмээн танилцууллаа. Иймд Улс төрийн намын тухай хуулийн 26.7, 27.8, 35.4 дэх намын үйл ажиллагааг санхүүгийн хувьд хязгаарлаж буй заалтуудад өөрчлөлт оруулж, Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан иргэдийн эвлэлдэн нэгдэх, улс төрийн намын үйл ажиллагаанд оролцох, эс оролцох эрхийг хангах зорилгоор хуулийн төсөл боловсруулжээ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ. 

УИХ-ын чуулганы хуралдааны шинэ дэгээр зохион байгуулсан УИХ-ын асуулгын цагт Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар танхимын гишүүдийн хамт оролцож, УИХ-ын гишүүдийн асуултад хариуллаа. УИХ-ын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн дагуу өрнөж буй УИХ-ын асуулгын цагаар парламентын түүхэнд анх удаа мэтгэлцээн зохион байгуулсныг Ерөнхий сайд Г.Занданшатар онцлов. УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга О.Цогтгэрэлийн асуултаар Асуулгын цаг эхэллээ. Тэрбээр, шинэ Засгийн газрын 100 хоног тохиож байгаагаас гадна улсын төсвийг УИХ-аар хэлэлцүүлж буй цаг үетэй таарч байна гээд эдийн засгийн бүтцийн хувьд энэ удаагийн төсвийн онцлогийн талаар  тодруулав. Түүний дараа УИХ-ын гишүүн Ө.Шижир, С.Эрдэнэболд, Ц.Туваан, Х.Тэмүүжин, Б.Жаргалан, Ж.Баярмаа, Ц.Мөнхтуяа, Ч.Анар, Д.Энхтүвшин, Х.Баасанжаргал,  Г.Лувсанжамц, П.Ганзориг, О.Батнайрамдал нар асуулт асуулаа. Ерөнхий сайд Г.Занданшатар, Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахдаа парламент бол мэтгэлцээний танхим байх ёстой гэдэг агуулгыг оруулсан. Өнөөдөр парламентын түүхэнд анх удаа  мэтгэлцээний  зарчмаар асуудлыг хэлэлцэх гэж байгаад баяртай байна гэлээ. Түүний хариултуудыг тоймлон хүргэж байна. -Өнөөдөр манай Засгийн газрын 100 дахь хоног тохиож байна. Энэ хугацаанд 30 жилийн хугацааны эдийн засгийн бүтцийг өөрчлөөд, өргөс авсан мэт болгоно гэж байхгүй. Харин уруудаж байсан эдийн засгийг сэргээж, өсөлтийг 5,7 хувьд хүргэж, гадаад валютын нөөцийг 5,7 тэрбум ам.доллар болгож нэмэгдүүллээ, 7-р сард 570 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай байсан төсвийг 50 тэрбумын ашигтай болгосон. -Унаж, живэх гэж буй эдийн засгаа яаж сааруулж зогсоох вэ гэсэн үнэнтэй нүүр тулсан 100 хоногийг үдлээ. Бид энэ хугацаанд борви бохисхийлгүй ажиллаж чадсаны хүчинд эдийн засгийн сэргэлтүүд гарч байна. -Авлигатай тэмцэнэ гэдэг уриа лоозон биш. Бид бодит ажил эхлүүлсэн. Төсвийн авлига, хулгайтай тэмцэхэд хиймэл оюун ухаан ашиглаж эхэллээ. Тухайлбал, Эрдэнэт үйлдвэрийн худалдан авах ажиллагааг хүн биш хиймэл оюун ухааныг ашиглаж хийж байна. Үүнийг төрийн бүх шатны байгууллагуудад нэвтрүүлнэ.-НӨАТ-ын буцаан олголтыг 2 хувиас 5 хувь болж нэмэгдүүлэх замаар иргэдийн  орлогыг нэмэгдүүлж байна. Тухайлбал, НӨАТ-ын буцаан олголтоор 4 ам бүлтэй айл жилдээ 2,5 сая төгрөг буцааж авна гэсэн үг. -Ирээдүй өв сангийн хуулийн заалтаар энэ санд буй хөрөнгийг гадаадын банкинд байршуулна гэж заасныг засах хэрэгтэй байна. Тиймээс дотооддоо 6 хувийн хүүтэй  байршуулж, одоо цагийнханд үр өгөөжөө өгдөг байхаар Үндсэн хуульд тусгасан. -Ирээдүйн өв сангийн хөрөнгийг ирээдүй хойчдоо үржүүлэн үлдээхээс гадна өнөөдрийн тулгамдсан асуудлуудыг шийдэх хөрөнгө болгох хэрэгтэй. Нэн тэргүүнд Үндэсний орон сууцжуулах хөтөлбөр боловсруулан УИХ-д өргөн барихаар ажиллаж байна. 

Улсын Их Хурлын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороо Эдийн засгийн байнгын хороотой хамтран өнөөдөр (2025.09.17) хуралдлаа. Хамтарсан хуралдаанаар “Шинжээч томилох тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцэв. Тогтоолын төсөлд, “Халзан бүрэгтэйн” орд газрын ашиглалт, байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл, эрсдэлийн асуудлаар Улсын Их Хурлаас энэ сарын 23-ны өдөр зохион байгуулах ерөнхий хяналтын сонсголд ажиллах шинжээчдийг томилох асуудлыг тусгасан байна.Холбогдох хууль, тогтоомжид заасны дагуу тогтоолын төслийг хаалттай горимоор хэлэлцэх саналыг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баярбаатар гаргав. Түүний гаргасан саналыг Байнгын хороодын хамтарсан хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн тул төслийн хэлэлцүүлгийг хаалттай үргэлжлүүллээ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.